Złoża Kamieni budowlanych na Dolnym Śląsku

Urozmaicona budowa geologiczna Polski południowo-zachodniej powoduje, że występują tutaj liczne złoża różnego rodzaju kamieni budowlanych. Niektóre typy skał, jak granity czy marmury, właściwe mają unikatowe znaczenie i poza terenem Dolnego Śląska w Polsce nie występują. Doskonałe cechy jakościowe i wyjątkowe walory dekoracyjne spowodowały, że tradycja ich zastosowania sięga wczesnego średniowiecza. Pod względem liczby czynnych złóż i różnorodności wydobywanych kamieni budowlanych obszar Dolnego Śląska jest najbogatszym regionem w kraju. Występują tutaj złoża kamieni budowlanych zarówno pochodzenia magmowego (granity, granodioryty, sjenodioryty), osadowego (piaskowce), jak i metamorficznego (marmury). Bilansowaniem stanu i ruchu zasobów kopalin w Polsce zajmuje się Państwowa Służba Geologiczna, którą pełni Państwowy Instytut Geologiczny. Autorzy niniejszego artykułu są pracownikami Oddziału Dolnośląskiego PIG we Wrocławiu. Do kategorii złóż kamieni budowlanych zakwalifikowano tylko takie, w których wydobywany jest kamień bloczny, a spośród nieczynnych złóż te, w których na podstawie dokumentacji geologicznej, istnieje taka możliwość. Dolnośląskie złoża kamieni budowlanych podzielić można z grubsza na cztery grupy, a mianowicie: granitoidy, diorytoidy, znane  pod nazwą handlową jako sjenity niemczańskie, marmury i piaskowce. Łącznie występują tutaj 83 udokumentowane złoża kamieni budowlanych, spośród których 39 jest eksploatowanych. Część złóż zapewne nigdy nie będzie mogła być eksploatowana ze względu na wymogi ochrony środowiska, np. występowanie w pobliżu obszarów prawnie chronionych, jednak ocena każdego z nich pod kątem możliwości podjęcia działań inwestycyjnych wykracza poza ramy krótkiego artykułu. Zestawienie dolnośląskich złóż kamieni budowlanych prezentuje poniższa tabela, a ich lokalizację z zachowaniem numeracji takiej, jak w tabeli, przedstawiono na załączonej mapie. Przedstawione w niniejszym artykule wielkości zasobów złóż i wydobycia dotyczą stanu na dzień 31 XII 2000 r.

Granitoidy

Wśród występujących na Dolnym Śląsku złóż kamieni budowlanych podstawowe znaczenie mają granitoidy. Dotychczas udokumentowano 43 złoża tych skał o zasobach łącznych 1.146.177 t, przy czym są one eksploatowane aż w 25 złożach. Największe zasoby i wydobycie granitu koncentrują się w obrębie masywu Strzegom-Sobótka, gdzie udokumentowano 32 złoża, z których 22 są eksploatowane. Poza tym eksploatowane są także trzy złoża blocznych granitów strzelińskich. Udokumentowane złoża blocznych granitoidów karkonoskich, kłodzko-złotostockich oraz kudowskich są i prawdopodobnie pozostaną nieeksploatowane ze względu na wymogi ochrony środowiska.Granitoidy masywu Strzegom-Sobótka reprezentują w większości skały średnioziarniste, miejscami porfirowate, barwy jasnoszarej, zróżnicowane petrograficznie w różnych częściach intruzji. Wewnętrzna budowa masywu była przedmiotem wielu publikacji. Według starszych opracowań występują tu dwa podstawowe typy petrograficzne granitów: typ Kostrzy i typ Chwałkowa, reprezentujące różne fazy intruzji. Granity chwałkowskie (starsze), występujące w centralnej i wschodniej części masywu, to granitoidy biotytowe o składzie petrograficznym od granodiorytów do tonalitów. Zachodnią część masywu budują niemal wyłącznie granity typu Kostrzy (monzogranity), jaśniejsze, grubiej ziarniste i bardziej jednorodne od chwałkowskich. W obrębie granitów kostrzańskich wyodrębnia się odmienny typ granitów starszych, o strukturze przeważnie drobnoziarnistej, znanych jako granity z Zimnika. W środkowo-wschodniej części masywu występują ponadto granity dwułyszczykowe (granit wierzbnicki), a w rejonie wsi Łazany drobnoziarniste tonality. W nowszych pracach w obrębie masywu wydzielane są cztery zasadnicze odmiany petrograficzne granitoidów: granodioryt biotytowy, granit dwułyszczykowy, granit biotytowy i granit biotytowo-hornblendowy. Omawiane granitoidy posiadają korzystne parametry fizykotechniczne, a dobra oddzielność płytowa umożliwia wydobywanie bloków. Bloczność, rozumiana jako procentowy wskaźnik określający udział możliwych do wydobycia bloków (o kształtach zbliżonych do prostopadłościanu i o objętości powyżej 0,4 m3) w stosunku do całego urobku, jest zmienna w różnych kamieniołomach. Najniższa notowana jest w brzeżnych częściach masywu a najwyższa w jego części centralnej i północno-zachodniej. Przykłady złóż granitoidów masywu Strzegom-Sobótka (widoki ogólne kamieniołomów oraz fotografie płytek polerowanych)

-Złoże Borów

-Złoże Czernica

-Złoże Zimnik I

Granitoidy strzelińskie nie tworzą dużego, zwartego obszaru, lecz występują najczęściej w formie dajek i pni w skałach metamorficznej osłony. Największa, względnie jednolita, wychodnia tych granitów na terenie Polski znajduje się w okolicach Strzelina i Gębczyc. Historia eksploatacji granitów w rejonie Strzelina jest bardzo długa. Pierwsze udokumentowane dane o ich zastosowaniu pochodzą z I połowy XII w. Bloczny granit strzeliński jest aktualnie eksploatowany w trzech złożach: Strzelin, Górka i Mikoszów-Wieś. Wydobywane skały są zwykle drobnoziarniste, jasnoszare do szarych.

Przykład złoża granitoidów strzelińskich

Złoże: Strzelin

Granitoidy karkonoskie i kłodzko-złotostockie. Bardzo atrakcyjne, różowe granity karkonoskie niestety nie mogą być eksploatowane na większą skalę. Wymogi ochrony środowiska, wynikające z istnienia Karkonoskiego Parku Narodowego oraz obszaru chronionego krajobrazu Karkonosze-Góry Izerskie, uniemożliwiają szersze wykorzystanie tego bardzo interesującego surowca. Ze względów środowiskowych nie mogą też być brane pod uwagę złoża granitoidów kłodzko-złotostockich. Przykład złoża granitoidów karkonoskich

złoże: Szklarska Poręba-Huta

Sjenity niemczańskie

Inną, bardzo atrakcyjną, odmianą występujących tylko na Dolnym Śląsku kamieni budowlanych, są granodioryty i sjenodioryty rejonu Niemczy, znane pod handlową nazwą jako „sjenity niemczańskie”. Aktualnie eksploatowane są trzy złoża: Kośmin i Brodziszów-Kłośnik, gdzie występują średnioziarniste, porfirowate granodioryty i Przedborowa, gdzie eksploatowane są drobnoziarniste sjenodioryty. Ponadto istnieją jeszcze trzy złoża nieeksploatowane. Przykłady złóż sjenitów niemczańskich

złoże Kośmin, złoże Brodziszów-Kłośnik

Marmury

Znaczenie złożowe jako kamienie budowlane w Polsce południowo-zachodniej posiadają zmetamorfizowane wapienie i wapienie dolomityczne, czyli marmury. Udokumentowane złoża tych skał występują głównie w regionie kłodzkim. Poza tym pojedyncze złoża występują w obszarze wschodniokaczawskim (Kapela), w Sudetach Wschodnich (Sławniowice) i na ich przedpolu (Przeworno).W regionie kłodzkim bloczne marmury występują w pasmie Krowiarek na obszarze od miejscowości Stronie Śląskie po Żelazno. Zmetamorfizowane wapienie (marmury) występują tu w formie soczew w obrębie kompleksu skał proterozoicznych. Najbardziej znanym złożem w regionie kłodzkim jest Biała i Zielona Marianna, na południowy zachód od Stronia Śląskiego. Występujące tu marmury są drobno- i średnioziarniste, cukrowate, przeświecającymi w cienkich płytkach. Atrakcyjne zabarwienie, od śnieżnobiałego przez różowe do zielonkawego, możliwość uzyskiwania bloków, oraz korzystne parametry fizykotechnicze sprawiają, że są szczególnie cennym surowcem do celów dekoracyjnych. Przykład złoża marmurów kłodzkich

złoże Biała i Zielona Marianna

Ważne wystąpienie blocznych marmurów stosowanych w budownictwie znajduje się w rejonie Sławniowic, na południe od Nysy - w woj. opolskim. Marmury sławniowickie mają barwę szarą do szaroniebieskawej, z delikatnym smugowaniem szarym do szaroróżowego. Odmiany dolomityczne, o zabarwieniu żółto-brązowawym, nazywane są niekiedy sławniowickim marmurem złocistym.

Piaskowce

Dolnośląskie piaskowce stosowane są jako kamień budowlany co najmniej od XIII wieku. Znaczenie złożowe mają górnokredowe piaskowce ciosowe występujące w depresji północnosudeckiej (na obszarze od Złotoryi po Nowogrodziec) oraz piaskowce permskie i górnokredowe z depresji śródsudeckiej. Piaskowce gornokredowe depresji północnosudeckiej są skałami drobno i średnioziarnistymi, barwy jasnoszarej do jasnożółtej. Warstwowanie jest w nich niewidoczne, a miąższość ławic dochodzi nawet do 10 m. Są przydatne jako materiał okładzinowy, do robót rzeźbiarskich oraz na różne inne elementy budowlane.

Przykład złoża piaskowców górnokredowych depresji północnosudeckiej

złoże Wartowice II

W depresji śródsudeckiej występują dwa typy piaskowców blocznych.: dolnopermskie oraz górnokredowe Te pierwsze, tzw. czerwone piaskowce śląskie, występują w okolicach Nowej Rudy i charakteryzują się oryginalną barwą, szaroczerwoną do brunatnej, oraz wyraźnym równoległym uławiceniem, przy czym grubość ławic osiąga 2 do 3 m. W okolicy Nowej Rudy istnieją trzy udokumentowane ich złoża tych piaskowców, z których jedno  Bieganów - jest eksploatowane. Przykład złoża czerwonych piaskowców śląskich

złoże: Bieganów

Jak już wspomniano, w depresji śródsudeckiej, oprócz piaskowców permskich, znaczenie złożowe posiadają także górnokredowe piaskowce ciosowe o barwie jasnożółtej do różowobrunatnej, na ogół średnioziarniste, ale spotyka się też (w Radkowie) odmiany gruboziarniste. Spośród kilku złóż tych piaskowców dwa  Szczytna Zamek i Radków - są eksploatowane.Przykład złoża piaskowców górnokredowych depresji śródsudeckiej

złoże: Szczytna Zamek

• « poprz.
• nast. »