Wzór w rybiš łuskę, zwany też wachlarzami, czy sercami (chociaż ta ostatnia nazwa wydaje się najmniej adekwatna) jest czwartym (po układzie dzikim, rzędowym i segmentowym) wzorem klasycznego rzemiosła brukarskiego i jedynym wzorem, w którym motyw powtarzalny, stanowišcy przedmiot geometrycznych przekształceń na płaszczynie został tak wyranie wyodrębniony z tła. Poprzednie układy tworzone sš przez rzędy kostki układane na liniach prostych (rzędowy) lub na łukach (segmentowy). Rybiš łuskę natomiast tworzš zabrukowane pola w kształcie wachlarzy, niezależnie układanych i obracanych na płaszczynie . Rozmieszczenie łusek tworzy kompozycję wzoru, jednak ich wielkoć wynika z możliwoci wypełnienia łuski materiałem kamiennym. Wizualna wyrazistoć wzoru sprawia, że motyw łuski jest wielokrotnie nadużywany. Zgodnie z podziałem wprowadzonym w poprzednich artykułach - kształt rybiej łuski może być wykorzystywany zarówno jako mozaika, jak i deseń. Przy mozaikach uzyskany obraz jest celem nadrzędnym, a materiał i sposób jego wbudowania należy podporzšdkować ostatecznemu efektowi. W przypadku deseni, odwrotnie - tak należy opracować rysunek, aby detal oraz skala podziałów były racjonalne i odpowiednie dla użytego budulca. Desenie wynikajš z technologii i ekonomii wykonania, bezporednio uzależnionych od rozmiarów użytego materiału. Mozaiki natomiast to obrazy, dla których naturalny kamień jest jedynie tworzywem.Rozróżnienie powyższe ma nie tylko charakter teoretyczny, lecz niezwykle istotne konsekwencje wykonawcze. Mozaika w formie wachlarza jest jedynie figurš geometrycznš wyróżnionš kolorystycznie w nawierzchni. Co do zasady niczym nie różni się od herbu, napisu, czy ozdobnej rozety, kompozycyjnie jest najczęciej nieuzasadniona, nieograniczona rozmiarami, a często wštpliwa estetycznie. Jest motywem nadużywanym, gdyż w ramach brukowanych powierzchni - podziały klasyczne, prostokštne lub inne ozdobne, tworzš znacznie lepiej dopasowane do otoczenia wzory, czyli spełniajš podstawowy postulat współzależnoci przestrzennej elementów architektonicznych i nawierzchni. Usprawiedliwione w tym miejscu wydajš się podejrzenia o niewłaciwe i niezrozumiałe przenoszenie podpatrzonych wzorów przez niewykwalifikowanych wykonawców - co zubaża formalne możliwoci kompozycyjne nawierzchni kamiennych oraz propaguje złe wzorce [ryc. 18, 20]. Należy tu podkrelić, że wiele z prezentowanych w niniejszym artykule fotografii odnosi się do nieprawidłowych rozwišzań, a do rzadkoci należy prawidłowo wykonany wzór [ryc. 7].Klasyczna rybia łuska to przede wszystkim deseń, czyli układ, w którym rysunek powstaje przez transformacje geometryczne na płaszczynie czyli przesunięcia, obroty i odbicia lustrzane - podstawowego motywu, w taki sposób, aby możliwe było zabrukowanie całej powierzchni. Podstawowy motyw natomiast nie jest dowolny, lecz tak opracowany, aby wbudowanie kostki kamiennej wykorzystywało jej nieregularnoć kształtów i wielkoci w ramach jednego asortymentu kamiennego. Rybiš łuskę tworzy pole ograniczone dwoma zestawionymi ze sobš łukami (rozsuniętymi na odległoć jednej kostki), ograniczonymi od góry trzecim łukiem (o tym samym promieniu), którego rodek jest w połowie odległoci między kluczami poprzednich. Najłatwiej narysować łuski na siatce kwadratów - tworzš jš mijajšce się półokręgi [ryc. 3], wypełniajšce dwa sšsiednie pola. Jednak należy pamiętać, że rysunek ten jest jedynie geometrycznym uproszczeniem. Końcówka wachlarza ma zawsze szerokoć jednej kostki. Łuski nigdy nie zbiegajš się ze sobš na styk. Jest to najczęciej popełniany błšd przy wykonawstwie, którego konsekwencjš jest koniecznoć wbudowywania elementów mniejszych i uszkodzonych - "trójkštnych" kamieni w miejsce przeznaczone dla całej kostki. Warto podkrelić, że rybia łuska - podobnie jak inne klasyczne wzory - jest układem z ręcznie wykonanych kostek kamiennych, a nie odpadów z kamieniołomów. We wzorze nie mogš znaleć się żadne elementy nie spełniajšce warunków stawianych dla danego asortymentu kamiennego. Cała łuska nie powinna przekraczać szerokoci ok. 20 kostek. Jest to optymalny wymiar umożliwiajšcy wykorzystanie wszystkich zalet układu i nieregularnoci materiału. Mniejsze łuski nie pozwalajš na pełne rozwinięcie wachlarza, a większe zacierajš czytelnoć wzoru. Dlatego też wymiary łuski wcale nie sš dowolne, lecz wynikajš z wielkoci użytego materiału kamiennego. Kolejnoć czynnoci przy wytyczaniu wzoru jest analogiczna jak dla segmentów. Po okreleniu właciwej szerokoci układu (przez odjęcie szerokoci obsadzek) należy podzielić powierzchnię na pasy odpowiadajšce szerokoci łusek odpowiednio: dla kostki 4x6cm jest to L = 1,0 do 1,3 m (5 6 cm x 20 szt.) 8x10cm L = 1,8 do 2,30 m (9-11cm x 20 szt.) Takie wyznaczenie modułów sprawia, że wzór zawsze rozpoczyna się i kończy od połówek łusek. Jest to właciwe rozpoczęcie umożliwiajšce budowanie nawierzchni zachowujšc prostopadłoć kostek do krawędzi.Konsekwencjš tej zależnoci jest możliwoć wytyczenia najwęższego pasa w tym układzie z samych połówek łusek [ryc. 12], czyli o szerokociach o połowę mniejszych niż podane powyżej (odpowiednio dla wielkoci kostek). Jest to często wykorzystywany motyw pasa oddzielajšcego np. układ płyt na chodnikach od krawężnika. W pasie tym często pojawiajš się słupki ograniczajšce wjazd na chodnik, znaki drogowe, latarnie itp.Po wytyczeniu wzoru i rozpięciu siatki sznurów między wbitymi szpilkami z prętów zbrojeniowych, układa się kontur wzoru [ryc. 6], a następnie wypełnia pola. Jako pierwszš wbudowuje się największš kostkę (w miejscu między łukami), a następnie dwie mniejsze, trzy kolejne i następne tworzšce rzędy w kształcie łuków. Wypełnienie układa się analogicznie do zasad wzoru segmentowego, największe kostki w osi łuski i coraz mniejsze po bokach. Łuki powinny wykorzystywać różnice wielkoci i kształtów kostek, nie można ich tworzyć przez rozszerzanie fug. Pewnš analogiš jest też sposób rozpoczynania wzoru i kończenia. Poczštek stanowiš półkola, łatwe do wykonania z kostki kamiennej (dużej precyzji wymaga jedynie wypracowanie rodka). Zakończenie natomiast jest bardziej skomplikowane wymaga wypełnienia powierzchni między łukami i liniš ograniczajšcš wzór, gdzie należy wykorzystać kostki w kształcie trapezów i o zróżnicowanej wielkoci dla wypełnienia klinów. W tych miejscach podstawowš zasadš jest precyzja wykonania i symetria układu (patrz sposób kończenia układu segmentowego opisany w poprzednim artykule).Podstawowš zaletš kompozycyjnš rybiej łuski, której nie miał żaden z wczeniej omawianych wzorów, jest możliwoć niemal dowolnego zestawiania układu z okręgami oraz wprowadzanie zmiany kierunku pod kštem prostym (zgodnie z siatkš modularnš). Cechy te umożliwiajš podkrelenie rysunkiem nawierzchni lokalizacji elementów małej architektury, zieleni, owietlenia itp. [ryc. 21, 23]. Podkrelenie wzoru innym kolorem kostki w punktach węzłowych eksponuje natomiast rastrowy charakter nawierzchni - dobrze komponujšcy się z architekturš współczesnš o wyrazistej tektonice [ryc.9].Analizujšc cechy układu rybiej łuski można zauważyć różnorodnoć zastosowań - umożliwiajšcych rozwišzywanie skrzyżowań, ozdobne kompozycje w połšczeniu z okręgami tworzšce rozety i układy centralne. Należy tu podkrelić, że wzór ten ma wyranie zaznaczony kierunek, intuicyjnie czytelny przez analogię do układu dachówki na dachu (karpiówka w łuskę) lub łusek pokrywajšcych ciało ryb. Dlatego powinien być układany w kierunku wznoszenia się terenu (odwrotnie niż na dachu) dla zrównoważenia kompozycji, lub promienicie rozchodzić się od elementów podkrelanych wzorem na zewnštrz. Czytelnoć układu wynika z podkrelenia konturu wzoru innym kolorem kostki, a jego stosowanie uzasadnione tylko dla starannie skomponowanych układów, precyzyjnie wytyczonych i wykonanych, zakończonych na brzegach wyróżnionš kolorystycznie obsadzkš. Zróżnicowanie kolorystyczne wzoru można wykonać na wiele sposobów:- przez podkrelenie konturu barwnym rzędem, o szerokoci 1, 2-3 kostek (w jednym lub różnych kolorach ryc. 8)- przez wyróżnienie kolorystyczne całych łusek zestawianych ze sobš na zasadzie szachownicy przez podkrelenie wybranych fragmentów wzoru, np. kostek rozpoczynajšcych łuskę lub tylko okręgów zestawianych z wzorem...Różne mogš też być tonacje - stonowane lub kontrastowe w zależnoci od zastosowanego materiału, wreszcie w postaci inwersji (negatyw/pozytyw - ciemne wypełnienie, jasny kontur), prezentujš przykład precyzyjnie wytyczonego wzoru dopasowanego do kształtu schodów wejciowych do ratusza we Wrocławiu oraz wyznaczajšcego lokalizację lamp owietleniowych po jego bokach. Osišgnięcie takiego efektu wymaga szczegółowych rysunków już na etapie projektowania i skoordynowanych prac wyprzedzajšcych prace brukarskie.Można zaryzykować tezę, że wykonywanie wzoru bez podkrelenia kolorystycznego lub bez zmian kierunku nie jest do końca uzasadnione. Tworzy bowiem efekt wizualny bardzo zbliżony do układu segmentowego (łatwiejszego do wykonania). Stosowanie jednak koloru powinno cechować się pewnš wstrzemięliwociš, ponieważ może doprowadzić do sytuacji karykaturalnych jak w przypadku wzoru prezentowanego na fotografii 14 gdzie w centralnych miejscach łuski wprowadzono wyróżnione kolorem okręgi, zaprzeczajšce logice wypełnienia kształtu łuski kostkš.Innymi najczęciej popełnianymi błędami przy wykonaniu wzoru sš:- wykonywanie wzoru prostopadle do osi jezdni, co wymaga na całej długoci układu skomplikowanego wypełniania klinów powstałych między krawędziš wzoru i łukiem łuski- nieprawidłowe wytyczenie wielkoci łusek w stosunku do wykorzystanego materiału - stosowanie wzoru na nieregularnych powierzchniach, gdzie skrajne łuski sš poprzecinane i zniekształcone, podkrelajšc jedynie niedopasowanie i przypadkowoć wzoru- nadmierne podkrelanie kolorystyczne - dominujšce nad podziałami architektonicznymi przestrzeni (szczególnie ważne w kontekcie zabytkowej zabudowy)- stosowanie kształtu łuski jako elementu kompozycyjnego wypełnianego niewłaciwie np. rzędowo lub uzyskujšc kształt łuku przez rozszerzenie fug Istnieje również możliwoć niepełnego wykorzystania powyższych zasad tworzšc spłaszczonš łuskę rozpoczynajšcš się trzema kostkami. Wzór ten zachowuje atrakcyjnoć wizualnš i cechy logiki układu, natomiast traci możliwoć skomplikowanych zestawień i obrotów ponieważ budowany jest na siatce o prostokštnych, a nie kwadratowych modułach, co umożliwia tylko jednokierunkowe przesunięcia.Podobnie deformacja klasycznego układu w formie łuków komponowanych w różnych kierunkach może być atrakcyjna wizualnie, chociaż przy próbie wbudowania całych kostek - znacznie bardziej skomplikowana w wykonawstwie.
Skorzystaj z naszej prenumeraty.
Zamów całoroczną prenumeratę Świata Kamienia!
45-837 Opole, ul. Wspólna 26 woj. Opolskie Tel. +48 77 402 41 70 Biuro reklamy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. Redakcja: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. |