Brukaowane kamieniem, cz.V Rybia łuska

Wzór w “rybiš łuskę”, zwany też “wachlarzami”, czy “sercami” (chociaż ta ostatnia nazwa wydaje się najmniej adekwatna) jest czwartym (po układzie dzikim, rzędowym i segmentowym) wzorem klasycznego rzemiosła brukarskiego i jedynym wzorem, w którym motyw powtarzalny, stanowišcy przedmiot geometrycznych przekształceń na płaszczyŸnie został tak wyraŸnie wyodrębniony z tła. Poprzednie układy tworzone sš przez rzędy kostki układane na liniach prostych (rzędowy) lub na łukach (segmentowy). Rybiš łuskę natomiast tworzš zabrukowane pola w kształcie wachlarzy, niezależnie układanych i obracanych na płaszczyŸnie . Rozmieszczenie łusek tworzy kompozycję wzoru, jednak ich wielkoœć wynika z możliwoœci wypełnienia łuski materiałem kamiennym. Wizualna wyrazistoœć wzoru sprawia, że motyw łuski jest wielokrotnie nadużywany. Zgodnie z podziałem wprowadzonym w poprzednich artykułach - kształt rybiej łuski może być wykorzystywany zarówno jako mozaika, jak i deseń. Przy mozaikach uzyskany obraz jest celem nadrzędnym, a materiał i sposób jego wbudowania należy podporzšdkować ostatecznemu efektowi. W przypadku deseni, odwrotnie - tak należy opracować rysunek, aby detal oraz skala podziałów były racjonalne i odpowiednie dla użytego budulca. Desenie wynikajš z technologii i ekonomii wykonania, bezpoœrednio uzależnionych od rozmiarów użytego materiału. Mozaiki natomiast to obrazy, dla których naturalny kamień jest jedynie tworzywem.Rozróżnienie powyższe ma nie tylko charakter teoretyczny, lecz niezwykle istotne konsekwencje wykonawcze. Mozaika w formie wachlarza jest jedynie figurš geometrycznš wyróżnionš kolorystycznie w nawierzchni. Co do zasady niczym nie różni się od herbu, napisu, czy ozdobnej rozety, kompozycyjnie jest najczęœciej nieuzasadniona, nieograniczona rozmiarami, a często wštpliwa estetycznie. Jest motywem nadużywanym, gdyż w ramach brukowanych powierzchni - podziały klasyczne, prostokštne lub inne ozdobne, tworzš znacznie lepiej dopasowane do otoczenia wzory, czyli spełniajš podstawowy postulat współzależnoœci przestrzennej elementów architektonicznych i nawierzchni. Usprawiedliwione w tym miejscu wydajš się podejrzenia o niewłaœciwe i niezrozumiałe przenoszenie podpatrzonych wzorów przez niewykwalifikowanych wykonawców - co zubaża formalne możliwoœci kompozycyjne nawierzchni kamiennych oraz propaguje złe wzorce [ryc. 18, 20]. Należy tu podkreœlić, że wiele z prezentowanych w niniejszym artykule fotografii odnosi się do nieprawidłowych rozwišzań, a do rzadkoœci należy prawidłowo wykonany wzór [ryc. 7].Klasyczna rybia łuska to przede wszystkim deseń, czyli układ, w którym rysunek powstaje przez transformacje geometryczne na płaszczyŸnie czyli przesunięcia, obroty i odbicia lustrzane - podstawowego motywu, w taki sposób, aby możliwe było zabrukowanie całej powierzchni. “Podstawowy motyw” natomiast nie jest dowolny, lecz tak opracowany, aby wbudowanie kostki kamiennej wykorzystywało jej nieregularnoœć kształtów i wielkoœci w ramach jednego asortymentu kamiennego. Rybiš łuskę tworzy pole ograniczone dwoma zestawionymi ze sobš łukami (rozsuniętymi na odległoœć jednej kostki), ograniczonymi od góry trzecim łukiem (o tym samym promieniu), którego œrodek jest w połowie odległoœci między kluczami poprzednich. Najłatwiej narysować łuski na siatce kwadratów - tworzš jš mijajšce się półokręgi [ryc. 3], wypełniajšce dwa sšsiednie pola. Jednak należy pamiętać, że rysunek ten jest jedynie geometrycznym uproszczeniem. Końcówka wachlarza ma zawsze szerokoœć jednej kostki. Łuski nigdy nie zbiegajš się ze sobš na styk. Jest to najczęœciej popełniany błšd przy wykonawstwie, którego konsekwencjš jest koniecznoœć wbudowywania elementów mniejszych i uszkodzonych - "trójkštnych" kamieni w miejsce przeznaczone dla całej kostki. Warto podkreœlić, że rybia łuska  - podobnie jak inne klasyczne wzory - jest układem z ręcznie wykonanych kostek kamiennych, a nie odpadów z kamieniołomów. We wzorze nie mogš znaleŸć się żadne elementy nie spełniajšce warunków stawianych dla danego asortymentu kamiennego. Cała łuska nie powinna przekraczać szerokoœci ok. 20 kostek. Jest to optymalny wymiar umożliwiajšcy wykorzystanie wszystkich zalet układu i nieregularnoœci materiału. Mniejsze łuski nie pozwalajš na pełne rozwinięcie wachlarza, a większe zacierajš czytelnoœć wzoru. Dlatego też wymiary łuski wcale nie sš dowolne, lecz wynikajš z wielkoœci użytego materiału kamiennego. Kolejnoœć czynnoœci przy wytyczaniu wzoru jest analogiczna jak dla segmentów. Po okreœleniu właœciwej szerokoœci układu (przez odjęcie szerokoœci obsadzek) należy podzielić powierzchnię na pasy odpowiadajšce szerokoœci łusek odpowiednio: dla kostki 4x6cm jest to L = 1,0 do 1,3 m (5 6 cm x 20 szt.) 8x10cm L = 1,8 do 2,30 m (9-11cm x 20 szt.) Takie wyznaczenie modułów sprawia, że wzór zawsze rozpoczyna się i kończy od połówek łusek. Jest to właœciwe rozpoczęcie umożliwiajšce budowanie nawierzchni zachowujšc prostopadłoœć kostek do krawędzi.Konsekwencjš tej zależnoœci jest możliwoœć wytyczenia najwęższego pasa w tym układzie z samych połówek łusek [ryc. 12], czyli o szerokoœciach o połowę mniejszych niż podane powyżej (odpowiednio dla wielkoœci kostek). Jest to często wykorzystywany motyw pasa oddzielajšcego np. układ płyt na chodnikach od krawężnika. W pasie tym często pojawiajš się słupki ograniczajšce wjazd na chodnik, znaki drogowe, latarnie itp.Po wytyczeniu wzoru i rozpięciu siatki sznurów między wbitymi szpilkami z prętów zbrojeniowych, układa się kontur wzoru [ryc. 6], a następnie wypełnia pola. Jako pierwszš wbudowuje się największš kostkę (w miejscu między łukami), a następnie dwie mniejsze, trzy kolejne i następne tworzšce rzędy w kształcie łuków. Wypełnienie układa się analogicznie do zasad wzoru segmentowego, największe kostki w osi łuski i coraz mniejsze po bokach. Łuki powinny wykorzystywać różnice wielkoœci i kształtów kostek, nie można ich tworzyć przez rozszerzanie fug. Pewnš analogiš jest też sposób rozpoczynania wzoru i kończenia. Poczštek stanowiš półkola, łatwe do wykonania z kostki kamiennej (dużej precyzji wymaga jedynie wypracowanie œrodka). Zakończenie natomiast jest bardziej skomplikowane wymaga wypełnienia powierzchni między łukami i liniš ograniczajšcš wzór, gdzie należy wykorzystać kostki w kształcie trapezów i o zróżnicowanej wielkoœci dla wypełnienia klinów. W tych miejscach podstawowš zasadš jest precyzja wykonania i symetria układu (patrz sposób kończenia układu segmentowego opisany w poprzednim artykule).Podstawowš zaletš kompozycyjnš rybiej łuski, której nie miał żaden z wczeœniej omawianych wzorów, jest możliwoœć niemal dowolnego zestawiania układu z okręgami oraz wprowadzanie zmiany kierunku pod kštem prostym (zgodnie z siatkš modularnš). Cechy te umożliwiajš podkreœlenie rysunkiem nawierzchni lokalizacji elementów małej architektury, zieleni, oœwietlenia itp. [ryc. 21, 23]. Podkreœlenie wzoru innym kolorem kostki w punktach węzłowych eksponuje natomiast rastrowy charakter nawierzchni - dobrze komponujšcy się z architekturš współczesnš o wyrazistej tektonice [ryc.9].Analizujšc cechy układu rybiej łuski można zauważyć różnorodnoœć zastosowań - umożliwiajšcych rozwišzywanie skrzyżowań, ozdobne kompozycje w połšczeniu z okręgami tworzšce rozety i układy centralne. Należy tu podkreœlić, że wzór ten ma wyraŸnie zaznaczony kierunek, intuicyjnie czytelny przez analogię do układu dachówki na dachu (karpiówka w łuskę) lub łusek pokrywajšcych ciało ryb. Dlatego powinien być układany w kierunku wznoszenia się terenu (odwrotnie niż na dachu) dla zrównoważenia kompozycji, lub promieniœcie rozchodzić się od elementów podkreœlanych wzorem na zewnštrz. Czytelnoœć układu wynika z podkreœlenia konturu wzoru innym kolorem kostki, a jego stosowanie uzasadnione tylko dla starannie skomponowanych układów, precyzyjnie wytyczonych i wykonanych, zakończonych na brzegach wyróżnionš kolorystycznie obsadzkš. Zróżnicowanie kolorystyczne wzoru można wykonać na wiele sposobów:- przez podkreœlenie konturu barwnym rzędem, o szerokoœci 1, 2-3 kostek (w jednym lub różnych kolorach ryc. 8)- przez wyróżnienie kolorystyczne całych łusek zestawianych ze sobš na zasadzie szachownicy przez podkreœlenie wybranych fragmentów wzoru, np. kostek rozpoczynajšcych łuskę lub tylko okręgów zestawianych z wzorem...Różne mogš też być tonacje - stonowane lub kontrastowe w zależnoœci od zastosowanego materiału, wreszcie w postaci inwersji (negatyw/pozytyw - ciemne wypełnienie, jasny kontur), prezentujš przykład precyzyjnie wytyczonego wzoru dopasowanego do kształtu schodów wejœciowych do ratusza we Wrocławiu oraz wyznaczajšcego lokalizację lamp oœwietleniowych po jego bokach. Osišgnięcie takiego efektu wymaga szczegółowych rysunków już na etapie projektowania i skoordynowanych prac wyprzedzajšcych prace brukarskie.Można zaryzykować tezę, że wykonywanie wzoru bez podkreœlenia kolorystycznego lub bez zmian kierunku nie jest do końca uzasadnione. Tworzy bowiem efekt wizualny bardzo zbliżony do układu segmentowego (łatwiejszego do wykonania). Stosowanie jednak koloru powinno cechować się pewnš wstrzemięŸliwoœciš, ponieważ może doprowadzić do sytuacji karykaturalnych jak w przypadku wzoru prezentowanego na fotografii 14 gdzie w centralnych miejscach łuski wprowadzono wyróżnione kolorem okręgi, zaprzeczajšce logice wypełnienia kształtu łuski kostkš.Innymi najczęœciej popełnianymi błędami przy wykonaniu wzoru sš:- wykonywanie wzoru prostopadle do osi jezdni, co wymaga na całej długoœci układu skomplikowanego wypełniania klinów powstałych między krawędziš wzoru i łukiem łuski- nieprawidłowe wytyczenie wielkoœci łusek w stosunku do wykorzystanego materiału - stosowanie wzoru na nieregularnych powierzchniach, gdzie skrajne łuski sš poprzecinane i zniekształcone, podkreœlajšc jedynie niedopasowanie i przypadkowoœć wzoru- nadmierne podkreœlanie kolorystyczne - dominujšce nad podziałami architektonicznymi przestrzeni (szczególnie ważne w kontekœcie zabytkowej zabudowy)- stosowanie kształtu łuski jako elementu kompozycyjnego wypełnianego niewłaœciwie np. rzędowo lub uzyskujšc kształt łuku przez rozszerzenie fug Istnieje również możliwoœć niepełnego wykorzystania powyższych zasad tworzšc spłaszczonš łuskę rozpoczynajšcš się trzema kostkami. Wzór ten zachowuje atrakcyjnoœć wizualnš i cechy logiki układu, natomiast traci możliwoœć skomplikowanych zestawień i obrotów ponieważ budowany jest na siatce o prostokštnych, a nie kwadratowych modułach, co umożliwia tylko jednokierunkowe przesunięcia.Podobnie deformacja klasycznego układu  w formie łuków komponowanych w różnych kierunkach może być atrakcyjna wizualnie, chociaż przy próbie wbudowania całych kostek - znacznie bardziej skomplikowana w wykonawstwie.

• « poprz.
• nast. »