Kamień - symbol płodnoœci

W neolitycznych, megalitycznych religiach kamień był przedmiotem wierzeń, które widziały w nim m. in. emanacje płodnoœci i plennoœci nie tylko ludzi ale i zwierzšt. Kamienie miały także zapewniać bogactwo, dostatek, pomyœlnoœć, powodzenie i szczęœcie ludzi w życiu osobistym, w interesach oraz we wszystkich przedsięwzięciach gospodarczych. Także wiara w nadzwyczajne, lecznicze i zdrowotne właœciwoœci kamieni przesšdzała o wielkiej czci i znaczeniu wielkich kamieni, głównie megalitów i menhirów, w obrzędach i życiu codziennych neolitycznych mieszkańców. Przypomnieć należy, że megalit, to dosłownie wielki kamień, gdyż z greckiego megas znaczy wielki, a lithos kamień. Termin ten został wprowadzony w 1849 r. przez A. Herberta. Z kolei menhir to najczęœciej wysoki, kolumnowy blok kamienny, zwykle nieobrabiany, ustawiony niczym słup. Nazwa pochodzi z języka celtyckiego, gdzie men, maen oznaczało kamień, a hir wysoki, długi.Ponadto wierzono także, że moc kamieni może zapewnić nie tylko zawarcie małżeństwa, ale także jego pomyœlnoœć, trwałoœć, a przede wszystkim wiernoœć małżonków. Jednak szczególnie na obszarach dzisiejszej Francji, w kulcie kamienia nadzwyczaj silnie reprezentowany był jego aspekt płodnoœciowy i afrodyzyjny. Dla przykładu można wspomnieć, że aby mieć dzieci, młode kobiety zeœlizgiwały się wzdłuż megalitów lub ocierały się nagš częœciš ciała o kamień lub też po prostu siadały na kamieniu. W Saint Renan kobieta chcšca mieć dziecko kładła się przez trzy kolejne noce na skale zwanej Kobyłš Piotra. Do skały tej przychodzili także nowożeńcy i w pierwsze noce poœlubne ocierali brzuchy o skały. Według Z. Krzaka “Megality Europy” Wydawnictwo Naukowe PWN 1994, istnieje notatka jeszcze z 1880 r. informujšca, że ludzie przy jednym z menhirów koło Carnac (Francja, Bretania), przychodzšc w czasie pełni księżyca, rozbierali się, a żony biegały wokół głazu œcigane przez małżonków. Natomiast rodzina czuwała w pobliżu, majšc za zadanie przepędzać ewentualnych intruzów. Istniejš także informacje, że przy kamieniach odbywały się stosunki płciowe, gdyż właœnie kamienie miały zapładniać. Także w Carnac, lecz na innym kamieniu kobiety siadały okrakiem, z podkasanymi spódnicami. Niekiedy ograniczano się tylko do chodzenia po kamieniach.Do menhiru w Kerloas (dep. Finistere we Francji) przychodziły młode małżeństwa i tarły narzšdami płciowymi o szorstkš powierzchnię głazu, po obu jego stronach. Ten obrzęd zapewniać miał im przede wszystkim potomstwo, ale i powodzenie w życiu oraz przewagę żony nad mężem w domu. Także œlizganie się nagim ciałem na powalonym menhirze Er Grah Locmariaquer, dla zapewnienia sobie potomstwa, odbywało się 1 maja.W Niemczech istniało wierzenie, że noworodki pochodzš z kamieni. Menhir zwany “Kamiennš pannš” był odwiedzany przez nowożeńców, którzy wbijali paznokieć w skałę, wierzšc, że mogš liczyć na potomstwo. Niekiedy kobiety wkładały prawš rękę do otworu w kamieniu, gdyż sšdzono, że ta właœnie ręka nosi ciężar dziecka. Zdarzało się także, że dla zapewnienia sobie potomstwa mężczyŸni i kobiety wkładali stopę do zagłębienia w kamieniu, zwanego otworem dziecka. Znane sš także Kamienie dziecięce, w znaczeniu, że z nich biorš się dzieci.Przy kamieniach bardzo często odbywały się zaręczyny, bowiem zapewniały one także pomyœlne małżeństwo. W Stennes (Orkady) przy menhirze, zwanym Kamieniem Odyna w pierwsze dni nowego roku zbierali się młodzi ludzie i bawišc się, tańczšc i rozmawiajšc, zawišzywali przyjaŸnie i sympatie. Wyrazem tych nowych zwišzków było stawanie po obu stronach kamienia i podawanie prawych dłoni przez otwór w menhirze i składanie przysięgi na wiernoœć i oddanie. Przysięga Odyna miała wielkie znaczenie, tak więc w przypadku niewypełnienia jej bywało się wykluczonym ze społecznoœci. Niekiedy po takim akcie przysięgi następowało skonsumowanie małżeństwa.Przy niektórych menhirach chłopcy i dziewczęta rzucali kamyki na szczyt, a gdy kamień tam się zatrzymał oznaczało to, że sš sprzyjajšce okolicznoœci do zawarcia małżeństwa.Wiele innych jeszcze przymiotów kamieni można znaleŸć w wspaniałej ksišżce Z. Krzaka pt. “ Megality Europy” Wydawnictwo Naukowe PWN (1994). Konieczne jest także zwrócenie uwagi na seksualne znaczenie menhirów, stwierdzane w wielu mitach. Jeremiasz (2 ,27) wspomina o tych, którzy mówiš do drzewa:“Ty jesteœ moim ojcem”, a do kamienia: “Ty mnie zrodziłeœ” (M. Elliade 1988 s. 83). Tej funkcji rozrodczej kamienia menhiru, nie należy kojarzyć jedynie z jego fallicznš symbolikš, bowiem wydaje się, że u Ÿródeł tego wierzenia istnieje przekonanie o pierwotnym przekształceniu się przodków w kamień bšdŸ wiara w potraktowanie menhiru jako “substytutu ciała”, poprzez np. włšczenie ważnego elementu osoby zmarłej szkieletu, popiołów, duszy w samš strukturę budowli. W tej sytuacji zmarły “ożywiał kamień”, zamieszkiwał on nowe ciało, mineralne, skalne, a więc niezniszczalne. W rezultacie menhir czy szerzej grób megalityczny stanowiły niewyczerpalny zbiornik witalnoœci i mocy. Wskutek takiego umocowania kompetencji i takiej wizji struktury kamieni pozagrobowych zmarli stawali się panami płodnoœci i urodzaju.Warto także wspomnieć, że bardzo rozpowszechnione sš mity opisujšce powstanie ludzi, bogów i herosów właœnie z kamienia. W mitologii hurycko-hetyckiej o powstaniu boga w “Pieœni Ullikummi” “ojciec bogów” Kumarabi zmierzajšc do odzyskania królestwa, postanowił stworzyć przeciwnika zdolnego odebrać Teszubowi królestwo. W tym celu zapłodnił swym nasieniem skałę, a owocem tego zwišzku był Ullikummi, istota z kamienia, ale o ludzkich kształtach. Tym kamieniem, z którego powstał Ullikummi był dioryt, skała magmowa, głębinowa, obojętna. Mamy więc tutaj do czynienia z seksualnym zwišzkiem istoty boskiej z skalnym masywem, w wyniku którego rodzi się diorytowe monstrum antropomorficzne.Przywołujšc historię o zapłodnieniu skały przez istotę nadludzkš, warto wspomnieć także mit z Frygii, gdzie Papas (odpowiednik Zeusa) zapładnia kamień zwany Agdos, a ten powija hemafrodytę potwora Agdistis. Jednakże bogowie kastrujš Agdistis przemieniajšc go w boginię Kybele.Znane sš także mity na terenach od Azji Mniejszej aż do Dalekiego Wschodu i w Polinezji opisujšce narodziny ludzi z kamienia. Także niektórych bogów np. Mitrę przedstawia się jako wynurzajšcych się z skały, podobnie jak słońce, którego promienie œwiatła rozbłyskujš każdego ranka nad górami. To powstanie ludzi i istot nadprzyrodzonych z kamienia, podkreœla w pewien sposób sakralnoœć Matki Ziemi, której cudowne własnoœci przekazane sš, jak sšdzono, także kamieniom.(M. Eliade, “Historia wierzeń i idei religijnych”. Instytut Wydawniczy Pax. 1988 s.104 105.)Ku zaskoczeniu autora w kulturach megalitycznych kamienne symbole płodnoœci, powstania życia, przemijania, nierozerwalnie wišżš się w z problematykš œmierci, z kultem zmarłych, do którego przywišzywano wielkie znaczenie. Œwiadczyć o tym może fakt, że skromne i nietrwałe budynki mieszkalne nie zachowały się. Natomiast ta sama ludnoœć wznosiła okazałe i solidne konstrukcje kamienne, które miały m. in. symbolizować pragnienie zwycięstwa nad czasem. Symbolika czci zmarłych w kamieniu ma bardzo długš i złożonš tradycję, wspieranš przez religijnš waloryzację skał i kamieni. Nawet dzisiaj skała, kamienna płyta, granitowy blok sš w powszechnym odczuciu, nieskończenie trwałe, stałe, odporne na zniszczenie i w efekcie funkcjonujš lub istniejš niezależnie od stawania się w czasie.Chcšc lepiej poznać i zrozumieć rolę i znaczenie wspaniałych, megalitycznych budowli w Europie, warto przypomnieć pewny indonezyjski mit, gdy na poczštku niebo znajdowało się blisko ziemi, a Bóg dawał pierwotnej parze swoje dary, zawieszajšc je na końcu sznura. Gdy pewnego dnia podarował im kamień, oburzeni nasi przodkowie nie przyjęli go. Natomiast podarowany, po pewnym czasie banan został przyjęty bez wahania. Według mitu nasi indonezyjscy przodkowie usłyszeli wówczas głos boży: “Ponieważ przyjęliœcie banan, życie wasze będzie jak życie tego owocu. Gdybyœcie wybrali kamień, jemu podobne byłoby wasze istnienie, wieczne i nieœmiertelne”. (M. Elliade 1988 s. 82).Te mity i przypowieœci w znacznym zakresie ilustrujš także postęp cywilizacyjny człowieka, zmiany koncepcji ludzkiego istnienia, które w zwišzku z odkryciem i wprowadzeniem rolnictwa mogło się wydawać kruche i nietrwałe jak życie roœlin. Człowiek bowiem uzmysłowił sobie, że dzieli z przyrodš ten sam los, podlega cyklom narodzin, życia, œmierci i odrodzenia. Ponieważ życie człowieka podobne jest do życia roœlin, jego siła i trwanie stajš się osišgalne poprzez œmierć, bowiem zmarli wracajš na łono Matki Ziemi z nadziejš dzielenia losu zasianego ziarna, mogš być zatem mistycznie upodobnieni do kamiennych bloków, a co za tym iœć może, zyskujš moc i niezniszczalnoœć skał.W tej sytuacji megalityczny kult zmarłych, wydaje się przekonywać i dawać pewnoœć, że dusza może przetrwać, może pozwalać wierzyć w moc przodków, a ponadto może wyzwalać nadzieję, że będš oni chronili i pomagali żywym. To przeœwiadczenie o istnieniu cišgłoœci i wzajemnej relacji między żywymi i zmarłymi w kulturach neolitycznych, różni się od koncepcji innych ludów starożytnych, gdzie zmarli byli najczęœciej biednymi, słabymi, nieszczęœliwymi cieniami.Megalityczny kult zmarłych, wyrażany m. in. w postaci kamiennych konstrukcji, stanowił przykład wiary, że głazy, kamienie, stanowiš pewien rodzaj “substytutów ciał”, w które wcielały się dusze zmarłych. Ten kamienny substytut miał symbolizować wiecznoœć.Stwierdzano także przypadki, gdy menhiry ozdabiano ludzkimi postaciami, miały to być mieszkania (?), ciała (?) zmarłych. Także malowane na œcianach dolmenów stylizowane figury oraz małe idole odkopywane w megalitycznych grobowcach Hiszpanii przedstawiajš prawdopodobnie przodków, których dusze od czasu do czasu były w stanie opuœcić grób. Niektóre megalityczne grobowce były zamykane perforowanymi kamieniami, które miały umożliwiać tzw. łšcznoœć dusz z żyjšcymi. W podsumowaniu należy stwierdzić, że megalityczna, sakralna waloryzacja kamienia wišże się z egzystencjš pozagrobowš. Megalityczna fascynacja masami skalnymi, wielkimi kamieniami, wynikała prawdopodobnie z pragnienia przekształcenia zbiorowych grobów w spektakularne, niezniszczalne budowle, dzięki którym zmarli korzystajš z niezwykłej mocy. Tak więc specyfikš religii megalitycznych było, że idee czci przodków, utożsamianych i kojarzonych z kamieniami. (M. Eliade, Historia wierzeń i idei religijnych, Instytut Wydawniczy PAX. 1988).

• « poprz.
• nast. »