Arcydzieło z Tomar

Być może jest to najpiękniejsze okno na świecie. Na pewno jedno z najpiękniejszych. Nie bez powodu zostało w roku 1986 wpisane wraz z całą budowlą, w której się znajduje, na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

Budowla ta, to Convento de Cristo, zespół zamkowo-klasztorny w Tomar, w środkowej Portugalii. Ten potężny kompleks powstawał pomiędzy XII a XVI stuleciem, wciąż powiększany i wzbogacany o nowe style architekto-niczne. Pierwotnie była to siedziba Templariuszy, zakonu mającego w Portugalii wielkie zasługi w wypędzeniu Maurów. W wieku XIV Templariusze byli prześladowani przez kościół katolicki i zakon rozwiązano. W Portugalii proces ten przebiegał jednak łagodnie (we Francji wielu zostało uśmierconych); król Dionizy zmienił nazwę zgromadzenia na Zakon Chrystusowy, który przejął majątek Templariuszy w stanie nienaruszonym. Rycerze Chrystusa patronowali wszystkim dalekomorskim wyprawom Portugalii. W 1492 roku, roku odkrycia Ameryki, trzy lata przed objęciem tronu, tytuł Wielkiego Mistrza zakonu przypadł królowi Manuelowi I Szczęśliwemu (1495-1521). Od jego to właśnie imienia pochodzi nazwa stylu manuelińskiego, który jest portugalską odmianą późnego gotyku, choć dzięki swemu przepychowi może się bardziej kojarzyć z barokiem. Opisywane tu okienne obramienie znajduje się na zachodniej ścianie kapitularza klasztoru i jest chyba najbardziej wyrazistym i oryginalnym przykładem manuelińskiej kamieniarki.Materiałem użytym do wykonania rzeźbiarskiej dekoracji okna, podobnie jak do budowy całego klasztoru, jest miękki wapień oolityczny, którego złoża występują w okolicach Tomar, szczególnie w basenie rzeki Nabăo, w pobliżu miejscowości Serra de Tomar i Pedreira.Sam styl manueliński charakteryzuje się bogatą, pełną przepychu ornamentyką i bardzo sugestywnie wyraża ducha owych czasów epoki wielkich odkryć geograficznych, których Portugalia, ojczyzna Magellana i Vasco da Gamy, była jednym z głównych uczestników. Stąd obecność w tej sztuce motywów marynistycznych, a także egzotycznych, nieznanych w dekoracji architektonicznej innych krajów (w Torre de Belem, słynnej fortecy na rzece Tag w Lizbonie, pojawiło się nawet wyobrażenie nosorożca).Okno w Tomar, zaprojektowane ok. 1510 roku przez Diogo de Arrudę, to niewątpliwie majstersztyk rzeźby w kamieniu. Różnorodność motywów i przepych jego dekoracji łączy się z niebywałą precyzją wykonania, widoczną szczególnie w zawiłych splotach kamiennych żeglarskich lin i pękach kamiennych wodorostów. Okno zwieńczone jest herbem Portugalii, krzyżem Zakonu Chrystusa i dwoma globusami - sferami armilarnymi, a na samym dole swój autoportret umieścił prawdopodobnie sam artysta. Styl manueliński budzi nie tylko podziw dla artyzmu dekoracyjnej kamieniarskiej roboty. Budzi także refleksję. Okno w Tomar jest wypisanym w kamieniu poematem, którego język wyraża wiarę żeglarzy Zakonu Chrystusa nie tyle może w Boga, co w doniosłość ich misji. Wyraża także ich wiedzę na temat świata, na temat czasów, gdy był on jeszcze w dużej części nieznany, a jego odkrywanie stawało się dla ludzi odważnych życiowym wyzwaniem.

• « poprz.
• nast. »