ZPBK

Rewizyta w CzechachW dniu 21.07.2003 roku członkowie zarządu ZPBK udali się do Czech na zaproszenie czeskiego związku kamieniarskiego na robocze rozmowy. Dyskutowano o możliwościach połączenia sił obu organizacji i zacieśnieniu współpracy w okresie przystąpienia Polski i Czech do Unii Europejskiej. Czeski związek ma za sobą już ogrom prac związanych z tworzeniem norm dotyczących kamienia naturalnego. Zostały one zharmonizowane z rozwiązaniami obowiązującymi w tej materii w obrębie UE. W dość powszechnej opinii czeskie normy uważane są za jedne z najbardziej restrykcyjnych w całej Europie. W pracach nad opracowaniem norm europejskich oparto się na rozwiązaniach czeskich -  poinformowali członkowie zarządu czeskiego związku. W Czechach bardzo restrykcyjne przestrzegany jest wymóg posiadania certyfikatu na każdy kamień wprowadzany do stosowania na terenie kraju. Badania należy wykonywać co dwa lata. W Polsce sprawa w tej materii ma się zgoła inaczej, tj. nie wymaga się od nikogo żadnych badań na przykład dotyczących granitów, a wystarczy jedynie oświadczenie wykonawcy, że dany kamień jest kamieniem naturalnym. Czesi zaproponowali, aby oba związki nawiązały współpracę w celu stworzenia jednego instytutu, który by badał kamienie zgłoszone przez członków obu organizacji i wystawiał certyfikaty wszystkim na podstawie jednego badania. Obniżyłoby to znacznie koszty certyfikacji poszczególnych kamień zgłaszającym je firmom. Nie ma wątpliwości, że w Polsce znalazłyby się firmy zainteresowane skorzystaniem z tej cennej inicjatywy. Czesi mają doświadczenie w tego rodzaju działaniach, są więc wiarygodnym partnerem i dlatego m. in. propozycja spotkała się z dużym zainteresowaniem. Ustalono, iż temat ten zostanie głębiej rozpoznany przez naszą stronę i o ile nie pojawią się jakieś nieprzewidziane okoliczności, zostaną podjęte kroki w celu jego realizacji. Termin kolejnego spotkania w tej sprawie został ustalony na czas po kongresie kamieniarskim.

Otwarcie Pracowni Kształcenia Kamieniarskiego w Strzegomiu

Od dziesięciu lat nie działała w naszym kraju żadna szkoła zawodowa, w której kształciliby się przyszli kamieniarze, a do dyspozycji zainteresowani zdobyciem jakichś podstaw w tym zawodzie mieli jedynie krótkie kursy w regionalnych izbach rzemieślniczych. W dniu 6 września 2003 r. podczas Dni Kamieniarza zostały ostatecznie uwieńczone sukcesem trwające blisko rok starania ZPBK w kierunku odtworzenia formalnego kształcenia w zawodzie kamieniarz – w Strzegomiu przy al. Wojska Polskiego 16a  rozpoczęła działalność Pracownia Kształcenia Kamieniarskiego w Strzegomiu utworzona przy Powiatowym Centrum Kształcenia Praktycznego w Świdnicy. W tym roku ruszyło kształcenie w klasie o specjalności kamieniarz, zgłosiło się trzydziestu młodych ludzi, chętnych do nauki. Od przyszłego roku planowane jest również utworzenie drugiej klasy o specjalności brukarz, kolejnym krokiem będzie uruchomienie klasy o specjalizacji renowacje i konserwacja zabytków. Pomysł utworzenia placówki kształcącej kamieniarzy w Strzegomiu nie miałby szans na realizację, gdyby nie przychylność i zaangażowanie władz Strzegomia i Świdnicy oraz pomoc Włoskiego Związku Producentów Maszyn oraz Międzynarodowego Instytutu Marmuru z Mediolanu. Pierwsze porozumienie w formie listu intencyjnego pomiędzy ZPBK, ISIM z Włoch oraz Burmistrzem i Radą Miasta Strzegom, zostało podpisane 26 listopada 2002 roku. Rozmowy kontynuowano później przez cały niemal następny rok podczas bezpośrednich spotkań w Polsce lub we Włoszech. W ich wyniku strona włoska pożyczyła na dwa lata z możliwością przedłużenia maszyny niezbędne do nauki obróbki ręcznej kamienia. Powiatowe Centrum Kształcenia Praktycznego w Świdnicy udostępniło pomieszczenia w Zespole Pracowni nr 3 przy al. Wojska Polskiego w Strzegomiu. Ponieważ wcześniej odbywały się tam zajęcia klas o specjalności mechanicznych, znajduje się tam wiele maszyn, które można użyć w przyszłości do produkcji kotew do mocowania kamienia na elewacjach. Taką propozycję złożyli Włosi, którzy zaoferowali również „know-how” wytwarzania tego rodzaju, niezbędnych urządzeń.

Na początku sierpnia bieżącego roku do Strzegomia przyjechał dyrektor IS.I.M., Paolo Marone, aby pomóc w prawidłowym ustawieniu przysłanych maszyn w warsztatach szkoleniowych. Dostarczył on również podręczniki i materiały szkoleniowe do nauki, po części w językach włoskim i angielskim. Stronie polskiej Włosi zaoferowali również tygodniowe szkolenie u siebie (w całości zapłacone przez stronę włoską). W pierwszej dekadzie września 2003 roku do Włoch pojechały dwie osoby, które po przejściu szkolenia będą nauczać w nowo otwartej placówce, są to Stanisław Sitarz oraz Bogusław Solima. Ostatni z wymienionych zapewnił, że uczniowie będą mogli kształcić się w zakresie wydobycia w kopalni „Piramida”. której jest prezesem.

W szczęśliwym finale działań na rzecz uruchomienia szkoły dla kamieniarzy wkład ZPBK jest zasadniczy. Członkowie zarządu związku spędzili mnóstwo czasu na długich wyjazdach zagranicznych finansowanych z własnej kieszeni, prowadzili mozolne negocjacje pokonując utrudnienia wynikające z bariery językowej, którą także trzeba było pokonywać przy dokonywaniu licznych technicznych tłumaczeń. Podkreślenie owych niełatwych do uchwycenia kwestii dla postronnego obserwatora ważne jest w kontekście kręcenia nosem przez różnych sceptyków, którzy nie mając dobrego rozeznania w pracach ZPBK ferują wyroki nie tylko na prywatnej niwie. Nie wchodząc w te animozje trzeba stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że i tak najważniejsze jest zadowolenie uczniów, którzy będą mogli korzystać z wiedzy przywiezionej z kraju, gdzie poziom wiedzy na temat technologii wydobycia i obróbki kamienia naturalnego jest najwyższy i wynika z najdłuższej tradycji kamieniarskich na świecie. Promocję i szerzenie wiedzy na temat zastosowania kamienia naturalnego należy rozpocząć od podstaw, czyli od naprawy  systemu edukacji. Nie można zapewniać jakości wyrobu na wysokim poziomie, jeśli „specjaliści” w polskich firmach kamieniarskich nie znają podstawowych zasad cięcia piłą diamentową lub nie potrafią wyliczyć, ile materiału potrzeba na wykonanie bardziej skomplikowanego projektu. Na co się przyda promocja, jeśli nie ma czego promować... I tak mamy już dziesięcioletnią lukę w szkolnictwie, dziś trzeba inwestować w młodych ludzi, żeby mogli ten stracony czas nadrobić. Obserwując edukację kamieniarską w innych państwach, zauważyć można, że podstawą i głównym źródłem czerpania wiedzy jest zawsze szkoła lub ośrodki kształcenia, tak jest na przykład u Włochów, Niemców, Czechów i Słowaków. Jak w takiej sytuacji u znacznie lepszych od nas można wyrażać opinię, że szkoła o profilu zawodowym nie jest w Polsce potrzebna, bo wszystkiego można nauczyć się w zakładzie lub kopalni? A jednak, niestety, takie opinie słyszy się i to w samym centrum polskiego kamieniarstwa... Niewątpliwie czynnikiem nie do pominięcia jest też kwestia tradycji, do której dobrze jest się móc odnieść i dlatego ważne jest poznawanie informacji o charakterze historycznym. Spoglądanie w polską przeszłość kamieniarską budzi pytanie o tożsamość, czy nie została ona już zatracona, skoro dopuszczono do zaniku edukacji kamieniarskiej na podstawowym poziomie, o wyższych nie wspominając? W tym kontekście paradoksalnie trzeba zapytać: po co opowiadać o historii, skoro nikt nie chce jej słuchać? Niedługo nie będzie nawet komu słuchać...

Istnieje więc konieczność powrotu do początku, co od zarania swego istnienia stara się czynić ZPBK. Po rozpoznaniu dotychczasowych dokonań środowiska kamieniarskiego teraz należy pójść dalej, osiągnąć kolejne cele i rozwiązywać kolejne problemy branży. Nie wolno zmarnować już wykonanej pracy, a z czasem, kiedy emocje wokół związku opadną, może ktoś się dołączy i sprawy kamieniarskie ruszą z miejsca.

Krok ku integracji kamieniarzy Piławy Górnej

W dniu 8 sierpnia 2003 roku przedstawiciele zarządu ZPBK zostali zaproszeni na spotkanie komitetu założycielskiego nowej organizacji branżowej w Piławie Górnej. Na spotkaniu byli obecni starosta dzierżoniowski Zbigniew Rak, burmistrz Piławy Górnej Ryszard Lewicki oraz przedstawiciele zakładów i kopalń z rejonu, w sumie około trzydziestu osób. Spotkanie otworzył starosta, który mówił o sensowności integrowania się w działaniach na rzecz osiągania wspólnych celów branży. Jako przykład skuteczności podał działania rolników z Dzierżoniowa. Mówił także o walce z bezrobociem poprzez tworzenie koniunktury dla pracodawców, podawał przykłady możliwej pomocy w przypadku kontaktów biznesowych w Niemczech i Austrii. Stwierdził, że administracja państwowa jest zainteresowana pomocą ludziom biznesu choćby w tej formie, że dopełni wszelkich starań, by w sytuacji połączenia z UE żadna z polskich firm nie była narażona na oszustwo z powodu luk w przepisach. Na koniec wyraził swoje poparcie dla łączenia się kamieniarzy i życzył sukcesów. Z kolei burmistrz Lewicki powiedział, że nie sposób rozwiązać problemów biznesu na drodze urzędowej. Pomoc Urzędu Miasta może polegać na tym, że dopełni on wszelkich starań, które otworzą drogę do pieniędzy z funduszów europejskich, przy czym wiązać się będzie to z koniecznością wspólnego wyłożenia jakichś pieniędzy przez samych zainteresowanych. Przestrzegał przed bardzo restrykcyjnymi przepisami unijnymi dotyczącymi na przykład odpadów poprodukcyjnych. Inny wydźwięk miało wystąpienie przedstawiciela ZPBK, Stanisława Sitarza. W swej wypowiedzi podkreślił cały szereg trudności, z jakimi muszą się liczyć piławscy kamieniarze, m.in. rozbieżność interesów poszczególnych członków organizacji czy brak pieniędzy na finansowanie statutowej działalności. Omówił krótko działalność ZPBK i wynikające z niej różne doświadczenia, z których mogłaby skorzystać piławska organizacja. Następnie propozycję statutu odczytał zebranym Leszek Wieczorek. Wchodząc w kwestie finansów poruszono temat przetwarzania odpadów poprodukcyjnych. Wyrażono zainteresowanie zbadaniem kwestii zasad działania podmiotów gospodarczych w krajach UE. Przyszłość branży zebrani upatrują w produkcji dla potrzeb architektury miast i osiedli, gdzie wciąż dominują betonowe puzzle. Widzą też potrzebę tworzenia lobbingu kamieniarskiego i konieczność zabezpieczenia się przed dumpingiem. Członkostwo w lokalnej organizacji określono na trzy kategorie: można wiec w niej mieć status członka zwyczajnego, wspierającego i honorowego. Wniosek o powołaniu Stowarzyszenia Pracodawców Branży Kamieniarskiej przyjęto przez aklamację, po tym wydarzeniu salę opuścił starosta dzierżoniowski. Warto w tym miejscu odnotować historyczny fakt dotyczący składu komitetu założycielskiego. Do tego gremium weszli: Wojciech Szcześniak, Kazimierz Listwan, Marcin Klimczak, Tadeusz Michalkiewicz, Irena Rabiej, Henryk Kościów. Następnie wybrano prezesa, którym został Wojciech Szcześniak. Piławski SPBK powstał jako rezultat trzeciego już podejścia tutejszych kamieniarzy do utworzenia własnej reprezentacji. W spotkaniu założycielskim nie wzięli udziału właściciele dużych zakładów kamieniarskich z terenu Piławy i okolic. fakt ten kryje w sobie jakiś problem, o którym zapewne niedługo usłyszymy.

III Kongres Kamieniarski w Strzegomiu

Jesień jest tradycyjnie okresem spotkań kamieniarzy na organizowanym przez ZPBK kongresie kamieniarskim. Tegoroczny kongres niewątpliwie można uznać za sukces na co wskazuje choćby frekwencja - przez salę spotkań przewinęło się około 60 osób. Co zaskakujące, z samego Strzegomia przybyły tylko cztery osoby, a przecież centrum polskiego granitu zostało wybrane na miejsce organizacji kongresu na wniosek kamieniarzy ze Strzegomia. Zebrani wysłuchali prelekcji na temat następstw dla kamieniarstwa przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska. Prelegentem był Janusz Marlinga, dyrektor Wydziału Rolnictwa i Ochrony Środowiska ze Starostwa Powiatowego w Świdnicy. Zbigniew Szczepanik z Państwowego Instytutu Geologicznego oddział Świętokrzyski zaprezentował „Sieć wzorcowni naturalnego kamienia budowlanego w Państwowym Instytucie Geologicznym”. Ostatnia prezentacja Sudeckiej Izby Przemysłowo – Handlowej w Świdnicy dotyczyła „Nowoczesnych technologii austriackiej firmy TECHMO, stosowanych przy wydobyciu i obróbce kamienia naturalnego”.

Podczas wolnej dyskusji zgłoszono wiele ciekawych spostrzeżeń i wniosków. Jak się okazało wiele osób zainteresowanych jest informacjami na temat profesjonalnego układania posadzek, zgłoszono wniosek, aby przygotować materiał instruktażowy na ten temat. Dyskutowano także na temat technologii szlifowania, montażu oraz konserwacji kamienia naturalnego. Jeden z uczestników wspomniał o tym, że kamieniarstwo jest w dalszym ciągu synonimem nagrobkarstwa, co nie jest korzystne dla branży. Można spotkać bardzo dużo wystaw gotowych nagrobków, natomiast w ogóle nie spotyka się gotowych wzorów zastosowania kamienia w łazienkach, kuchniach. Wspólnie stwierdzono, że sytuacja ta powinna ulec zmianie, ponieważ potencjalni klienci nie wiedzą, jakie możliwości w tym zakresie kryje w sobie kamień. Zgłaszano wiele problemów istniejących w branży, jak np. zaniżanie cen przez handlarzy kamieniem, jednak jak poinformował zarząd związku jest to problem, na który związek nie może wpłynąć, bo byłaby to ingerencja w naturalną sytuację rynkową. Uczestnicy zastanawiali się również, dlaczego tak mało osób ze Strzegomia uczestniczyło w kongresie, pomimo tego, że obrady były bezpłatne. Wysunięto wniosek, że tutejsi kamieniarze jeszcze nie dojrzeli do integracji. Dodatkowym potwierdzeniem tego była informacja, że na zaproszenie burmistrza Strzegomia, które wysłane było do 300 firm, przyszło tylko 15 kamieniarzy. Po raz kolejny poruszono temat 22% VAT-u na wyroby kamienne oraz 7% VAT-u na wyroby betonowe. Chodziło tu o kostkę granitową i betonową. Zauważono, że tworzy się czarny rynek kupujących kostkę granitową, taki stan wynika z faaktu, że istnieją luki w przepisach, które dzielą na wyroby z kamienia na elementy łupane, na które jest 7% VAT, oraz na elementy kruszone, obciążone 22% VAT. Zaproponowano, aby związek spróbował tą sytuację zmienić, jednak, jak poinformował jeden z uczestników, takie kroki zostały już podjęte już rok temu i odpowiedzią ministerstwa było, „że przyjdzie Unia i wszystko wyrówna”. Z sali padła propozycja, żeby raz jeszcze spróbować ruszyć tę sprawę poprzez wysłanie listów do komisji sejmowych.

Mariusz Eichler, przedstawiciel firmy „Maxi” z Wrocławia, zaproponował, aby przy związku stworzyć komórkę - centrum doradcze - które by pomagało osobom zainteresowanym w rozwiązywaniu różnych problemów. Warunkiem skuteczności działania tego pomysłu jest jednak większa liczba członków. Z kolei Bogusław Solima złożył wniosek, aby związek zwrócił się do urzędu skarbowego z pytaniem, czy używanie oleju opałowego przez kopalnie do działań technologicznych i palenia w kamieniołomach jest celem grzewczym. Jak wiadomo, każdy kupujący olej opałowy jest zobowiązany do dołączenia do faktury deklaracji, że olej ten używany jest do celów opałowych. Jeżeli nie jest to cel grzewczy, należy zapłacić akcyzę, co znacznie podwyższa koszt zakupu tego materiału. Istnieją obawy wielu użytkowników, że celowość stosowania oleju przez kopalnie może zostać podważona przez US. Wniosek podjęto.

Poruszono również temat ubiegania się o dofinansowanie z funduszy Unii Europejskiej dla wspólnego wystawiania się członków związku na targach krajowych i  międzynarodowych. Ostatnim zgłoszonym wnioskiem było zwrócenie się do członków związku z pytaniem, jaka tematyka działań podejmowanych przez związek by ich interesowała. Kongres tradycyjnie zakończono uroczystą kolacją, przy której dyskusjom na tematy zawodowe nie było końca.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

Metody badań właściwości kamieni naturalnych według norm UE

Wejście Polski do Unii Europejskiej narzuca konieczność zharmonizowania istniejących u nas rozwiązań normatywnych z funkcjonującymi we Wspólnocie Europejskiej. Procesem tym w zakresie problematyki branży kamieniarskiej zajmuje się w kraju Komitet Techniczny nr 108 ds. Kruszyw i Kamienia Budowlanego. Działa on przy Instytucie Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie, który współpracuje ściśle w tym zakresie z Europejskim Komitetem Normalizacyjnym - CEN - (Comite Europeen di Normalization), a w jego ramach z Komitetem Technicznym CEN/TC 246 "Kamień naturalny" oraz CEN/TC 175.

W wymienionych wyżej komitetach powołano specjalistyczne grupy robocze do opracowania projektów norm europejskich EN i ich wdrażania do norm polskich PN. Z uwagi na przedmiot prac poszczególne grupy robocze podzielono na:

§         Kamienie naturalne - Terminologia i mianownictwo (2 normy)

§         Metody badań kamieni naturalnych (22 normy)

§         Wyroby z kamienia naturalnego (6 norm).

Komitet Techniczny nr 108 sukcesywnie opracowuje i przekazuje do ustanowienia przez Polski Komitet Normalizacyjny tylko te normy europejskie EN, które zostały przygotowane przez zespoły specjalistów z poszczególnych grup.

Określanie właściwości kamieni naturalnych

Normy PN

Aktualnie zakres badań właściwości surowców skalnych na elementy kamienne określają normy: podstawowa PN – 84/B – 01080 Kamień dla drogownictwa i budownictwa. Podział i zastosowanie według własności fizyko-mechanicznych, oraz przedmiotowe na poszczegolne elementy kamienne. (tabela 1):

Tabela 1. Właściwości kamieni naturalnych oznaczane  zgodnie z wymaganiami normy PN – 84/B - 01080 i normami przedmiotowymi.

Zgodnie normami PN wykonuje się łącznie oznaczanie sześciu właściwości, niektóre z nich w różnych stanach, powietrzno-suchym, nasycenia wodą, po zamrażaniu.

Normy EN

Po wprowadzeniu norm europejskich EN zakres badań właściwości kamienia naturalnego przeznaczonego na elementy budowlane będzie znacznie większy od tego, jaki obejmują normy PN. W sumie norma narzucać będzie oznaczanie dwudziestu trzech właściwości kamieni naturalnych. Tabela 2 obrazuje zakres oznaczania właściwości kamieni zgodnie z normą europejską. Jak widać, czekają nas poważne zmiany, głównie pod względem ilościowym, co oznacza konieczność zapoznania się z metodyką oznaczania oraz odpowiedniego przygotowania i wyposażenia laboratoriów krajowych w niezbędną aparaturę.

Tabela 2. Właściwości kamieni naturalnych oznaczane zgodnie z normami europejskimi EN.

EN – normy opublikowane przez CEN; PrEN – normy w opracowaniu przez CEN;

                PrEN^* - normy przkazane przez CEN i opracowywane przez KT nr 108

                  PrE/W100....^**numer wstępny normy opracowywanej przez CEN

Europejskie standardy w polskich normach PN EN

W okresie wyznaczonym przez lata 1998 - 2003 Komitet Techniczny nr 108 opracował i przekazał do ustanowienia dziewięć norm europejskich EN określających metody badań kamieni naturalnych. Po ustanowieniu przez PKN otrzymały one status normy krajowej PN EN. Tabela 3 ilustruje dokonane zmiany.

Tabela 3 Normy PN EN ustanowione przez PKN w latach 1998 – 2003.

Jak pokazuje to powyższa Tabela 3, część ustanowionych norm PN EN ma odpowiedniki w dotychczas stosowanych normach PN. Są jednak i takie, które określają metody oznaczania właściwości kamieni naturalnych dotychczas w Polsce nie stosowane. Kolejny punkt artykułu prezentuje metodykę badania poszczególnych właściwości określoną w ustanowionych normach PN EN.

Nowe normy PN EN

1. PN EN - 1926 - Oznaczanie wytrzymałości na ściskanie.

Określa ona metodę oznaczania wytrzymałości na ściskanie kamieni naturalnych. Jej zasada polega na równomiernym i rosnącym w sposób ciągły obciążaniu próbki ustawionej centralnie na płycie maszyny badawczej. Zmiany jakie zaszły w stosunku do normy PN są następujące: wykonywanie badania próbki tylko w stanie powietrzno-suchym, zwiększenie minimalnej ilości próbek z 5 do 6, wykonywanie badania na próbkach sześciennych o krawędziach 70±5 mm lub 50±5 mm bądź walcowych o średnicy i wysokości 70±5 mm lub 50±5 mm, uzależnienie wymiarów i ilości próbek od wielkości największego ziarna w skale przy zachowaniu współczynnika 10:1 i wykonaniu badań na większej ilości próbek, jeśli wielkość ziarna przekracza 7 mm, zmiana temperatury suszenia próbek z 110 na 70±5 ºC i wprowadzenie przechowywania próbki w temperaturze 20±5 ºC do osiągnięcia równowagi termicznej, wymaganie wykonania badania w ciągu 24 godzin od osiągnięcia równowagi termicznej.

W załączniku A podano metodę oznaczania wytrzymałości na ściskanie kamieni o różnych wymiarach i nieregularnych kształtach. Badanie wykonuje się na próbkach nasyconych wodą wykonanych z pojedynczych kawałków. W przypadku materiału gruboziarnistego dopuszcza się próbki sześcienne lub walcowe o krawędzi lub średnicy większej niż 150 mm. Oś próbki powinna być rownoległa do płaszczyzny anizotropii.

2. PN EN - 1936 - Oznaczanie gęstości i gęstości objętościowej oraz całkowitej i otwartej porowatości.

W tym przypadku chodzi o oznaczanie gęstości objętościowej i otwartej porowatości przez podciśnieniowe nasiąkanie zanurzonych próbek. Zmiany w stosunku do normy PN sprowadzają się do: wprowadzenie pojęcia porowatości otwartej, nie określa się szczelności, wykonanie oznaczenia gęstości objętościowej i porowatości otwartej w wyniku podciśnieniowego nasiąkania zanurzonych i uprzednio wysuszonych do stałem masy próbek, zwiększenie minimalnej ilości próbek w postaci walców, sześcianów, graniastosłupów z 5 do 6, określenie minimalnej objętości próbki na 25 ml, wprowadzenie wymagania aby stosunek pola powierzchni do objętości był zawarty w granicach 0,1 do 0,2 mm^-1, zmiana temperatury suszenia próbek z 110 na 70±5 ºC. Gęstość i gęstość objętościową określa się z dokładnością do 10 kg/m³, porowatość otwartą z dokładnością do 0,1 %.

3. PN EN – 12371 - Oznaczanie mrozoodporności.

Podaje ona metodę oceny wpływu cyklicznego zamrażania i odmrażania na kamienie naturalne. Polega na cyklicznym zamrażaniu w powietrzu i odmrażaniu w wodzie próbek kamienia naturalnego. Norma zawiera postanowienia dotyczące: badań technologicznych - część A - określających wpływ cyklu zamrażania i odmrażania na zmianę wartości innych badanych właściwości fizyko-mechanicznych kamienia, badań identyfikacyjnych – w części B. Norma określa następujące zasady :

a.       dla badań technologicznych: wymiary i liczba próbek powinny być zgodne z wymaganiami odpowiedniej normy określającej sposób badania wybranej właściwości fizyko-mechanicznej, np. wytrzymałości na zginanie, ściskanie. Wymagane są dwa zestawy próbek, jeden do badania tych właściwości po cyklach zamrażania, drugi do badania próbek nie zamrażnych, jedną próbkę należy przeznaczyć do monitorowania temperatury rdzenia, liczba cykli określona jest w odpowiedniej normie przedmiotowej, pomiary kontrolne określające zmiany w trakcie oznaczania mrozoodporności obejmują: badania wizualne, badania innych właściwośći fizycznych po osiągnięciu wymaganej liczby cykli, wyniki badań obejmują zmianę po zamrażaniu wartości wybranych własności fizyko-mechanicznych określanych odpowiednimi normami.

b.      dla badań identyfikacyjnych: do badań należy zastosować co najmniej 7 próbek w kształcie prostopadłościanu o wymiarach 50x50x300 mm. Oś dłuższa powinna być równoległa do płaszczyzny anizotropii, jedną próbkę należy przeznaczyć do monitorowania temperatury próbki, maksymalną liczbę cykli zamrażania określa klient, jeżeli liczba cykli nie jest określona badanie prowadzi się do momentu zakwalifikowania próbki jako uszkodzonej ale nie wiecej niż 240 cykli, pomiary kontrolne określające oddziaływanie zamrażania i odmrażania na próbkę obejmują: badania wizualne, pomiar objętości, pomiar dynamicznego modułu sprężystości (moduł Younga), wyniki badań obejmują całkowitą liczbę cykli zamrażania i odmrażania, przyczyny zniszczeń, wyniki wszystkich pomiarów przed zniszczeniem).

Przed badaniem próbki suszone są do stałej masy w temperaturze 70±5 ºC, następnie zalewane w odpowiedni sposób wodą wodociągową i pozostawione w niej na 48 godzin. Każdy cykl składa się z sześciu godzin zamrażania próbki w powietrzu i sześciu godzin odmrażania w wodzie. Cykle zamrażania powinny być powtarzane, aż próbki zostaną zniszczone lub osiągną maksymalną liczbę cykli. Zmiany temperatury wewnątrz monitorowanej próbki muszą mieścić się i zmieniać w czasie w określonym zakresie, co wymaga zastosowania zamrażarki z automatycznym programowanym układem kontrolnym. W przypadku braku takiego układu regulacja temperatury może się odbywać ręcznie przy stałej kontroli temperatury. Badanie wizulane próbek obejmuje sprawdzanie wszystkich powierzchni próbek a ich stan określa się według sześciostopniowej skali od 0 do 5. Liczba cykli,  przy których wynik badania wizualnego osiągnie 3, powinna być zanotowana. W stosunku do dotychczas stosowanej metody badania zgodnie z normą
PN – 85/B – 04102 występuje szereg zmian, w liczbie próbek która wynosiła 3 dla materiałów jednorodnych i 5 dla niejednorodnych, kształcie próbek, które były sześcianami o boku 50±3 mm a dla badania sztucznego materiału kamiennego 100±3 mm, sposobie zamrażania i odmrażania, który obejmował 10 – 25 cykli zamrażania próbki w powietrzu przez 4 godziny w temperaturze – (20±5) i odmrażaniu w wodzie o temperaturze pokojowej przez 4 godziny. Po każdym cyklu próbkę poddawano oględzinom. Miarą odporności na zamrażanie było stwierdzenie zmian, jakie zaszły w próbkach badanych, opis tych zmian, ilość cykli, po których one nastąpiły, oraz ubytek masy próbki po badaniu.

4. PN EN – 12372 - Oznaczanie wytrzymałości na zginanie pod działaniem siły skupionej.

W tej regulacji normatywnej zawarto postanowienia dotyczące badań identyfikacyjnych i technologicznych. Podano metodę oznaczania wytrzymałości kamienia naturalnego na zginanie pod działaniem koncentrycznego obciążenia. W stosunku do obowiązującej polskiej normy PN dokonano następujących zmian: badania próbki wykonuje się tylko w stanie powietrzno-suchym, minimaln ilości próbek uległa zwiększeniu z 5 do 10, wymiary próbek są zależne od grubości próbki h równej  25 do 100 mm i powinny wynosić: długość L = 6 x h; odległość między rolkami podpierającymi 5 x h; szerokość  50 mm < b < 3 x h, powierzchnie czołowe podpierane i obciążane próbek do badań identyfikacyjnych powinny być wyszlifowane lub wypolerowane, w przypadku badań technologicznych: powierzchnie próbek mogą mieć fakturę zgodną z zastosowaniem, np. płomieniowaną, piaskowaną itp., do badań mogą być użyte próbki wyrobu gotowego lub wycięte z tego wyrobu, podczas badania powierzchnia użytkowa wyrobu (dolna powierzchnia czołowa)  powinna leżeć na rolkach podpierających, zmiana temperatury suszenia próbek z 110 ºC  na 70±5 ºC i wprowadzenie przechowywania próbki w temperaturze 20±5 ºC do osiągnięcia równowagi termicznej, wykonania badania musi nastąpić w ciągu 24 godzin od osiągnięcia równowagi termicznej, podczas badania należy uwzględnić występowanie płaszczyzn anizotropi przy przygotowywaniu i obciążaniu próbek.

5. PN EN – 13755 - Oznaczanie nasiąkliwości wodą przy ciśnieniu atmosferycznym.

W normie tej podano metodę oznaczania nasiąkliwości wodą przez zanurzenie w niej przy ciśnieniu atmosferycznym uprzednio wysuszonej do stałej masy próbki kamienia naturalnego.

Nasiąkliwość oblicza się jako stosunek masy pochłoniętej wody przy całkowitym nasyceniu próbki do masy próbki wysuszonej i wyrażana jest w procentach. Zmiany w stosunku do normy PN: nie określa się nasiąkliwości zwykłej i nasiąkliwości po gotowaniu, nastąpiło zwiększenie minimalnej ilości próbek w postaci walców, sześcianów, graniastosłupów o wymiarach 70±5 mm lub 50±5 mm z 3 do 6, określono minimalną objętość próbki na 60 ml, wprowadzono wymaganie, aby stosunek pola powierzchni próbki do objętości był zawarty w granicach 0,1 do 0,2 mm^-1 , zmieniono temperaturę suszenia próbek z 110 na 70±5 ºC.

Normy PN EN  nie mające odpowiedników w PN

1. PN - EN – 1925 - Oznaczanie wskaźnika nasiąkliwości kapilarnej.

Określa się w tej normie sposób oznaczania wskaźnika nasiąkliwości kapilarnej, który dotychczas w praktyce badania właściwości kamieni naturalnych w Polsce nie był oznaczany. Zasada metody polega na zanurzeniu w wodzie na głębokość 3±1 mm próbki sześciennej o boku 70±5 mm lub 50±5 mm lub walcowej o średnicy i wysokości 70±5 mm lub 50±5 mm i pomiarze przyrostu masy tej próbki w funkcji czasu. Próbka zanurzana jest jedną z powierzchni tak, aby nasączanie następowało w kierunku zgodnym lub prostopadłym do anizotropii próbki. Czas badania dla bardzo nasiąkliwego kamienia wynosi 1, 3, 5, 10, 15, 30, 60, 480 i 1440 min. Dla mało nasiąkliwego 30, 60, 80, 80, 440, 2880, 4320 min.

2. PN EN – 12370 - Oznaczanie odporności na krystalizację soli.

Podano tu metodę badania względnej odporności kamieni naturalnych o porowatości otwartej większej niż 5% na zniszczenia spowodowane krystalizacją soli. Wykonanie badania nie jest konieczne dla kamieni o mniejszej porowatości. Metoda badania polega na wykonaniu 15 cykli zanurzania w 14 % roztworze siarczanu sodu próbek uprzednio wysuszonych do stałej masy w temperaturze + 105±5 ºC, suszeniu ich po zanurzeniu, oziębianiu do temperatury pokojowej a następnie pomiarze straty masy po każdym cyklu. Badania wykonuje się na sześciu próbkach sześciennych z co najmniej jedną powierzchnią wyszlifowaną.

3. PN EN – 12407 - Badania petrograficzne.

W tej normie zdefiniowano obostrzenia dotyczące sposobów wykonia ilościowej charakterystyki w oparciu o analizy makroskopowe świeżych przełamów i makrozgładów, badania mikroskopowe w płytkach cienkich lub zgładach polerowanych. Zaleca się przeprowadzenie  bardziej szczegółowych badań, np. oznaczeń chemicznych, rentgenowskiej analizy dyfrakcyjnej i innych badań instrumentalnych, w przypadku, jeśli opis petrograficzny jest niewystarczający. Norma nie podaje wymagań odnośnie liczby i wielkości próbek, zaleca  jedynie stosowanie do badań próbek, które powinny być wystarczająco duże, aby były reprezentatywne do wykonania  pełnej charakterystyki petrograficznej kamienia. Określa także szczegółowo cechy, które należy uwzględnić przy opisie makroskopowym i mikroskopowym. I tak na przykład w opisie makroskopowym są to: dominujące zabarwienie lub zakres barw, teksturę, wymiar ziaren, otwarte spękania, pory i kawerny. Natomiast w  opisie mikroskopowym należy uwzględnić: teksturę, składniki minerały, wypełnienie. Dla każdego zidentyfikowanego minerału lub ziarna wymaga oznaczenia: objętości wyrażonej w procentach, wymiaru, stopnia wysortowania, kształtu, objawów wietrzenia i innych zmian.

4. PN EN – 13161 - Oznaczanie wytrzymałości na zginanie przy stałym momencie.

Zawiera metodę oznaczania wytrzymałości kamienia naturalnego na zginanie przy stałym momencie oraz postanowienia dotyczące badań  identyfikacyjnych i technologicznych. Zasada badania polega na działaniu dwoma liniowymi obciążeniami na prostopadłościenną  próbkę położoną na dwu podporach. Odległość między obciążeniami wynosi jedną trzecią rozstawu między podporami. Wymiary próbek zależne są od grubości próbki h, która powinna wynosić od 25 do 100 mm. Norma określa:  długość L = 6 x h, odległość między rolkami podpierającymi 5 x h, szerokość b; 50 mm < b < 3 x h. Obciążenie powinno wzrastać w sposób ciągły z szybkością 0,25 ± 0,05 Mpa/s. Badania przeprowadza się na 10 próbkach wysuszonych w temp. 70±5 ºC i przechowywanych w temperaturze 20±5 ºC do osiągnięcia równowagi termicznej. Zdefiniowano w niej następujące wymagania:

a.       dla badań identyfikacyjnych - w przypadku kiedy w badanym kamieniu występują płaszczyzny anizotropii (uwarstwienia, rozwarstwienia), próbki należy przygotować tak, aby można to było uwzględnić podczas ich obciążania; powierzchnie czołowe podpierane i obciążane powinny być wyszlifowane lub wypolerowane; jeżeli w zastosowaniu kamienia uwzględnia się położenie płaszczyzny anizotropii, obciążenia należy przyłożyć do powierzchni czołowej, która będzie obciążona w trakcie użytkowania; jeżeli zastosowanie kamienia nie jest znane badanie należy przeprowadzić przy  obciążeniu prostopadłym (10 badań na 3 próbkach), równoległym do płaszczyzny anizotropii  i jej krawędzi (10 badań na 5 próbkach) oraz równoległym do płaszczyzny anizotropii a prostopadłym do jej krawędzi (10 badań na 5 próbkach),

b.      dla badań technologicznych (badanie gotowych wyrobów) - powierzchnie próbek mogą mieć fakturę zgodną z zastosowaniem, np. płomieniowaną, piaskowaną itp.; do badań mogą być użyte próbki wyrobu gotowego lub wycięte z tego wyrobu; podczas badania powierzchnia użytkowa wyrobu (dolna powierzchnia czołowa)  powinna leżeć na rolkach podpierających.

Wynik pomiaru określa się  MPa z zaokrągleniem do 0,1 MPa.

5.  PN EN – 13364 - Oznaczanie obciążenia niszczącego przy otworze kołka.

Norma podaje metodę oznaczania obciążenia niszczącego przy otworze kołka
w kamieniu stosowanym na okładziny i obudowy w budownictwie, a także  postanowienia dotyczące badań identyfikacyjnych i technologicznych. Badania identyfikacyjne przeprowadza się, gdy sposób wykorzystania kamienia pod względem ułożenia płaszczyzn anizotropii, grubości i wykończenia powierzchni elementów w okładzinie nie jest znany. W przypadku gdy dane te są znane, przeprowadza się badania technologiczne z uwzględnieniem zasady, że główna powierzchnia próbki powinna być tak samo zorientowana, jak powierzchnia później obciążana w trakcie użytkowania. Zasada metody polega na przyłożeniu siły w kierunku prostopadłym do powierzchni czołowej próbki przez kołek umieszczony w otworze wywierconym w jednym z jej boków i pomiarze siły obciążenia niszczącego. Próbkę umieszcza się w przyrządzie mocującym, a obciążenie uzyskuje się przy użyciu przyrządu zapewniającego jego prostopadłe działanie do osi kołka.

Norma określa następujące wymagania: dla badań identyfikacyjnych - próbki powinny mieć formę kwadratowych płyt z powierzchniami czołowymi o wymiarach 200±1 mm i grubości 30±3 mm; powierzchnie czołowe i boczne próbek powinny być cięte, szlifowane lub polerowane; średnice kołków powinny wynosić 6,0±0,1 mm, długość > 50 mm; średnice otworów powinny wynosić 10±0,5 mm, głębokość  30±2,0 mm;

dla badań technologicznych (badanie gotowych wyrobów) - powierzchnie czołowa i boczna próbek powinny mieć fakturę zgodną z zastosowaniem, np. płomieniowaną, piaskowaną, szlifowaną, polerowaną  itp.; próbki do badania  to kwadratowe płyty o wymiarach: 200 x 200 mm grubości od 20 do 65 mm, 300 x 300 mm grubości od 65 do 80 mm; średnice kołków powinny być zgodne z wymaganiami użytkownika, długość kołków  
> 50 mm; średnice otworów powinny być zgodne z wymaganiami użytkownika,
głębokość otworu powinna wynosić 30±2,0 mm.

Badania należy przeprowadzić na następującej ilości próbek: dziesięć badań przy użyciu trzech próbek, jeśli płaszczyzna anizotropii nie jest zauważalna; dziesięć badań na trzech próbkach wyciętych równolegle do powierzchni anizotropii; dziesięć badań na pięciu próbkach wyciętych prostopadle do płaszczyzny anizotropii z kołkiem umieszczonym zgodnie z jej kierunkiem; dziesięć badań na pięciu próbkach wyciętych prostopadle do płaszczyzny anizotropii z kołkiem umieszczonym prostopadle do jej kierunku.

Podczas badania należy uwzględnić występowanie płaszczyzn anizotropii przy przygotowywaniu i obciążaniu próbek. Przed umieszczeniem kołków w otworach należy próbki wysuszyć do stałej masy w temp. 70±5 ºC i przechowywać w temperaturze 20±5 ºC do osiągnięcia równowagi termicznej. Po badaniu określa się średnią odległość otworu od powierzchni czołowej, która uległa uszkodzeniu; średnią największą odległość środka otworu do krawędzi wyłamu, średnią wartość obciążenia niszczącego.

Normy europejskie przewidziane do ustanowienia w 2003

W 2003 roku KT nr 8 opracuje i przekaże do ustanowienia następujace normy  EN:

prPN EN – 13319 - Oznaczanie oporności na starzenie spowodowane działaniem SO₂  - aktualnie opracowywana przez KT;

PrEN 13373 - Oznaczanie charakterystyki geometrycznej wyrobów – w przygotowaniu, przekazana przez Komitet Techniczny CEN/TC ;

PrEN 14066 Oznaczanie odporności na wstrząs cieplny – w przygotowaniu,  przekazana przez Komitet Techniczny CEN/TC 246;

PrEN 14231 Oznaczanie współczynnika poślizgu, – w przygotowaniu, przekazana przez Komitet Techniczny CEN/TC 246

Norma prPN EN – 13919 - Oznaczanie oporności na starzenie spowodowane działaniem SO_2.

W normie tej podano sosób oceny względnej odporności kamieni naturalnych na zniszczenie spowodowane dwutlenkiem siarki w obecności wilgoci. Zasada metody, która określa odporność elementów z kamienia naturalnego na łączne oddziaływanie temperatuty, wilgoci i dwutlenku siarki, polega na umieszczeniu próbek do badań na dwadzieścia jeden dni w dwóch pojemnikach o różnym stężeniu dwutlenku siarki i oznaczeniu ubytku masy i zmian w badanych próbkach. Norma narzuca konieczność spełnienia następujących wymagań: badania przeprowadza się na 7 probkach  o wymiarach 120 x 60 x 10 mm, z których jedna jest używana jako próbka kontrolna; powierzchnie próbek nie mogą wykazywać chropowatości a ich krawędzie muszą być czyste i gładkie; przed badaniem próbki należy wysuszyć w temperaturze 70±5 ºC i zważyć, a następnie po zanurzeniu na 24 h w wodzie, włożyć po trzy próbki do pojemników z roztworem  różnym stężeniu dwutlenku siarki. Po wykonaniu badania określa się zmianę masy próbki, stwierdza wizualnie zmiany w próbce przez porównanie z próbką wzorcową.

Podsumowując powyższe informacje nalezy stwierdzić, że po wprowadzeniu norm europejskich EN liczba badanych właściwości kamienia naturalnego wzrośnie z sześciu do dwudziestu trzech. Do końca 2002 r. Polski Komitet Normalizacyjny ustanowił dziewięć norm PN EN określających metody badania właściwości kamienia naturalnego. W 2003 r. przewiduje się opracowanie przez Komitet Techniczny nr 108 następnych norm, z których cztery są aktualnie w opracowywaniu. Ustanowione normy PN EN wprowadzają bardzo istotne zmiany w metodyce badań, dotyczy to w szczególności: wprowadzenia badań identyfikacyjnych i technologicznych, ilości badanych próbek, zmiany temperatury suszenia próbek przed badaniem na 70±5 º, klimatyzowania próbek przed wykonaniem badania w temperaturze 20±5 ºC;  uwzględnienia anizotropii próbek podczas ich przygotowywania i w trakcie wykonywania badania, wprowadzenia statystycznej obróbki wyników przy wykonywaniu badania niektórych właściwości fizycznych i mechanicznych oraz bardzo szczegółowych badań petrograficznych i mineralogicznych kamieni naturalnych przy ich identyfikacji.

W konsekwencji wprowadzenie metodyki badań wielu nowych właściwości kamienia naturalnego wymagać będzie odpowiedniego przygotowania i wyposażenia w niezbędną aparaturę laboratoriów krajowych wykonujących te badania.

Wiesław Frankiewicz

Politechnika Wrocławska

Instytut Górnictwa

O kamieniach trochę zapomnianych

Asortyment krajowych kamieni budowlanych, oferowany obecnie w firmach kamieniarskich wskazywać mógłby, że występują u nas wyłącznie szare granity, kilka odmian piaskowców i trochę wapieni. Przyroda jest jednak bogatsza niż owa nieco monotonna oferta, będąca wynikiem określonej struktury wydobycia – na skalę przemysłową, masową, zapewniającą uzyskanie środków pozwalających na utrzymanie kosztownych zakładów. Wymagania takiej produkcji mogą spełnić tylko złoża stabilne jakościowo, o dobrej bloczności, zawierające kamień znany i poszukiwany. Jeśli ktoś chce czegoś oryginalnego, to poszuka wśród ogromnej oferty kamieni importowanych. Oczywiście, to proste. Skąd przeciętny inwestor czy architekt miałby wiedzieć o kamieniach, których nie ma w katalogach, salonach firm kamieniarskich czy na targach?

Asortyment rynkowy nie odzwierciedla jednak możliwości, jakie niewątpliwie istnieją w licznych, lecz niestety przeważnie zaniechanych złożach. Trzeba wyostrzyć oko, zwłaszcza w starych kościołach, żeby dostrzec różnorodność kamiennych detali, wykonanych głównie z materiału wydobywanego nie gdzieś na końcu świata, lecz stosunkowo niedaleko. Ilość różnych rodzajów skał pozyskiwanych w przeszłości, najczęściej w niewielkich łomikach, jest zadziwiająca. Mozolnej eksploatacji nie ograniczały jeszcze liczne zakazy i nakazy; urabianie ręczne za pomocą klinów, łomów, kilofów i oskardów nie niszczyło górotworu. Wykorzystywano to, co dawała przyroda.Wiele z historycznych już wyrobisk zostało wyczerpanych i pozostaje tylko podziwiać wyroby wykonane ze skał z nich wydobytych. Żeby zobaczyć na przykład „polski onyks”, czyli różowo-czerwony marmur z Paczółtowic koło Krzeszowic, trzeba się przyjrzeć ołtarzom w Kościele Mariackim w Krakowie lub przyklasztornym kościele w Czernej koło Dębnika. To już daleka przeszłość. W Górach Świętokrzyskich wiele wyrobisk trudno znaleźć w terenie i ta sytuacja się raczej nie zmieni. Nawet piękna odmiana marmuru kieleckiego nazywana „różanką”, wydobywana jeszcze po wojnie w kamieniołomie na Górze Zelejowej koło Chęcin, jest już nieosiągalna. Wyczerpane zostały również zasoby czarnych marmurów z Kajetanowa. Długo można by wyliczać.Ograniczenia dla prowadzenia działalności górniczej wnoszą również przepisy o ochronie przyrody. Wiele starych kamieniołomów uznano za zabytki przyrody nieożywionej. W rezerwatach i parkach narodowych w ogóle nie ma możliwości prowadzenia eksploatacji, natomiast w parkach krajobrazowych czy strefach chronionego krajobrazu wprowadzono znaczne ograniczenia w tym zakresie. Przykładem wstrzymania wydobycia ze względu na ochronę przyrody są andezyty pienińskie. Ta wulkaniczna skała stosowana była w budownictwie drogowym na bruki, krawężniki i tłuczeń. Używano jej również jako materiał okładzinowy i ciosy na pomniki. Płyty andezytowe można zobaczyć na elewacji budynku dawnego BGK w centrum Warszawy, na rogu Alei Jerozolimskich i Nowego Światu. Utraty andezytów nie warto specjalnie żałować, bo jest on mało efektowny – jeszcze jedna szara skała, a Pieniny są jedyne.

Dużo większe zubożenie asortymentu skał budowlanych przyniosły niestety działania górnicze, prowadzone w celu szybkiego i masowego pozyskiwania kamienia przeznaczonego dla drogownictwa, przemysłu wapienniczego, cementowego, chemicznego i materiałów ogniotrwałych. Urabianie za pomocą materiałów wybuchowych poczyniło wielkie szkody tym bardziej, że prowadzono je nawet w tak unikalnych skałach, jak na przykład marmury dębnickie, które eksploatowano na kruszywo i grysy, trawertyny i wielu, wielu innych.

Czy po tych niewesołych refleksjach jest jeszcze szansa na optymizm? Otóż trzeba na to pytanie odpowiedzieć twierdząco: nie wszystkie ozdobne kamienie wyeksploatowano i zniszczono. Nie można jednak łudzić się, że istnieją jakieś bogate złoża pięknego materiału o rewelacyjnej bloczności. Atrakcyjne kamienie, które mogłyby wzbogacić ofertę rynkową, występują przeważnie w złożach z różnych powodów zaniechanych lub eksploatowanych na inne, niż budowlane cele. Pomijam tu wapienie świętokrzyskie, prawie nieobecne na rynku nie z powodu złej jakości czy małych zasobów. Są w tej grupie mało znane skały o znaczeniu lokalnym, jak na przykład porfirowe tufy z Filipowic, ale także atrakcyjne marmury ze złoża „Rogóżka” koło Stronia Śląskiego, gabro ze Słupca, a przede wszystkim jedne z najpiękniejszych polskich kamieni – zielone serpentynity dolnośląskie.Serpentynity, które są skałami metamorficznymi, występują w obrzeżeniu bloku Gór Sowich. Tworzą szereg masywów, z których najważniejszymi w aspekcie surowcowym są: Gogołów-Jordanów, Szklar oraz Grochowej-Braszowic. Eksploatowane były od dawna w licznych, małych kamieniołomach na lokalne potrzeby drogowe lub budownictwa wiejskiego.Atrakcyjność serpentynitów opiera się przede wszystkim na barwie – zielonej w różnych odcieniach: od oliwkowej, niebiesko-zielonej do prawie czarnej, z jasnymi żyłkami i rysunkiem plamistym lub pręgowanym ujawniającym się na powierzchni polerowanej.

Charakterystyczną cechą tych skał jest zmienność składu mineralnego i struktury, a co za tym idzie również cech surowcowych. Odmiany twarde, o dużej wytrzymałości na ściskanie, używane są do produkcji kruszywa łamanego drogowego i budowlanego. Odmiany o znacznej zawartości MgO, udokumentowane jako magnezyty, stanowią surowiec do produkcji materiałów ogniotrwałych. W ewidencji zasobów kopalin znajdują się obecnie dwa złoża serpentynitów udokumentowanych na cele drogowe i budowlane: nieczynny od początku lat osiemdziesiątych „Jordanów” o zasobach ponad 13 mln ton oraz eksploatowane „Nasławice” o zasobach ponad 10 mln ton. Złoże „Nasławice” należy do Kopalni Odkrywkowych Surowców Drogowych sp. z o.o. z siedzibą w Nasławicach. Produkowanym asortymentem są: tłuczeń, kliniec, miał drobny, bryły kamienne surowe, kamień ogrodowy i dekoracyjny. W ostatnim czasie serpentynit zyskuje coraz większą popularność właśnie jako kamień ogrodowy, ponieważ pięknie się prezentuje zwłaszcza w zetknięciu z wodą – jako fontanny i w oczkach wodnych. Kopalnia „Nasławice” nie prowadzi typowej eksploatacji blocznej, tym niemniej pozyskuje się sporej wielkości bryły, które sprzedawane są do jedynego zakładu specjalizującego się w obróbce serpentynitu - Spółdzielni Pracy „Jordanów” w Jordanowie. Spółdzielnia oferuje płytki posadzkowe i elewacyjne o wymiarach maks. 30x30 cm, 30x40 cm o fakturze polerowanej i płomieniowanej, parapety, krawężniki, galanterię oraz inne wyroby, zależnie od zamówień. Około 15 lat temu zamknięta została szlifiernia kamieni ozdobnych, funkcjonująca w ramach spółdzielni. Specjalnością jej były wyroby z nefrytu, występującego w serpentynicie w formie żył i gniazd. Większość nefrytu pozyskiwano w kamieniołomach „Jordanów” i „Glinica”.W zabytkowej architekturze podziwiać można serpentynitową ambonę w kościele św. Magdaleny we Wrocławiu. Stosunkowo niedawno, z bardzo dobrym skutkiem, użyto  tego pięknego kamienia do wykonania części wystroju wewnętrznego w Bibliotece Narodowej w Warszawie.Kolejnym „zapomnianym” kamieniem, zapewne już nie tak atrakcyjnym jak serpentynity, ale niewątpliwie godnym uwagi, jest gabro występujące w masywie gabrowo-diabazowym w rejonie Nowej Rudy.Gabro należące do  głębinowych skał magmowych, ma ciemnozieloną, niekiedy prawie czarnej barwę. Zależnie od dominujących minerałów wyróżnianych jest wiele odmian, niekiedy bardzo dekoracyjnych np. migotliwe labradoryty czy plamiste troktolity inaczej nazywane pstrągowcami.Gabra charakteryzują się słabą blocznością, stąd wykorzystuje się je głównie do produkcji grysów i kamienia łamanego. Są także dość trudne w obróbce, lecz dają się polerować. W przypadku uzyskania odpowiedniej wielkości bloków, skała ta, a zwłaszcza jej odmiana zawierająca labrador, ma duże walory dekoracyjne.Z kilku złóż gabra, udokumentowanych w rejonie Nowej Rudy, czynne jest jedynie „Słupiec-Dębówka”. Produkowane są tam grysy i tłuczeń dla drogownictwa i kolejnictwa. Silne spękanie kopaliny, częściowo spowodowane stosowaniem technik strzałowych, uniemożliwia niestety uzyskanie bloków. Być może, że korzystniejsze warunki będą w przygotowywanym obecnie do uruchomienia złożu „Dębówka”, w sposobie  eksploatacji uwzględniona zostanie możliwość pozyskania surowca blocznego.Unikatowym materiałem budowlanym jest tuf porfirowy, nazywany filipowickim, wydobywany przez wiele lat ze złoża „Kowalska Góra” w Filipowicach koło Krzeszowic. Jest to skała porowata, o czerwonobrunatnej barwie z charakterystycznymi jasnymi plamami. Znakomite parametry jakościowe, mały ciężar, łatwość obróbki, dobre właściwości izolacyjne i odporność na czynniki atmosferyczne, pozwalały wykorzystywać ją w przeszłości do celów budowlanych, głównie w rejonie występowania. Obecnie nie ma większego sensu zachęcać do stosowania tufu zamiast cegły, ponieważ jednak skała po wypolerowaniu posiada własności dekoracyjne, obok tradycyjnego zastosowania, może być wykorzystywana na okładziny ścienne. Przypuszczać można, że tuf byłby także atrakcyjnym materiałem dla architektury ogrodowej. Złoże „Kowalska Góra” jest nieczynne, ale jego zasoby są nadal duże – wynoszą ponad 18 mln ton.Krajowe marmury znane wszystkim i stosowane powszechnie do lat siedemdziesiątych, obecnie prawie zniknęły z rynku. Nie trzeba być może szczególnie ubolewać nad tym faktem, z uwagi na ich niezbyt duże zasoby, tym niemniej nie można pominąć rewelacyjnie pięknych „złocistych Sławniowic”, które zaczęto wykorzystywać stosunkowo niedawno. Te drobnokrystaliczne marmury dolomitowe, występujące w szerokiej palecie barw beżowych, żółtych i brązowych, zawsze wzbudzają zachwyt. Firma „Marmur” ze Sławniowic oferuje szeroki asortyment wyrobów: płyty posadzkowe i okładzinowe, parapety, stopnie, pomniki, nagrobki, kominki i inne. Bardzo atrakcyjną skałą jest mniej znany marmur występujący w złożu „Rogóżka” koło Stronia Śląskiego. Obecnie nieczynny kamieniołom znajduje się na południowym zboczu góry Wapnisko i należy do najwyżej położonych na Dolnym Śląsku. Eksploatowany do niedawna marmur, głównie biały, ale także  kremowo-szaro-fioletowy, kremowo-szaro-brązowy, stosowany był na elementy budowlane (parapety, płytki elewacyjne, płytki posadzkowe itp.). Trudności w uzyskiwaniu dużych bloków spowodowały zaprzestanie eksploatacji.Należy także wspomnieć o skałach, których ogromne zasoby znajdują się zwłaszcza na Dolnym Śląsku, a mianowicie o gnejsach, obecnie zupełnie niewykorzystywanych do celów budowlanych. Liczne obiekty wykonane z tego kamienia przed wieloma laty, świadczą o jego dobrej jakości. Szczególnie duże walory zdobnicze posiadają odmiany oczkowe lub drobno laminowane tzw. migmatyty. Wykorzystanie gnejsów znacznie ogranicza ich występowanie w obrębie stref chronionych przyrodniczo i krajobrazowo.Jak wynika z przedstawionego, skrótowego materiału, Polska jest krajem, gdzie występują liczne, atrakcyjne rodzaje skał, które mogłyby wzbogacić ofertę rynkową. Możliwości ich wykorzystania jako materiału budowlanego to głównie sprawa ekonomiki, chociaż oczywiście nie w każdym przypadku. Potrzeby rynku rozwijają się jednak czasami w nieoczekiwanych kierunkach – tak jest obecnie z tzw. kamieniem ogrodowym, który obejmuje prawie wszystko, co istnieje. Trzeba tylko trafić na właściwych odbiorców, ale to już nie są sprawy przyrodnicze.

Materiały wykorzystane:

Kamieński M., Skalmowski W. (red.), 1957 – Kamienie budowlane i drogowe. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

Kozłowski S., 1986 – Surowce skalne Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

Natkaniec-Nowak L., Heflik W., 2000 – Kamienie szlachetne i ozdobne Polski. AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków.

Pinińska J. (red)., 1996 – Właściwości wytrzymałościowe i odkształceniowe skał. Zakład Geomechaniki, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Objaśnienia do fotografii: (fot. E. Tołkanowicz, K. Żukowski)

1 – Okładzina ściany wykonana z serpentynitu - Biblioteka Narodowa w Warszawie. Serpentine wall cladding Warsaw’s National Library.

2 – Okładziny ścian wykonane ze „złocistych Sławniowic” (ściana z zegarem) i serpentynitu połączonego z piaskowcem – Biblioteka Narodowa w Warszawie.

Wall cladding made of „golden Słwniowice” (wall with clock) and serpentine with sandstone – Wasaw’s National Library

3 – Płyty serpentynitu jasno- i ciemnozielonego oferowane w firmie AG Korc w Warszawie.

Serpentine slabs bright and darkgreen from the company AG Korc in Warsaw

4 – Stolik ogrodowy wykonany z serpentynitu – firma AG Korc w Warszawie.

Serpentine garden table – company AG Korc in Warsaw

Elżbieta Tołkanowicz

Państwowy Instytut Geologiczny

Obrazy da Vinci i van Gogha w oprawie polskich kamieni

W dniu 14 marca 2003 roku odbyło się uroczyste otwarcie oddanej po kilkuletniej renowacji galerii grafiki „Albertina” w Wiedniu. Uroczystościom przewodniczyła pełniąca obowiązki europejskiego mecenasa kultury królowa Norwegii Sonja. Dlaczego wydarzenie to trafiło na łamy Świata Kamienia? Otóż założona w 1781 roku przez księcia sasko-cieszyńskiego Alberta i nazwana od jego imienia Albertiną galeria jest perełką architektury i sztuki kamieniarskiej. Nic więc dziwnego, że w zakrojonych na szeroką skalę pracach renowacyjnych ważną rolę odegrał kamień naturalny.

Ponad 200 lat, jakie minęły od oddania do użytku Albertiny zrobiło swoje. Doraźne prace konserwatorskie nie mogły odtworzyć piękna budowli ani nawet uchronić jej przed postępującą degradacją. Dodatkowym problemem stało się bezpieczne przechowywanie ogromnej i ciągle powiększanej ilości zbiorów muzealnych. W związku z tym władze austriackie w 1999 roku podjęły kilkakrotnie wcześniej odkładaną decyzję o rozpoczęciu rozbudowy i renowacji muzeum. Prace zakrojone były na tak szeroką skalę, że projektowi nadano nazwę „Nowa Albertina”.

Generalnym wykonawcą robót budowlanych był koncern A. Porr AG. Prace kamieniarsko-montażowe rozpoczęto w kwietniu 2000 roku, obejmowały one renowacje, konserwacje detali kamiennych, wymianę uszkodzonych fragmentów obiektu oraz dostarczenie i montaż elementów do nowo budowanej części kompleksu. Pierwszą trudnością, jaką musieli pokonać wykonawcy w porozumieniu z konserwatorem zabytków, był dobór materiałów. Oryginalnie zastosowany kamień nie zawsze mógł być zastąpiony czy uzupełniony tym, z którego wykonano pierwotnie poszczególne elementy, ponieważ złoża, z których pozyskiwano materiał 200 lat temu, są obecnie często wyeksploatowane bądź niedostępne. Do wykonania rozmaitych elementów wykorzystano więc część materiałów pochodzących z rozbiórki, decydując się jednak na to, by podstawowym materiałem, z którego wykonanych zostało najwięcej elementów, był bułgarski wapień Vratza. Znany i stosowany od dawna w Austrii, a szczególnie w Wiedniu materiał, spełniał wszystkie parametry fizyko-mechaniczne i nie wzbudzał zastrzeżeń nadzoru konserwatorskiego. Oprócz tego w mniejszych ilościach użyte zostały marmury włoskie, piaskowce austriackie i polskie oraz granit polski.

Wśród wykonanych elementów znalazły się masywne nakrywy murów, balustrady, tralki, obramowania okien i drzwi, stopnie blokowe, cokoły, płyty posadzkowe. Wiele spośród nich wymagało zastosowania bardzo zaawansowanych technik kamieniarskich. W zdecydowanej większości kamień używany był na zewnątrz, gdyż w tych elementach długotrwałe oddziaływanie rozmaitych czynników wyrządziło najwięcej szkód. Na podstawie dokumentacji, modeli, a w niektórych przypadkach wzorów z natury, wykonywane były przez trzy lata kolejne fragmenty remontowanej budowli. Podstawową obróbką powierzchni była faktura piaskowana, która po zamontowaniu poddawana była impregnacji.

Jako ciekawostkę można podać, że wszystkie prace związane z odtworzeniem elementów z kamienia naturalnego, wykonywane były w Strzegomiu. Kontrakt na ich dostawę otrzymała bowiem polska firma Granex (www.granex.com.pl) zajmująca się między innymi importem bloków z wapienia Vratza oraz produkcją i eksportem elementów z kamienia naturalnego.

Albertina usytuowana jest w kompleksie Hofburga – przez wieki siedziby austriackich władców. Dzisiaj w blasku odrestaurowanych fasad i wnętrz prezentowane są tu bezcenne dzieła mistrzów: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, van Gogha, Rubensa i wielu innych. Wybrane rysunki, miedzioryty i drzeworyty prezentowane są na zmienianych co dwa miesiące wystawach. Jest to prawdopodobnie jedyne muzeum na świecie, w którym na życzenie może zostać udostępniony do zwiedzania każdy z ponad miliona eksponatów.

Graphische Sammlung Albertina: http://www.albertina.at

Wspomnienia z Poczdamu

Z Januszem Kucharskim, profesorem rzeźby wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych, rozmawia Andrzej Kosowski.

AK: - W mojej rozmowie z panem Tomaszem Rodzińskim (ŚK 1/03) pojawiło się pańskie  nazwisko przy okazji omawiania prac w zespole pałacowym Sanssouci w Poczdamie. Proszę powiedzieć, w jakich okolicznościach pan tam wyjechał?

JK: - Pan Tomasz Rodziński to późniejsze czasy w Poczdamie. Rekonstrukcja  rzeźb na budynku Marstall, stajni królewskich zespołu pałacowego Fryderyka Wilhelma I, to pierwsza praca nad  rekonstrukcją i konserwacją rzeźb w Poczdamie wrocławskich PKZ-ów. W roku 1978 ówczesny dyrektor wrocławskich PKZ-ów, pan Zdzisław Gałecki zwrócił się do Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu o pomoc w realizacji kontraktu rzeźbiarskiego. Z uwagi na  już posiadane przeze mnie doświadczenie w pracy w piaskowcu zostałem  oddelegowany do Poczdamu przez prorektora szkoły prof. J. Boronia dla zorganizowania zespołu do realizacji rekonstrukcji zespołu rzeźb barokowych

AK:- Jak duże miał pan wtedy doświadczenie w pracy z kamieniem?

JK: - Byłem siedem lat po studiach na PWSSP i miałem dwie duże realizacje w piaskowcu: 4,5 i 6,5 m wysokości. Kiedy zobaczyłem ogrom przedsięwzięcia, z jakim miałem mieć do czynienia, zakres prac, zrobiło to na mnie duże  wrażenie.

AK: - Było to pewnie duże wyzwanie i zarazem szansa nowego sprawdzenia się w wielkiej skali.

JK: - Pojawiają się prace, które są takimi ,,kamieniami milowymi” w naszym życiu i rozwoju. Wtedy ten ogrom prac i ich różnorodność to było wyzwanie, chciałem się sprawdzić w czymś tak fascynującym.

AK: - Jak liczna była grupa Polaków pracujących przy renowacji tego obiektu i jakie były kryteria zatrudnienia?

JK: - Częścią budowlaną zajmował się PKZ z Poznania. Wrocławianie byli odpowiedzialni za wszystkie elementy rzeźbiarskie w obiekcie, a było ich około setki, od półmetrowych zworników okiennych w kształcie głów po prawie pięciometrowej wielkości postacie na koniach, stojące na ryzalitach. Zespół, którym kierowałem, w okresie maksymalnego nasilenia prac liczył około 20 osób, 6 rzeźbiarzy i około 15 przekuwaczy-kamieniarzy. Trzeba było szukać w całej Polsce ludzi, którzy mieli doświadczenie w podobnych pracach, a nie było łatwo znaleźć fachowców wysokiej klasy. Był wtedy kłopot nie tyle z rzeźbiarzami, co kamieniarzami. Szukaliśmy tych, co pracowali na Zamku Królewskim w Warszawie oraz starówkach warszawskiej i gdańskiej. Poszukiwano również w ,,zagłębiu kieleckim”.

AK: - Jak wyglądała współpraca rzeźbiarza z kamieniarzem, osobą, która przekuwała kamień.

JK: - Byli to kamieniarze, którzy zajmowali się zwykle rekonstrukcją detali architektonicznych. Nieobca była im praca z punktownicą, służącą do przenoszenia punktów z modela na kamień. Oni sami określali się jako przekuwacze. Brakowało im pewnej świadomości i wyczucia formy, jaka cechuje rzeźbiarza. Przykładowo, rzeźbiarzowi do przekucia wystarczało 100 punktów, a przekuwacz potrzebował ich trzysta, ponieważ do określenia formy musiał je nanosić gęściej. Kamieniarze kuli do pewnej głębokości. Obawiając się warstwy wyrazowej, zostawiali pół centymetra nadmiaru, który później ścinali na ,,zero” rzeźbiarze.

Pamiętam świetny duet z Warszawy, Leszek Filarski – rzeźbiarz i Kieszniewski, który był kamieniarzem. Kieszniewski łupał kamień klinami w taki sposób, że nie można było nadążyć za nim młotkiem pneumatycznym.

AK: - Jakie narzędzia były do dyspozycji w tamtych czasach?

JK: - Mieliśmy młotki MK8 i MS-y produkcji wrocławskiego Archimedesa oraz duże ciężkie fleksy z tarczami diamentowymi.

AK: - W jakim materiale pracowano?

JK: - Oryginalne barokowe rzeźby wykonane były z piaskowca z Pirny koło Drezna, tylko że kiedy przystępowaliśmy do pracy, nie było już tam dużej bloczności, czyli nie było możliwości otrzymania tak dużych bloków o wymaganych przez nas gabarytach. Poza tym materiał ten zawierał dużo wapienia i iłów, przez co nie był odporny na działanie obecnego agresywnego środowiska. Autor tych rzeźb, Friedrich Christian Glume (1714-1752), niemiecki rzeźbiarz epoki baroku założył, że rzeźby będą odkute z jednej bryły, a tam gdzie technologicznie było to nieuzasadnione, np. podniesione nogi konia, elementy te były wykonywane osobno i domontowywane na sztybrach. Bardzo duże szkody wynikały z korozji starych, żelaznych połączeń, które musieliśmy wymieniać na mosiężne i ze stali nierdzewnej..

Jako zastępczy piaskowiec wybraliśmy Rakowiczki z okolic Bolesławca. Po przedstawieniu próbek, kamień ten został zaakceptowany przez stronę niemiecką.

AK: - Jakie wymiary miały bloki do rzeźb?

JK: - Były to bryły monolityczne wysokości 4,5 i ponad 5 m, o bokach po ok. 3,5 m. Ważyły od 40 do 60 ton.

AK: - W jaki sposób je pozyskano?

JK: - Piaskowiec w złożu nawiercano wiertnicami pneumatycznymi, a później odsadzano prochowo. Proch jest najdelikatniejszy. Trzeba było uniknąć „zgłuszenia” kamienia. Ze wszystkich teorii wynika, że ogląd kamienia polega na jego obejrzeniu i opukaniu. Sprawdza się czy dzwoni, jeżeli nie dzwoni, to nie jest zgłuszony. Ponieważ nie mieliśmy możliwości prześwietlenia kamienia, były obawy, że wewnątrz mogą być jakieś kawerny (pustki).

AK: - Przy tych gabarytach transport musiał być dużym przedsięwzięciem logistycznym?

JK: - Tak, począwszy od przeróbek drogi dojazdowej do kamieniołomu, bo trzeba było wprowadzić do wyrobiska dźwig o udźwigu 80 t, ponieważ ten znajdujący się w wyrobisku był za słaby. Potrzebne były również specjalne przyczepy do transportu. Stutonową, z ciągnikiem Faun znaleziono w jednej z poznańskich firm, a drugą sześćdziesięciotonową pożyczono ze ZREMB-u. Obawiano się, czy małe mostki znajdujące się na trasie z Rakowiczek do głównych dróg wytrzymają , ale udało się.

AK: - Jaki był zakres prac przy renowacji rzeźb Marstall-u w  Sanssouci?

JK: - Jeżeli obiekty były bardzo mocno uszkodzone i miały dużo rekonstrukcji, decydowano się po wymodelowaniu brakujących elementów na przekucie, zrobienie kopii. Model z fragmentami oryginału trafiał do magazynu rzeźb, gdzie miał czekać na  ewentualne nowsze technologie. Na zewnątrz prezentowano jego kopię. Jako wzór mieliśmy tylko jedno zdjęcie elewacji z 1900 r., na podstawie którego odtwarzaliśmy brakujące i zniszczone rzeźby. Był taki przypadek, że podczas prac ziemnych wokół Marstallu odkopano prawie cały korpus konia, którego model  już wyrzeźbiliśmy na podstawie zdjęcia. Okazało się, że różnice były minimalne, prawie żadne. Technologia postępowania przy rekonstrukcji i konserwacji była ustalona w porozumieniu ze stroną niemiecką.. Niemcy krytycznie odnieśli się do szkoły konserwatorskiej prof. Domasławskiego, który  sugerował użycie żywic epoksydowych. Stwierdzili, że są to procesy nieodwracalne. Do dyspozycji mieliśmy tylko wskazane przez stronę niemiecką preparaty zabezpieczające firmy WAKER, natomiast do klejenia mykodur, a do kitowania mykofix, który należało mieszać z pyłem kamiennym. Wszystkie fleki w starych rzeźbach które ponownie umieszczaliśmy na ryzalitach były patynowane prostą i starą metodą. Brud ze starych rynien deszczowych mieszany był z mlekiem.

AK: - Jak wygląda nauka obróbki kamienia na uczelni, w której pan wykłada?

JK: - Na II i III roku studiów studenci specjalizacji rzeźba mają pięć godzin tygodniowo zajęć w ramach technik rzeźbiarskich, gdzie zapoznają się techniką i technologią rzeźbiarskich materiałów realizacyjnych w metalu, drewnie i kamieniu. Jeżeli chodzi o kamień to głównie ograniczamy się do piaskowca (czasem marmuru), ponieważ twardsze kamienie wymagają bardziej kosztownych narzędzi i większych nakładów finansowych. Dłuta do piaskowca studenci sami wykonują w naszej kuźni. Najpierw uczą się tradycyjnych zasad obróbki ręcznej. Później używają narzędzi elektrycznych i pneumatycznych. Jest stały postęp technologiczny przy obróbce kamienia i innych materiałów stosowanych w rzeźbie.  Nowe narzędzia pneumatyczne są lekkie, precyzyjne, dość dobrze wyeliminowane są wibracje, ale uważam, że pucka, knypel i dłuto ręczne są podstawą - uczą szacunku do materiału. Zapomina o tym wielu producentów. Spotykam w handlu narzędzia, które projektują ludzie nie mający pojęcia o pracy w kamieniu. O narzędziu nie powinno się myśleć w trakcie pracy, dobre ergonomiczne narzędzie to „przedłużenie” ręki. Trudno jest na przykład dostać młotek dwuobuchowy poniżej kilograma (ok. 80-90 dag), przeważnie jest to 1 lub 1,5 kg. Taki nadaje się jedynie do odkuwania zgrubnego. Młotek powinien być utwardzony powierzchniowo a w „środku” miękki i jego kształt nie może być za kanciasty, przypadkowy, dobry młotek musi  ,,ciągnąć”.

AK: - Jak pan ocenia edukację kamieniarską obecnie w naszym kraju?

JK: - Raczej nie ma czegoś takiego. Kiedyś były dwie szkoły zawodowe. Obecnie kamieniarstwa uczy Liceum Plastyczne w Kielcach. Z reguły jednak jest to przyuczenie do zawodu, kursy. Rzemiosło ginie, gdyż ludziom wydaje się, że kopiarka, komputer, ploter itp. zastąpią człowieka. Są to jedynie narzędzia, a o efekcie końcowym pracy decyduje i zawsze będzie decydował człowiek. Zgłaszają się do mnie czasami kamieniarze o pomoc w zaprojektowaniu pomnika. To, co się dzieje na cmentarzach obecnie, jest bardzo smutne. Bezkrytyczne powielanie z niemieckich i włoskich katalogów, płyty pion-poziom, bez wyrazu, klimatu, artyzmu.. O sztuce sepulkralnej poza małymi wyjątkami można mówić tylko w przypadku oglądania starych nekropolii.

AK: - Z czego taka sytuacja wynika?

JK: - Rzadko się zdarza, że poszukuje się rzeźbiarza do zaprojektowania nagrobka. Jest to bardziej skomplikowane i czasem bardziej czasochłonne. Po co poszukiwać oryginalnej formy, skoro jest gotowa w katalogu. Przeciętny zleceniodawca ogranicza się do oferty zakładów kamieniarskich. Czasem nie ma  wyboru, a czasem i wiedzy o  możliwościach, jakie daje kamień, akceptując to, co proponuje wykonawca. Nie bez znaczenia jest też mała świadomość plastyczna społeczeństwa oraz jego zubożenie. Takie oryginalne realizacje muszą być droższe, ale nie zawsze znacznie. W przypadku ,,masowych  produkcji” można mieć wiele zastrzeżeń do kompozycji, liternictwa czy też samego doboru materiału. Mam nadzieje, że konkurencyjność oryginalnych realizacji w przyszłości spowoduje naturalną selekcję i przetrwają ci ,,lepsi”, cechujący się dobrym rzemiosłem i kreatywnością. Myślę, że rynek kamienia i jego zastosowań ożywi się, kiedy zmieni się sytuacja gospodarcza w kraju, pojawią się pieniądze np. na renowację obiektów zabytkowych, czy na nowe zastosowanie kamienia w budownictwie. Pracy będzie sporo dla rzeźbiarzy i kamieniarzy potrafiących tworzyć i odtwarzać kamienne elementy architektoniczne.

AK: - Czy zgodzi się pan ze mną, że kamień coraz rzadziej pojawia się w realizacjach rzeźbiarskich?

JK: - Kamień jest trudnym materiałem, wymaga specjalnych warunków, warsztatu, ale warto propagować ten materiał. Dolny Śląsk jest szczególnie bogaty w kamień, występują tu piaskowce, granity, marmury, że wymienię najważniejsze. Niestety przez nieprzemyślaną działalność złoża niektóre zostały mocno zniszczone, np. złoża Białej Marianny.

AK: - A czy jakieś konkretne kamienie może Pan polecić do przekuwania rzeźb.

JK: - Do przekuwania dobre są piaskowce Rakowiczki i Szydłowiec. Ten drugi, ponieważ jest drobnoziarnisty i twardy, doskonale nadaje się do liternictwa i płaskorzeźb. Wdzięczne są marmury ze Stronia Śląskiego i Sławniowic. Ciekawy jest też serpentynit. Dobór materiału do tego, co robimy jest bardzo ważny i za każdym razem należy to traktować indywidualnie, biorąc pod uwagę jego właściwości wyrazowe, miejsce zastosowania oraz wymagane rozwiązania technologiczne.

AK: - Dziękuje za rozmowę.

Nowość firmy JUMA: Quick Stone

Quick Stone to najnowszy system szybkiego i precyzyjnego montażu płytek kamiennych zarówno podłogowych, jak i ściennych na niemal każdym utwardzonym podłożu. Został on opracowany na podstawie wieloletniego doświadczenia znanej od dziesięciu już lat na rynku polskim firmy JUMA Natursteinwerke GmbH & Co. KG, europejskiego lidera w zakresie produkcji i montażu płytek z kamienia naturalnego oraz włoskiego biura stylizacyjnego Quick-Stone. Wykwalifikowany zespół pracowników stworzył produkt, który ostatecznie posiada fizyczne i mechaniczne cechy tradycyjnego montażu, jest natomiast dużo łatwiejszy i wygodniejszy w użyciu.

Celem projektantów było dostosowanie systemu szybkiego montażu do potrzeb, wymagań i możliwości czasowych wszystkich potencjalnych klientów na coraz bardziej wymagających rynkach całego świata.Kamienne płytki systemu Quick Stone można nakładać na wszelkie powierzchnie, także tymczasowe w tym z płyt gipsowych, ogrzewane oraz śliskie bez użycia zapraw i klejów. Umieszczona na spodzie płytek siatka polimerowa wytwarzana w procesie odlewu wtryskowego rozszerza się pod wpływem temperatury nie doprowadzając do powstawania rys i pęknięć na ich powierzchni. Zamontowane flizy są stabilne i nie wymagają żadnych dodatkowych nakładów ponieważ boki płytek wykończone są elastomerową fugą dobraną kolorystycznie do barwy kamienia. Dzięki niej unikamy uciążliwego i kosztownego procesu fugowania, którego ostateczny efekt często odbiega od pożądanego obrazu równo wykończonej powierzchni. System ten gwarantuje pewny i stabilny montaż również na silnie eksploatowanych powierzchniach, co jest zasługą precyzyjnego nakładania się na siebie zabezpieczających rygli.Należy również zaznaczyć, iż system Quick Stone doskonale tłumi odgłos kroków, co jest jego dodatkowym atutem w pomieszczeniach zarówno mieszkalnych, jak i biurowych. Do istotnych cech należy zaliczyć łatwość pielęgnacji oraz odporność na środki chemiczne. Zaskakujący jest fakt, iż przy tak wielu walorach i przy wielokrotnym zastosowaniu system ten jest bardzo atrakcyjny cenowo.Remontując dom lub podejmując decyzje przeprowadzki z pomieszczeń biurowych nie musimy obawiać się kolejnych kosztów związanych z montażem nowych fliz. Aspekt ten znalazł odzwierciedlenie w korzystnej dla renowacji wysokości budowanych posadzek ( tylko 15 mm ), jak i w łatwym sposobie demontażu sytemu Quick Stone.Realizacja zamówień będzie możliwa już z końcem października bieżącego roku i będzie odbywać się poprzez Biuro Handlowe JUMA Group Polska. Wynalazek, który został zgłoszony do opatentowania, pod zastrzeżoną już nazwą Quick Stone zostanie zaprezentowany publicznie po raz pierwszy w Polsce podczas listopadowych targów kamienia we Wrocławiu.Wszelkich informacji technicznych, w tym dotyczących warunków dostaw dla odbiorców w Polsce, cen i oferowanego asortymentu płyt kamiennych udziela JUMA Group Polska - Biuro Doradztwa Handlowego, ul. J. Conrada 63, PL-31-357 Kraków, tel. 012. 290 25 30, fax 012. 290 25 31.

Omfalos  pępek starożytnego świata

Pindar, starożytny pisarz grecki, pisze, że władca bogów Zeus wypuścił kiedyś z przeciwległych krańców Ziemi dwa orły. W Delfach, w miejscu, w którym ptaki się spotkały, ustalono środek cywilizowanego świata. Metoda pomiaru nie budziła zastrzeżeń, gdyż orły poruszały się z tą samą prędkością – były przecież bliźniakami jednojajowymi.

 

Aby oznaczyć dokładnie centrum świata ustawiono w miejscu spotkania boskich wysłanników omfalos (z greckiego „pępek”) – obrobiony kamień w kształcie zaokrąglonej góry, z okolicznościowym reliefem przedstawiającym dwa orły. Ostatnim, który widział delficki omfalos był wódz fokijski Filomelos – kamień zrobił na nim takie wrażenie, że kazał go wywieźć z Delf (połowa IV w. p.n.e.).

Według innego mitu omfalos był nagrobkiem Pythona, węża, który strzegł świątyni Gai, pożerającego ludzi i zwierzęta wieszczka. Zabił go olimpijczyk Apollo, a na miejscu przybytku Gai ustanowił swą własną świątynię. 

W sanktuarium delfickim omfalos był chyba największą ze świętości, wiele (m.in. powyższy mit) wskazuje na to, że był to również najstarszy przedmiot kultu w tym kompleksie świątynnym. Przed adoptowaniem go do kultu Apollona pełnił zapewne funkcję betyla – „domu boga”.

Omfalos znajdował się w audytonie – podziemnej, ukrytej części świątyni Apollona, w której zasiadłszy na trójnogu wieszczeniu oddawała się Pytia. O omfalosie, zazwyczaj traktowanym jako środek Ziemi, piszą: Eurypides, Pindar i Platon, zaś Pauzaniasz pisze o nim jako o kawałku białego marmuru, według Delfijczyków stanowiącym centrum całej Ziemi.

W Ajschylosowych „Eumenidach” Orestes przypada do omfalosa, szukając azylu przed ścigającymi go eryniami, boginiami zemsty.

Jeśli chodzi o pochodzenie, znaczenie i symbolikę omphalosa istnieje jeszcze jedna bardzo ciekawa teoria. Jak podaje w swoich „Mitach greckich” Robert Graves, omfalos jest starożytnym anikonicznym wizerunkiem Wielkiej Bogini, bóstwa czasu matriarchatu, starszego od czasów homerowych i ciemnych wieków Grecji. Wizerunek Wielkiej Bogini stanowić miał stos żarzącego się węgla drzewnego, dla podtrzymania ciepła przykrytego białym popiołem. Takie ognisko domowe, najważniejszy „element” domostwa, stanowiło naturalny ośrodek zebrań rodzinnych i klanowych. W Delfach stos węgla drzewnego, do użytku poza domem, umieszczano w wapniu i tego rodzaju ognisko symbolizować miał omfalos. W takim ognisku miano palić substancje odurzające, pod wpływem których Pytia zaczynała wieszczyć. Lecz wydaje się, że omfalos delficki tak naprawdę przede wszystkim był materialną manifestacją faktu, iż to Delfy były centrum-pępkiem całego greckiego świata. To tutaj przecież odbywały się olimpiady panhelleńskie podtrzymujące poczucie więzi kulturowej greckich państewek, u tutejszej wieszczki Pytii porad zasięgali królowie i filozofowie całej Hellady. Na przykład Likurg, przed ustanowieniem praw mających rządzić Spartą o radę prosił wyrocznię delficką, a dwóch sprawujących jednocześnie władzę spartańskich królów posiadało swoich osobistych łączników z wyrocznią. W końcu to na frontonie delfickiej świątyni widniał napis – ponadczasowe zalecenie - „Poznaj samego siebie”.

Zacznij od początku. Od pępka.     

 

 

Omfalos (gr. omphalos – pępek) w wielu kulturach symbol środka świata, gdzie zaczęło się stworzenie Ziemi. Najbardziej znany pępek świata znajdował się w wyroczni Apollina  w Delfach.

Także w Eleuzis, centrum kultu bogini płodności Demeter, gdzie odbywały się wielkie misteria ku jej czci, miał znajdować się omfalos.

W Rzymie kamienny pępek świata (umbilicus urbis Romae) znajdował się na Forum.

W fundamentach świątyni jerozolimskiej, pod ołtarzem ofiarnym znajdować się miał blok skalny, który uważano za miejsce stworzenia świata i idealny środek Ziemi.

        

 

 

Nie taki diabeł straszny..., czyli rzecz o komputerach

Komputery są niemal wszędzie. Im wyższy poziom ekonomiczny kraju, tym większy udział komputerów w życiu jego obywateli. Dziś już prawie nie ma nikogo, kogo trzeba by przekonywać o użyteczności tych urządzeń w domu, biurze, instytutach naukowych, wojsku, słowem w każdej dziedzinie życia. A jednak nadal większość przeciętnych obywateli w kraju nad Wisłą nie ma pojęcia o tym wydawałoby się podstawowym dla współczesnego życia narzędziu pracy i na pytanie, co to jest komputer?, często nie jest w stanie udzielić sensownej odpowiedzi. Biorąc jednak pod uwagę nieprawdopodobne tempo, w jakim następują zmiany w informatyce (potocznie: ogólna nazwa dla wszystkiego, co wiąże się z komputerami) w związku z jej rozwojem, może trudno się temu dziwić, któż bowiem dziś jest w stanie nadążyć za tymi zmianami... Być może to jest przyczyną ignorowania obecności komputerów i dopiero moment, gdy zmuszeni jesteśmy kupić komputer toniemy w oceanie informacji kompletnie dla nas obcych. Ale nie taki diabeł straszny, jak go malują. Warto zapoznać się z podstawowymi informacjami na temat komputerów, skoro mają tak duży wpływ na nasze życie, a wiedza ta na pewno przyda się przy zakupie sprzętu do domu czy biura. Postaram się w miarę przystępny sposób pokazać, z czego składa się komputer i do czego służą jego podstawowe części składowe.

Komputer klasy PC (Personal Computer) znany jest od 1981 roku, kiedy amerykańska firma IBM wprowadziła pierwsze tego rodzaju urządzenie na rynek. Ma budowę modułową, czyli składa się z kilku podstawowych elementów, spełniających określone funkcje, umożliwiające działanie całego układu. Oto najważniejsze elementy komputera: płyta główna, procesor, pamięć, karta rozszerzenia, dysk, dyskietka, napęd CD, obudowa i zasilacz, klawiatura i mysz, monitor, obudowa, drukarka, skaner.Komputery klasy PC wyposażane są dziś w procesory (jednostki centralne, w skrócie CPU) produkowane przez firmę Intel – Celeron, Pentium III i IV, AMD – Duron, Athlon, Via – Cyrix, a także przez zakłady Transmeta. Wszystkie realizują podobne listy poleceń do tych, które zastosował Intel w 1981 roku w procesorach 8086. Ponadto warto wspomnieć o komputerach typu Macintosh firmy Apple – serie G3, G4 oraz zapowiadana w tym roku seria G5. Do tej pory głównym producentem procesorów do tych komputerów była firma Motorola.

Najważniejsze cechy procesorów:
Rodzaj złącza: wybór typu procesora determinuje architekturę płyty głównej oraz późniejsze możliwości rozbudowy systemu. Rozróżnia się złącza typu:

Slot1 (np. procesory Pentium II/III lub wczesne modele Celeronów).

Socket 370 dedykowane dla Celeronów. Możliwe jest jednak umieszczenie tego typu procesora na płycie ze złączem Slot 1 wykorzystując odpowiednią przejściówkę. Procesory AMD K62/III, Winchip, Cyrix i Rise korzystają z gniazda typu Socket 7, a AMD Athlon ze Slot A.
Nominalne napięcie(a) pracy: procesory mogą pracować z różnym napięciem zasilającym. Warto więc się upewnić, czy posiadana płyta główna zapewni niezbędny woltaż kupowanemu procesorowi.
Wewnętrzna częstotliwość taktowania: liczba cykli realizowanych przez procesor w ciągu sekundy. Jej jednostką jest 1 MHz. Częstotliwość taktowania procesora jest iloczynem częstotliwości magistrali systemowej i wartości mnożnika. Np. procesor 500 MHz pracuje z częstotliwością systemową 100 MHz i mnożnikiem 5x (100 MHz x 5 = 500 MHz).
Zewnętrzna częstotliwość taktowania: zwana również częstotliwością magistrali lub systemu. Jest to szybkość, z jaką procesor uzyskuje dostęp do danych w pamięci roboczej, a w przypadku gniazd Socket 7 i Super 7, do danych w pamięci roboczej drugiego poziomu Cache L2. Im jest ona wyższa tym lepsza wydajność komputera.
Pamięć podręczna: przyspiesza proces przesyłania danych pomiędzy procesorem a pamięcią RAM. Istnieją dwa rodzaje pamięci podręcznej: pierwszego poziomu (Cache L1) zintegrowana z procesorem, z którym porozumiewa się z częstotliwością równą częstotliwości wewnętrznej procesora. Tego typu pamięć ma zwykle pojemność od 16 do 64 KB. I drugiego poziomu (Cache L2) znajdująca się zwykle na płycie głównej, gdzie z procesorem porozumiewa się z częstotliwością taktowania zewnętrznego. W nowoczesnych komputerach jej pojemność wynosi zwykle 512, a czasem nawet 1024 KB.
Jednostka zmiennoprzecinkowa FPU (Floating Point Unit): jednostka wykonująca działania zmiennoprzecinkowe przydatna zwłaszcza, gdy wykorzystujemy komputer do gier trójwymiarowych, aplikacji graficznych (CAD) lub zastosowań multimedialnych. Pierwotnie występował jako oddzielny układ scalony, obecnie często zintegrowany z układem procesora.
Chłodzenie: procesor w trakcie pracy wydziela dużo ciepła. Nadmierny wzrost temperatury może powodować „niewyjaśnione” zawieszanie się komputera, a w skrajnym przypadku nawet uszkodzenie CPU. Warto więc zadbać, aby oprócz solidnego radiatora, „przyklejonego” za pomocą pasty przewodzącej ciepło, zamontować na procesorze łożyskowany wentylator chłodzący.

Procesor osadzony jest na płycie głównej komputera (ang. mainboard lub motherboard), to najważniejszy element, większość pozostałych elementów komputera umieszczona jest na niej, tzn. podłączone są do niej za pomocą specjalnych złącz lub specjalnymi przewodami. Za jej pośrednictwem odbywa się wzajemna komunikacja pomiędzy urządzeniami.  Konstrukcje płyt są różne w zależności od zastosowania: inne do notebooków, inne do komputerów PC potocznie zwanych „pecetami”. Od płyty zależy, w jakim stopniu będziemy mogli rozbudować w przyszłości nasz sprzęt – jakie urządzenia będzie można do niej podłączyć. Do wspomnianych złącz zalicza się: złącza modułów pamięci, gniazd CPU, napędów dyskietek, urządzeń typu IDE lub EIDE, klawiatury, monitora. W zależności od typu płyty głównej znajdują się na niej również gniazda PCI, ISA i AGP służące do podłączenia kart rozszerzających. Rozszyfrujemy te pojęcia w dalszych częściach. Obecnie najbardziej popularną płytą główną jest ATX. Charakteryzuje ją zintegrowanie z nią wszystkich gniazd wyprowadzeń, co zwiększa jej funkcjonalność, ułatwia instalację i korzystnie wpływa na ujednolicenie standardu. Płyta ta ma bezpośrednio wlutowane gniazda portów, łatwo dostępne gniazda interfejsów dysków, co skutecznie eliminuje zbędną plątaninę kabli. Wtyczka zasilacza stanowi całość i ma specjalne krzywizny uniemożliwiające jej nieprawidłowe podłączenie. Sposób zasilania płyty jest całkowicie bezpieczny dla użytkownika.Możliwe jest włączanie komputera np. przez naciśnięcie odpowiedniej kombinacji klawiszy lub jednego z przycisków myszy. Płyty te dzięki lepszemu rozmieszczeniu komponentów zapewniają mniejszą plątaninę kabli wewnątrz komputera, łatwiejszy dostęp do modułów pamięci, a wszystkie złącza kart rozszerzających można wykorzystywać w ich pełnej długości. Standard ten zapewnia dobrą wymianę powietrza wewnątrz obudowy, a tym samym lepsze chłodzeniem wszystkich elementów komputera. Płyty tego typu wymagają zgodnej z nią obudowy w tym samym standardzie. Standardowe opracowanie wyprowadzeń i wtyczek umożliwia zatem fizyczne połączenie oraz wzajemną komunikację różnych urządzeń. Wymiana informacji pomiędzy poszczególnymi komponentami komputera dokonuje się z kolei za pomocą tzw. magistrali, którą podzielić możemy na dwa rodzaje: zewnętrzną odpowiadającą za komunikację systemu z urządzeniami zewnętrznymi oraz wewnętrzną sprawującą kontrolę nad urządzeniami wewnętrznymi. Wiele z obecnych na rynku płyt głównych to tzw. płyty zintegrowane. Oznacza to, że na płycie, oprócz jej własnych układów sterujących, znajdują się także układy innych urządzeń, takich jak np. karty graficznej, kontrolera SCSI, modemu, karty dźwiękowej i innych, których wyprowadzenia (gniazda) znajdują się również obok portów komunikacyjnych (LPT, COM, etc.). Płyty zintegrowane są zwykle idealnym rozwiązaniem dla komputerów biurowych, gdzie ważna jest, oprócz ceny, jednolitość sprzętu zapobiegająca konfliktom sprzętowym. Płyty typu all in one mają zazwyczaj również mniejszą liczbę gniazd rozszerzeń, przez co utrudniona lub wręcz niemożliwa jest zmiana konfiguracji komputera. Poza tym zintegrowane z płytą funkcje oferują najczęściej tylko podstawowe możliwości danej kategorii sprzętowej.

Pamięci

W komputerze rozróżniamy kilka rodzajów pamięci. ROM, RAM, pamięci masowe z nośnikami typu dyskietki, dyski, płyty CD, napędy zip, Iomega jaz, pen stick, memory stick, streamer...

Pamięć stała ROM, czyli Read Only Memory (pamięć pozwalająca tylko na odczyt) przechowuje dane niezależnie od tego, czy komputer jest włączony, czy nie. Dzięki zawartości tej pamięci komputer po włączeniu wie, co ma robić i gdzie szukać dalszych instrukcji. ROM nie może być modyfikowana, można z niej tylko odczytywać dane. Pamięć ROM możemy dalej podzielić na EPROM (Erasable Programmable Read Only Memory) i EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read Only Memory). Pierwsza EPROM jest pamięcią stałą, którą można kasować wystawiając na działanie ultrafioletu, z kolei EEPROM jest szczególnym rodzajem pamięci, który pozwala usunąć dane za pomocą ładunków elektrycznych.
Pamięć RAM, czyli Random Access Memory (pamięć, której komórki dostępne są bezpośrednio) przechowuje dane tylko w czasie pracy komputera. W pamięci tej można zapisać, a potem odczytać potrzebne dane. Im więcej fizycznej pamięci RAM mamy zainstalowanej w komputerze tym stabilniejsza praca komputera. Nadzór nad rozmieszczeniem programów w pamięci RAM sprawuje system operacyjny. Najważniejsze cechy pamięci to jej pojemność, która decyduje o ilości możliwych do uruchomienia jednocześnie programów i ich podstawowych danych oraz czas dostępu, który ma niebagatelne znaczenie ponieważ im szybciej procesor może komunikować się z układami pamięci, tym większa jest wydajność komputera, a tym samym bardziej płynna praca uruchamianych na nim programów.Poza tym wszystkie dzisiejsze komputery są dodatkowo wyposażone w pamięć podręczną zwaną niekiedy cachem. Tą dodatkową pamięć instaluje się dlatego, że prędkość działania procesorów zwiększyła się do tego stopnia, że zwykła pamięć RAM stała się dla procesorów zbyt wolna. Superszybkie pamięci podręczne cach zwiększają wydajność komputera, odczytując dane z wyprzedzeniem i próbując przewidzieć, jakie dane procesor będzie pobierał z pamięci RAM. Wszystkie wersje systemu Windows korzystają ze specjalnego pliku zwanego swap file, w którym na twardym dysku zapisywana jest zawartość pamięci w przypadkach, gdy zaczyna jej brakować. Swap file lub pamięć wirtualna jak kto woli jest swego rodzaju buforem, do którego zapisywane są dane, aby móc je pobrać w odpowiednim momencie. Z punktu widzenia systemu jest to więc dodatkowa pamięć. Niestety, czytanie i zapis na twardym dysku jest o wiele wolniejsze od takich samych operacji wykonywanych bezpośrednio z pamięci RAM. Częste odwoływanie się do twardego dysku znacznie spowalnia działanie komputera. Jest to właśnie przyczyną powstawania niczym nieuzasadnionej losowej aktywności twardego dysku, który sprawdza ilość wolnej powierzchni dostosowując ją do wielkości pliku wymiany. W komputerze mamy jeszcze tzw. pamięć CMOS. Jest to ulotna pamięć w której przechowywane są ustawienia BIOS'u. Aby dane, które się w niej znajdują, nie były tracone w chwili wyłączenia komputera, ciągły dopływ prądu zapewnia jej bateria znajdująca się na płycie głównej, to właśnie dzięki niej twój komputer zawsze wie, która jest aktualnie data i godzina.
Zależnie od rodzaju komputera, systemu operacyjnego i stosowanych aplikacji możemy określać różne minimalne ilości pamięci potrzebne do wykonywania określonych zadań. W przypadku DOS wystarczający jest 1 MB RAM, a do gier - 4 MB. Dla systemu Windows 3.x poziomem wyjściowym powinny być 4, a najlepiej 8 MB. Windows 95 wymaga już od 16 do 32 MB. a w przypadku pracy z wydajnymi aplikacjami graficznymi 64 i więcej. Najszybsze sprzedawane dzisiaj komputery mają zwykle powyżej 256 MB RAM, a profesjonalne stacje robocze mają nawet do 2 GB pamięci RAM.

Dyski magnetyczne (Hard Disc) umieszczane są poza płytą główną, stanowią pamięć masową – tam wgrywany (instalowany) jest system operacyjny (Windows), programy i nasze dane. Dyski zamknięte są w hermetycznych obudowach, składają się z kilku wirujących talerzy, każdy talerz posiada osobną głowicę odczytująco-zapisującą – to te głowice zapisują i kasują dane. Dyski twarde, bo tak się nazywają, mogą być umieszczane w specjalnych obudowach, które umożliwiają szybkie ich przenoszenie. Producenci; Seagate, Western Digital, Samsung, IBM, Maxtor... Pojemności od kilku do kilkuset gigabajtów.

Dyskietki - powoli przechodzą już do historii. Są to małe dyski magnetyczne, zdolne do przenoszenia danych do 1,44 Mb. Jednak nadal są przydatne, zdolne do przenoszenia wielu plików tekstowych, których „waga” nie przekracza kilkuset kilobajtów.

Płyty CD stanowią już standard, tak samo jak napędy CD-ROM oraz nagrywarki, dzięki którym nagrywać możemy zarówno zwykłe płyty, jak i CD-RW (wielokrotnego nagrywania). Pojemność płyt to przeważnie 700 Mb.

Napędy zip wyglądem przypominają dyskietki jednak ich pojemności są znacznie większe – od 100 do 750 Mb, świetnie sprawdzają się agencjach reklamowych i tam, gdzie waga standardowych plików przekracza 1,44 Mb, a nie ma np. wewnętrznej sieci łączącej komputery.

Pen sticki to wynalazki ostatnich czasów. Kilkudziesięciomegowe (a nawet więcej) breloczki z portem USB. Bardzo wygodna forma zapisu, co by nie mówić, porządnej dawki informacji.

Memory sticki – np. karty pamięci aparatów cyfrowych.

Streamery – napędy taśmowe do archiwizowania dużej liczby danych. Pojemność rzędu 1- 220 GB.

Karty rozszerzeń

Jak sama nazwa wskazuje karty te rozszerzają możliwości komputera. Do nich zaliczamy:

karty graficzne, muzyczne, karty sieciowe, telewizyjne. Do urządzeń peryferyjnych doliczyć trzeba również fax/modem.

Najbardziej istotna jest oczywiście karta grafiki - (ang. graphics card), karta wideo (ang. video card, Video Display Unit), adapter wizyjny (ang. display adapter) to specjalna karta rozszerzająca znajdująca się obecnie w każdym komputerze osobistym, która służy do przetwarzania obrazu oraz do zapewniania współpracy z urządzeniami graficznymi, takimi jak monitor. Klasa karty ma szczególne znaczenie w przypadku osób wykorzystujących komputer jako narzędzie do projektowania graficznego - zarówno typowego składu komputerowego, obróbki zdjęć, jak i obróbki telewizyjnej, grafiki 3D, a także projektowania inżynierskiego (programy cadowskie). Współczesne karty wyposażone są w własne procesory i kości pamięci – stanowią złożone układy elektroniczne, a ceny tych profesjonalnych sięgają często kilku tysięcy złotych.

Karta dźwiękowa - (ang. sound card), karta muzyczna (ang. music card) jest specjalnym urządzeniem, najczęściej w postaci karty rozszerzenia. Karta dźwiękowa przyda się, jeśli chcemy korzystać ze swojego napędu CD-ROM jako odtwarzacza płyt kompaktowych, ale również przy pracy z programami multimedialnymi, nagrywania głosu, połączeń z urządzeniami MIDI, a w przypadku karty z tunerem radiowym można nawet słuchać radia. Korzystając z wejścia line-in można zapisywać na dysku twardym (w formie cyfrowej) muzykę ze starej płyty gramofonowej, którą potem można utrwalić na CD. I mimo że karta dźwiękowa w zasadzie nie jest niezbędnym elementem wyposażenia komputera, to jednak każda gra bez niej traci dużo ze swojego uroku. Ceny kart są bardzo zróżnicowane. Trzeba pamiętać, że większość płyt głównych zawiera podstawową obsługę dźwięków na komputerze, ale dzięki karcie muzycznej jesteśmy w stanie zmienić nasz komputer nie tylko w sprzęt klasy hi-fi, ale w domowe studio muzyczne najwyższej jakości. Jeśli mamy kilka komputerów, można połączyć je za pomocą sieci dzięki kartom sieciowym. Komputery połączone w sieć mogą dzielić pliki, drukarki, a nawet modemy, gdzie za pomocą specjalnego oprogramowania można korzystać z Internetu (server proxy). Aby to zrealizować potrzebna jest właśnie karta sieciowa. Najbardziej popularne są karty PCI. Dwa komputery można połączyć przy pomocy dwóch kart sieciowych i krosowanego kabla. W przypadku trzech komputerów potrzebny będzie kabel koncentryczny i specjalne terminatory (rezystory umieszczone na końcach łańcucha komputerów). W przypadku większej liczby komputerów potrzebny będzie sieciowy system operacyjny z prawdziwego zdarzenia taki jak Novel NetWare, Windows NT lub Linux.

Karta TV lub tuner telewizyjny, to urządzenie, które po podłączeniu do komputera umożliwi nam oglądanie telewizji na ekranie naszego monitora. Karty TV możemy ogólnie podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowią zewnętrzne tunery telewizyjne. Są to niewielkie urządzenia zawierające w sobie całą elektronikę służącą do odbioru sygnału telewizyjnego. Pod względem funkcjonalnym i technicznym nie różnią się one od typowego odbiornika telewizyjnego. Dysponują przełącznikiem umożliwiającym wybór źródła wyświetlanego obrazu - z tunera TV lub z karty graficznej. Drugą, bardziej funkcjonalną i zaawansowaną technicznie grupę urządzeń, stanowią tunery TV przeznaczone do zainstalowania wewnątrz komputera w slotach ISA lub PCI. Urządzenia te zależnie od stopnia swojego zaawansowania technologicznego oferują szereg najrozmaitszych funkcji, od prostego wyświetlania obrazu, aż po wyrafinowane możliwości umożliwiające np. skalowanie oglądanego obrazu, oglądanie telegazety, podgląd kilku kanałów na raz, podłączenie naszego zestawu wideo czy też zapisywanie poszczególnych klatek obrazu na dysk twardy komputera.

Modem - (ang. MODulator/DEModulator) jest urządzeniem peryferyjnym, które przetwarza dane komputerowe na sygnały analogowe - postać nadającą się do transmisji za pomocą analogowych dróg łączności, takich jak linie telefoniczne. Dźwięki te, po dotarciu do adresata, zamieniane są przez drugi modem z powrotem na postać cyfrową - czyli dane czytelne dla komputera. Modemy można podzielić na modemy wewnętrzne (w postaci karty rozszerzającej) i zewnętrzne, podłączone kablem do portu wejścia/wyjścia. Oprócz tradycyjnych modemów w postaci kart i zewnętrznych urządzeń możemy spotkać również specjalistyczne modemy, przystosowane do notebooków, których wygląd przypomina tradycyjną kartę kredytową. Szybkość transmisji danych (czyli szybkość pracy modemów) mierzymy w jednostkach b/s (bitów na sekundę) lub c/s (znaków na sekundę). Największym problemem w komunikacji między modemami analogowymi jest prędkość transferu, gdyż linie telefoniczne nie pozwalają na przesyłanie zbyt dużej ilości informacji na raz. Jeśli chodzi o inne niezbędne urządzenia, to najważniejszym z nich jest monitor. I tutaj warto wspomnieć, że dziś monitory o przekątnej 15 cali są coraz rzadsze. Za kwotę mniejszą niż 500 zł kupić można monitor 17-calowy. Im większy ekran, tym łatwiej, wygodniej się na nim pracuje, nawet gdy w grę wchodzą jedynie aplikacje biurowe typu Word. Monitory cechuje kilka podstawowych parametrów – wspomniana już przekątna, wielkość plamki (im mniejsza tym lepsza), częstotliwość odświeżania (im wyższa tym lepsza), rozdzielczość, z jaką można pracować. Oczywiście jak w każdym przypadku ważna jest marka. W tej chwili na rynku jest wielu producentów oferujących coraz lepszy sprzęt w porównywalnych cenach. Warto pokusić się o sprzęt markowy np. NEC, Mitsubishi, Sony. W przypadku pracy typu graficzny skład komputerowy, projektowanie architektoniczne, inżynierskie, dobry, duży monitor, zapewniający wierność kolorystyczną, nienaganną geometrię obrazu i trwałość to podstawa. Takie urządzenia pracują wiele godzin dziennie przez okrągły rok.Innymi urządzeniami peryferyjnymi są myszka i klawiatura. I tutaj znowu problemem raczej jest wybór sprzętu – od prostych, za kilkanaście złotych, po drogie, multimedialne klawiatury i myszki, z możliwością przypisywania różnych funkcji klawiszom, sterowaniem dźwiękiem itp. Zwykłe, kulkowe myszki, bezkulkowe, pióra z tabletami firmy Wacom do zastosowań malarskich – w przypadku pracy na programach typu Painter. To wszystko są nowoczesne urządzenia, które wybieramy w zależności od potrzeb. Ich podstawowe funkcje są jednak te same – umożliwiają pracę na komputerze.Oczywiście jest jeszcze obudowa z zasilaczem. W zależności od zasobności portfela można kupić obecnie obudowy w ceni od ok. 120 zł do 1500 zł. Te ostatnie to przeważnie obudowy typu tower, czyli wysokie, z podświetleniami w środku i przezroczystymi bokami, ukazującymi wnętrze komputera. Typ obudowy jest również warunkowany zastosowaniem naszej maszyny – inaczej wyglądają obudowy sprzętu domowego, czy biurowego, inaczej serwery itd. Dla przeciętnego użytkownika ważne są estetyka, ale również – co ważne – typ zasilacza i rodzaj wiatraczka chłodzącego. Istotnym parametrem jest wygłuszenie obudowy i choć dziś prawie wszystkie należą do cichych, to jednak warto kupić obudowę trochę droższą, markową, co daje większe gwarancje, że będzie on naprawdę cicha. Ci, co pracują dłuższy czas przy komputerach dobrze znają charakterystyczny szum, jaki one wydają, a pomnożony przez liczbę komputerów w biurze na dłuższą metę staje się bardzo męczący.Treść niniejszego tekstu, to czubek góry lodowej. Wskazuje jakie są poszczególne elementy komputera, na co zwracać uwagę przy zakupie albo raczej, co warto sprawdzić, o co zapytać. Daje pewne wyobrażenie całości, która na pierwszy rzut oka wygląda na bardzo skomplikowaną, jednak po przeczytaniu kilku tego typu artykułów szybko można się zorientować, co jest dobre, co złe, co warto kupić, a czego nie wolno. Teraz czas na szczegóły...  

Pomnik Lotników Polskich w Warszawie

W dniu 27 sierpnia 2003 roku w Warszawie prezydent Rzeczpospolitej Polskiej dokonał aktu odsłonięcia pomnika Ku Czci Lotników Polskich Poległych w Latach 1939-1945. Relacje z uroczystości przekazały ogólnopolskie media. Autorami artystyczno–architektonicznej koncepcji pomnika są architekci Mark Roger Dziewulski, mieszkający na stałe w Kalifornii, oraz mgr inż. Tadeusz A. Dziewulski z Wielkiej Brytanii. Koncepcja muru z nazwiskami poległych nawiązuje do pomnika Lotników Polskich na skraju lotniska Northolt pod Londynem, gdzie na tylnych półkolistych ścianach są wyryte nazwiska poległych na Zachodzie polskich lotników. Ostatecznie projekt pomnika wykonał Mark R. Dziewulski, autorem tekstu umieszczonego na pomniku jest Tadeusz A. Dziewulski, konsultantem w zakresie kwestii merytorycznych gen. bryg. w st. spocz. pilot dr Edward Hyra, a od strony historycznej konsultantem był płk. rezerwy mgr Zenon Krasowski.Realizacja idei pomnika możliwa była dzięki Fundacji Stowarzyszenia Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii, dowództwu wojsk lotniczych i obrony powietrznej oraz Komitetowi Budowy Pomnika Ku Czci Lotników Polskich Poległych w Latach 1939-1945.

Warszawski pomnik składa się również z długiego, półkolistego muru, wyłożonego płytami z granitu Kuru Grey oraz ustawionej przed nim metalowej rzeźby, przedstawiającej trzy przeplatające się samolotowe smugi, często widywane na niebie w czasie bitew powietrznych. Symbolizują one walkę powietrzną myśliwców, a jedna z nich wzbijająca się w górę, symbolizuje zwycięstwo lotnika polskiego nad nieprzyjacielem. Rzeźba została wykonana z nierdzewnej stali.

Przedpole pomnika stanowi plac przeznaczony dla kompanii honorowej, orkiestry oraz publiczności na okoliczność uroczystości rocznicowych. Schody z placu ceremonialnego prowadzą na granitową posadzkę podium pomnika, na której stoi rzeźba. Dwie brukowane pochylnie pozwalają na dostęp niepełnosprawnym, z boku muru pomnika strzelają w niebo  dwa maszty sztandarowe, całość po zapadnięciu zmroku oświetlają reflektory. Pomnik zbudowano na skraju Pola Mokotowskiego w parku im. Józefa Piłsudzkiego, blisko Trasy Łazienkowskiej po południowej stronie alei Armii Ludowej, w sąsiedztwie wschodniej granicy terenów Głównego Urzędu Statystycznego.Wybór Pola Mokotowskiego nie jest przypadkowy, jest ono bowiem powiązane historycznie z lotnictwem polskim. Tu przecież przed wojną znajdowało się lotnisko Mokotów, które było kolebką polskiego lotnictwa wojskowego, sportowego, wypoczynkowego i komunikacyjnego. Z tego miejsca startowali polscy lotnicy do wielu lotów wyczynowych, rekordowych przelotów i zwycięstw w międzynarodowych zawodach lotniczych oraz do lotów bojowych w pierwszych dniach wojny. Lokalizację pomnika wybrano zatem w miejscu szczególnym, wykorzystując jednocześnie tutejszy park jako piękną oprawę zieleni dla budowli upamiętniającej lotników polskich.Na wykonawcę pomnika wybrano warszawską firmę Kam, dawniej znaną pod nazwą Kambud Warszawa – Warszawskie Zakłady Kamienia Budowlanego, która w roku 1999 obchodziła pięćdziesięciolecie istnienia. Jako wykonawca robót kamieniarskich w wielu znanych w kraju obiektach (ambasady: amerykańska, kanadyjska, chińska, rosyjska; budynki ministerstw: Rolnictwa, Finansów, Handlu Zagranicznego; domy poselskie: URM; Centrum Zdrowia Dziecka; dworce: LOT, stacje metro, Dworzec Centralny, PKiN, mosty: Poniatowskiego, Grota Rowieckiego; plac Defilad, Grób Nieznanego Żołnierza, Zamkowy; pomniki; zamek Królewski) miała za sobą odpowiednie argumenty. Umowa dotycząca wykonania pomnika została podpisana 22 listopada 2002 roku z klauzulą dotyczącą rozszerzenia zakresu robót o budowę placu przed pomnikiem. Poprzedziły ją jednak długotrwałe rozmowy z komitetem budowy pomnika, których początek datuje się na sierpień 2002 roku. Wynikały one z różnych koncepcji jego wykonania, jednej płytowej i drugiej blokowej. Ostatecznie zdecydowano się na postawienie pomnika w wersji blokowej. Łączny ciężar elementów kamiennych wyniósł 147 ton, w tym największe ważyły ponad 8 ton. Montażu dokonano dźwigiem przy pomocy specjalnych kotew ze stali nierdzewnej. Rozpoczęcie prac przygotowawczych nastąpiło w styczniu br. i polegało na zamówieniu elementów kamiennych na pomnik. Były propozycje ze strony wykonawcy wyboru spośród kilkunastu rodzajów kamieni: „Staraliśmy się na początku wybrać kamień polski, ale udało się wykonać z niego tylko część pomnika z powodu jakości naszych złóż. Trzeba podziwiać Finów za dobór tego materiału przy tej wielkości elementów. To są naprawdę wielkie ściany, elementy blokowe. Finowie przysłali te elementy polerowane, tak abyśmy mogli od razu na przedniej ścianie wykonać napisy. A trzeba podkreślić, że poszczególne elementy nie są proste, tylko ze skosem, każdy inny. Jest to niemal idealny łuk, więc na każdym półmetrze jest skok. Uszczelniliśmy to silikonami firmy Mapei dobranymi specjalnie do tego kamienia, które nie przebarwiają” – wspomina kierownik przygotowania produkcji Kamu Stanisław Sarap. Z kilkunastu wersji wybrano fiński granit Kuru Grey koloru stalowoszarego, co było wynikiem przyjęcia założenia, że kolor kamienia powinien odpowiadać kolorowi munduru lotniczego. Poszczególne elementy kamienne udało się dobrać tak, że nie ma na nich skaz, większych przebarwień i tzw. myszek. Część z nich ze względu na wielkość została podzielona - łącznie jest ich sześćdziesiąt jeden, każdy wykonany w Finlandii. Oprócz elementów skrajnych, lewych, na których wymieniono dni kampanii, bitwy itd., wszystkie mają szerokość 51,5 m. W sumie długość ściany wynosi trzydzieści osiem metrów, a wysokość sięga pięciu i pół metra. Poszczególne elementy były geodezyjnie wytyczone i usytuowane we właściwym dla nich miejscu na łuku fundamentu. Przy budowie pomniku zastosowano różne technologie: są tam więc powierzchnie polerowana i płomieniowana, tak zresztą narzucał projekt architekta. Ściana czołowa polerowana maszynowo jest bardzo dobrej jakości. Górna część została także spolerowana (to wszystko wykonali Finowie), a warszawscy specjaliści dopolerowali łączenia elementów. Napisy zostały pomalowane specjalną farbą. Każdy szczegół był uzgodniony z architektem. Osobnym tematem wykonawczym jest kwestia tzw. napisówki. Umieszczone na granitowych płytach pomnika długie słupki nazwisk upamiętniają lotników poległych w walce  w latach 1939-1945 (zasadą było niewprowadzanie ofiar wypadków losowych). Oprócz tego na pierwszym segmencie ściany wyryto:

POLEGŁYM LOTNIKOM

1939-1945

Lotnicto Wojskowe – Kampania Wrześniowa 1939 r.

Brygada Pościgowa, Brygada Bombowa oraz Lotnictwo Armii: „Karpaty”, „Kraków”, „Łódź”, „Modlin”, „Pomorze”, „Poznań” oraz Grupa Operacyjna SGO „Narew”.

Polskie Siły Powietrzne we Francji 1939-1940.

Dywizjony myśliwskie: 1/145 Warszawski i 2/8 Krakowsko-Poznański.

Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii 1940-1945.

Dywizjony myśliwskie: 302 Poznański, 303 Kościuszkowski, 306 Toruński, 307 Lwowski, 308 Krakowski, 309 Ziemi Czerwińskiej, 315 Dębliński, 316 Warszawski, 317 Wileński i 318 Gdański.

Dywizjony bombowe: 300 Ziemi Mazowieckiej, 301 Ziemi Pomorskiej, 304 Ziemi Śląskiej i 305 Ziemi Wielkopolskiej.

Batalie: Bitwa o Wielką Brytanię, Bitwa o Atlantyk, Dieppe, Zachodnia Pustynia, Włochy, Francja, Belgia, Holandia, Niemcy, Inwazja aliantów w Europie i Powstanie Warszawskie.

Lotnictwo Polskie na Froncie Wschodnim 1943-1945:

1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”,

2 Pułk Nocnych Bombowców „Kraków”

3 Pułk Lotnictwa Szturmowego

Batalie: Warszawa, Wał Pomorski, Berlin.

Po lewej i prawej stronie segmentu znalazły się wyryte: lotnicza szachownica i orzeł lotniczy, na drugim segmencie ściany dwadzieścia dwie odznaki pułków i dywizjonów, na trzecim w porządku alfabetycznym i chronologicznym według kampanii, nazwiska poległych śmiercią lotnika. Wykaz rozpoczynają nazwiska poległych w kampanii wrześniowa 1939 r. Ogrom pracy wykonany przez literników firmy Kam przy wykorzystaniu piaskarki polskiego producenta, firmy Abra z Opola, to 30.015 liter, znaków graficznych i innych elementów! Dodać trzeba, że pewną trudność stanowiła konieczność dokonywania zmian w pisowni nazwisk lotników, ponieważ podobny pomnik stoi na cmentarzu w Norfolk w Anglii (znacznie jednak mniejszy) i gros nazwisk powtórzono. Konieczna była zgodność obu zapisów i stąd prowadzona była szczegółowa ich weryfikacja dotycząca również zgodności  stopni wojskowych. Sam proces wykonywania liter polegał na przygotowaniu wydruku w formacie 1:1 z nazwiskami na poszczególny blok kamienny pomnika i po zaakceptowaniu (literówki, przesunięcia) przez przedstawiciela Komitetu Budowy Pomnika oraz dwie osoby z Kamu możliwe było przygotowanie folii do piaskowania i rozpoczęcie całego procesu piaskowania. Głębokość piaskowania była uzgodniona i wynosiła 5 mm. Gwarancją jej uzyskania było wykorzystanie do piaskowania folii Hard oraz piaskarki Snadmaster Pro. „W dość krótkim czasie musieliśmy wypiaskować ogromną ilość liter, wstępne założenia zakładały, iż ich wykonanie zajmie pół roku. Konieczność i jakość zastosowanego urządzenia pozwoliły zmieścić się w niecałych trzech miesiącach. Pracowaliśmy non stop” – powiedział Stanisław Sarap.

Ekipa montażowa do stawiania bloków składała się z pięciu osób, ponadto w pracach przygotowawczych brali udział pracownicy z hali produkcyjnej, w sumie zaangażowanych było jedenaście osób. Prace zakończono 31 lipca 2003 roku.

Wypadki w drodze do pracy i z pracy

Wielu pracodawców ma problem z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków w drodze do pracy i z pracy. Problem również stwarza uznanie zdarzenia za taki wypadek. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniom pracodawców w tym artykule postaram się udostępnić obowiązujące przepisy w tym zakresie.

Pojęcie wypadku w drodze do pracy i z pracy zostało określone w art. 57b ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162 poz. 1118, z późn. Zm.).

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się:

-         nagłe zdarzenie,

-         wywołane przyczyną zewnętrzną i

-         które nastąpiło w drodze do pracy lub z miejsca wykonywania zatrudnienia albo innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.

Za wypadek w drodze do pracy i z pracy uważa się również wypadek, jeżeli droga została przerwana, ale przerwa była życiowo uzasadniona, a jej czas nie przekraczał granic potrzeby (np. robienie zakupów bezpośrednio po pracy, odbiór dziecka z przedszkola, żłobka lub szkoły, jeżeli odbywa się to bezpośrednio po pracy).

Również wypadek uznaje się za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, gdy droga nie była najkrótsza, ale ze względów komunikacyjnych była najdogodniejsza, np. wydłużenie drogi spowodowane zostało przez prowadzenie robót ulicznych, prowadzeniem wykopów związanych z kładzeniem instalacji wodnych, kanalizacyjnych, gazowych, zamknięcie jednej strony ulicy przez policję z powodu wypadku drogowego.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się także wypadek w drodze do miejsca lub z miejsca:

-         innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,

-         zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,

-         zwykłego spożywania posiłków,

-         odbywania nauki lub studiów.

Obowiązek zgłoszenia wypadku w drodze do pracy lub z pracy spoczywa na ubezpieczonym, który uległ wypadkowi. Jest on obowiązany zawiadomić niezwłocznie lub po ustaniu przeszkód uniemożliwiających niezwłoczne zawiadomienie o wypadku pracodawcę lub podmiot określony w art.5 ust. 1 ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U nr 199 poz. 1673 z późn. Zm.).

Na przykład.: dla wykonujących pracę na podstawie skierowania do pracy – podmiot, na którego rzecz wykonywana jest odpłatnie praca w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania; dla absolwentów pobierających stypendium w okresie odbywania stażu lub szkolenia na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy – pracodawcy lub jednostki, w których absolwent odbywał staż lub szkolenie; dla osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia – podmioty na rzecz, których wykonywana jest praca.

Zdarzenie uznaje się za wypadek w drodze do pracy lub z pracy na podstawie:

-         oświadczenia poszkodowanego albo członka jego rodziny lub świadków co do czasu, miejsca i okoliczności zdarzenia,

-         informacji i dowodów pochodzących od podmiotów badających okoliczności i przyczyny zdarzenia (np. przy wypadku drogowym mogą być to ustalenia policji) lub udzielających poszkodowanemu pierwszej pomocy (np. pogotowie ratunkowe, straż pożarna),

-         ustaleń sporządzającego kartę.

Ustalenia okoliczności wypadku w drodze do pracy lub z pracy dokonuje się w karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24.12.2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz tryb u uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz. U. Nr 237 poz. 2015). Kartę wypadku sporządza się po ustaleniu okoliczności i przyczyn zdarzenia, nie później niż 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku. Kartę sporządza się w dwóch egzemplarzach, jeden egzemplarz otrzymuje poszkodowany lub członek jego rodziny, a drugi pozostaje w dokumentacji powypadkowej.

Odmowa uznania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy wymaga uzasadnienia.

Za czas niezdolności do pracy określony w zwolnieniu lekarskim pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy zgodnie z art. 92& 1 pkt. 2 kodeksu pracy w wysokości 100% wynagrodzenia. Należy pamiętać, że od dnia 1 stycznia 2003 r. Świadczenie to wypłacane jest przez pracodawcę, a powyżej 33 dni przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Dlatego tak ważne jest sporządzenie poprawnej dokumentacji powypadkowej.