Precyzyjne omówienie problematyki zwišzanej z układami brukarskimi wykonywanymi z kamienia naturalnego wymaga wprowadzenia umownej systematyki oraz definicji niektórych pojęć, co umożliwi zarówno podział obszernego zagadnienia na odrębne rozdziały, jak i ułatwi poruszanie się w gšszczu zwyczajowych nazw wyrastajšcych z tradycji rzemielniczej. Pierwszy wprowadzony podział rozróżnia nawierzchnie kamienne pod względem zasady ich komponowania na: 1. mozaiki 2. desenie.Mozaikami sš wszelkie kompozycje dekoracyjne i użytkowe - dotyczšce układów figuratywnych i geometrycznych, napisów i informacji poziomych (dot. również organizacji ruchu) oraz najbardziej skomplikowanych poziomych obrazów - takich jak herby miast, czy znaki firm.Należy dodać, że używam słowa mozaiki w innym znaczeniu niż, funkcjonujšca powszechnie nazwa dla układu z kostki nieregularnej o wym. 3/5 lub 4/6. Mozaika w rozumieniu znanym od starożytnoci rzšdzi się odmien-nymi od klasycznych układów brukarskich prawami, a definiowana jako tworzenie obrazów z wielobarwnych kamieni - jest sztukš na tyle wyjštkowš wizualnie, że godnš powięcenia jej osobnego rozdziału [fot. 1]. Desenie natomiast to te wszystkie układy, w których rysunek elementów kamiennych daje wrażenie uporzšdko-wanych wzorów [fot. 2]. Powstajš one przez transformacje geometryczne na płaszczynie - przesunięcia, obroty i odbicia lustrzane - podstawowego motywu, w taki sposób, aby możliwe było zabrukowanie całej powierzchni. Z matematycznego punktu widzenia istnieje zaledwie 17 grup przekształceń, które wyczerpujš wszystkie możliwoci przekształceń na płaszczynie, co ciekawe zostało to dowiedzione dopiero w 1924 roku przez George'a Polyę, a znane już było egipskim rzemielnikom, którzy niejako eksperymentalnie dowiedli niemożnoci stworzenia innej symetrii. W aspekcie nawierzchni kamiennych liczba wykorzystywanych grup przekształceń najczęciej jest ograniczona zaledwie do dwóch, ze względu na jednowymiarowy charakter brukowanych nawierzchni, w których głównš rolę odgrywa ich wymiar podłużny. Natomiast wszystkie podstawowe układy brukarskie, takie jak układ rzędowy, segmentowy i rybia łuska reprezentujš w zasadzie tylko jednš grupę składajšcš się z najprostszego przesunięcia wzdłuż osi głównej wzoru, co umożliwia sprawnš organizację pracy i stworzenie czytelnego frontu robót przy pracach brukarskich. Zasada wprowadzonego powyżej podziału na mozaiki i desenie wynika jednak nie tyle z matematycznych uogólnień geometrycznych, ile z rodzaju istniejšcej zależnoci między budulcem jakim jest kostka granitowa, płyty, czy kamień polny - a docelowym efektem w postaci wybrukowanej powierzchni. Przy mozaikach uzyskany obraz jest celem nadrzędnym, a materiał i sposób jego wbudowania należy podporzšdkować ostatecznemu efektowi. W przypadku deseni, odwrotnie - tak należy opracować rysunek (motyw powtarzalny fot. 3 i 4), aby detal oraz skala podziałów były racjonalne i odpowiednie dla użytego budulca. Szczególnie tyczy się to nieregularnych kształtów zakończonych ostrymi lub rozwartymi kštami utrudniajšcymi wbudowanie kostki szeciennej. Generalnš zasadš deseni jest zabudowa wydzielonej kompozycyjnie powierzchni jednym asortymentem kamiennym pod względem wielkoci i kształtu (różnorodnoć kolorystyczna jest dopuszczalna o ile tak zakłada projekt), przycinanie kostki lub wbudowanie drobnych fragmentów zawsze odbierane jest jako nieprawidłowoć, która dodatkowo obniża trwałoć nawierzchni. Desenie wynikajš z technologii i ekonomii wykonania, bezporednio uzależnionych od rozmiarów użytego materiału. Mozaiki natomiast to obrazy, których naturalny kamień jest jedynie ich tworzywem .W historii budowy dróg, ulic i placów trudno byłoby znaleć odpowiednie przykłady budowy obrazów w nawierzchni, mimo ich ogromnej popularnoci zastosowań we wnętrzach wielu okazałych obiektów. Wynika to poza względami ekonomicznymi prawdopodobnie z przesłanek kulturowych oraz warunków higieniczno-sanitarnych miast, dotyczšcych m.in. problemów utrzymania czystoci, odwodnienia nawierzchni i stosowania zwierzšt jako jedynej siły pocišgowej. Również wiadomoć wartoci przestrzeni publicznej w dzisiejszym rozumieniu jest pojęciem stosunkowo młodym. Innymi względami sš ograniczenia materiałowe. Rzadko występuje w jednym miejscu zróżnicowany pod względem koloru asortyment kamienny, a łatwoć transportu jest niewštpliwie domenš z historycznego punktu widzenia dnia dzisiejszego. Również traktowanie drogi jako czego niegodnego po czym się chodzi odegrało niebagatelny wpływ. Pozostałociš takiego podejcia sš chociażby płyty z placu przed kociołem w. Elżbiety we Wrocławiu, gdzie wyryto cyfry, jak mówi przekaz - oznaczajšce kolejno straconych rebeliantów, pochowanych pod nimi dla wiecznego potępienia, przez deptanie [fot. 15]. Ostatnim być może najważniejszym powodem jest niska trwałoć nawierzchni w porównaniu z trwałociš budynków, a stały rozwój komunikacji, a ostatecznie motoryzacji - przyczyniły się do zmiany nie tylko nawierzchni, ale i wizerunku całych miast.Oczywicie mozaiki pojawiajš się na dziedzińcach wnętrz antycznych willi i pałaców. W renesansie wykonywano geometryczne kompozycje z płyt kamiennych, powtarzajšce często detal ornamentów cian, a w czasach współczesnych wymienić jako przykład można mozaiki wykonane w roku 1900 wokół pomnika Adama Mickiewicza na rynku w Krakowie z motywem stylizowanych ornamentów i lilijek andegaweńskich z kostek granitowych i wapiennych .Obecny sposób postrzegania nawierzchni jako istotnego elementu kompozycji przestrzeni zurbanizowanej i podstawy dla budowania tzw. wnętrz urbanistycznych wywołuje znaczne zainteresowanie tego typu elementami plastycznymi. W wielu miastach dokonuje się wymiany nawierzchni historycznych placów i rynków, które tracšc swojš funkcję komunikacyjnš zyskały nowš rangę, przez szczególne wyeksponowanie plastyczne i materiałowe. Wyjštkowe wręcz tego przykłady można zaobserwować np. w Lizbonie, a także bardziej geometryczne w wielu krajach w kontekcie architektury współczesnej [fot. 16]. W Polsce pod względem bogactwa kolorystycznego i różnorodnoci kompozycyjnej wyróżnia się perfekcyjnie wykonana posadzka rynku w Polkowicach [fot. 17].Wykonanie mozaiki w istocie rzeczy polega ma wbudowaniu w nawierzchnię zróżnicowanego pod względem barwy i wielkoci materiału kamiennego, który precyzyjnie wypełnia pola okrelone odgórnie zadanym rysunkiem.Sztuka wykonania skomplikowanej mozaiki zwišzana jest z:
- przygotowaniem odpowiedniego materiału kamiennego pod względem barwy i wielkoci
- umiejętnociš wytyczenia wzoru na płaszczynie nawierzchni
- precyzjš ułożenia detalu i zastosowania odpowiednich dla skali rysunku uproszczeń.
Przygotowanie odpowiedniego materiału dotyczy przede wszystkim oceny możliwoci pozyskania materiału o odpowiedniej kolorystyce. Trzeba pamiętać, że charakterystyczne kolory dla niektórych herbów i znaków sš podstawš ich czytelnoci. Najtrudniejszym do pozyskania kolorem popularnym w heraldyce jest kolor niebieski.Przygotowujšc materiał należy przewidzieć również odpowiedniš wielkoć kostki - zwykle im mniejsza i bardziej nieregularna, tym jest przydatniejsza dla potrzeb skomplikowanych układów. Jednak piękno wzoru wymaga stosowania materiału o porównywalnej wielkoci i kształcie.Wytyczenie wzoru wymaga przygotowania szczegółowych rysunków nałożonych na siatkę podziałów - dostosowanš wielkociš do skomplikowania szczegółów. Przeniesienie rysunku w miejsce wbudowania dokonuje się przez powtórzenie siatki z rozpiętych na szpilkach sznurków i precyzyjne odwzorowanie rysunku na podbudowie. Wypełnianie wyznaczonych pól kolorystycznych materiałem kamieniarskim powinno odbywać się w sposób możliwie jednolity, również bez akcentowania geometrii układu np. wypełnianie w rzędy, czy widoczne łuki. Najlepszym sposobem jest tzw. dziki układ zachowujšcy minimalnš szerokoć spoin, cile dopasowany do wypełnianego, często nieregularnego kształtu. Kontur pola zawsze powinien być zaakcentowany tzw. obsadzkš czyli rzędem kostki, w zależnoci od potrzeb - tego samego, lub wyróżnionego koloru. Niezwykle trudne do ułożenia sš detale zwišzane z postaciš ludzkš szczególnie twarze i ręce. Ich ułożenie wymaga niemałej dozy artyzmu, a w konsekwencji również wielu uproszczeń. Pomocnš w zilustrowaniu tej zasady jest analogia z witrażami, gdzie układ pozornie przypadkowo rozmieszczonych drobnych elementów - podkrela swoim rysunkiem kształt i detal. Próba ograniczania wymiarów materiału kamieniarskiego w celu ułożenia np. oczu zwykle kończy się zagrożeniem nietrwałociš mozaiki lub zabawnym - niezgodnym z zamierzeniem - efektem pracy.Szczególny charakter mozaiki zawsze wymaga szczególnej, starannie wybranej lokalizacji oraz ustalenia jej wielkoci, zwišzanej zarówno z kompozycjš całej nawierzchni, funkcjš terenu oraz oprawš architektonicznš. Istotne jest również odpowiednie zorientowanie rysunku (góra / dół), w stosunku do spadków terenu i charakterystycznych punktów obserwacji. Duże mozaiki oglšdane z poziomu poruszajšcego się pieszo człowieka tracš na czytelnoci. Skróty perspektywiczne uniemożliwiajš objęcie wzrokiem całego wzoru, jednak może on być czytelny z tarasów, schodów lub okien budynków w zależnoci od przeznaczenia i możliwoci obserwacji. Małe mozaiki natomiast tracš czytelnoć detalu, w zwišzku z wielkociš budulca, a niekiedy stajš się karykaturami pierwotnego zamierzenia. Warunkiem atrakcyjnoci mozaik jest bezwzględna starannoć ich wykonania. Jest to element nawierzchni przeznaczony do kontemplacji, w zwišzku z czym podlega surowym kryteriom oceny. Wykonywanie napisów dat, nazw miast, instytucji itp. wymaga stosowania specjalnie dobranej pod względem wielkoci kostki nadajšcej literom ich charakterystyczny kształt. Niestarannie wykonany napis kojarzy się natychmiast z niskš jakociš zwišzanych z nim treci . W przypadku koniecznoci stosowania małej czcionki korzystne efekty uzyskuje się przez wprowadzenie napisów wycinanych lub piaskowanych na płytach kamiennych bšd inkrustacji liter z metali kolorowych. Ważnym również dla uzyskania czytelnoci wzoru jest nadanie mu odpowiedniej oprawy kompozycyjnej przez wyróżnienie materiałowe. Rama z płyt kamiennych, linie podkrelajšce osie kompozycyjne, ozdobna rama w postaci specjalnie zaprojektowanego detalu z kostki lub przynajmniej tło o innej tonacji kolorystycznej, sš elementami podnoszšcymi wartoć plastycznš mozaiki. le wyglšdajš rysunki lokalizowane na tle wzorów o kontrastowo podkrelonym konturze, łšczšcym się w sposób przypadkowy z podziałami mozaiki . Podobnie niekorzystny efekt tworzy sšsiedztwo wzorów o niższej jakoci, mieszczšce się w polu obserwacji oraz elementy infrastruktury technicznej, takie jak zawory, studzienki itp. przypadkowo wyrastajšce z płaszczyzny obrazu. Należy również pamiętać, że niektóre znaki - najczęciej herby - zawierajš symbole kultu religijnego, wizerunki więtych patronów, czy znak krzyża i nie powinny być lokalizowane w cišgach pieszych, gdzie ich deptanie może obrażać uczucia religijne przechodniów.Innym rodzajem omawianych mozaik sš znaki firmowe [fot. 20], stanowišce pewnego rodzaju element reklamowy i informacyjny. Należy zachować umiar przed nadmiernym stosowaniem tego typu znaków w przestrzeni miejskiej [fot. 21], ponieważ kamienne chodniki należš do strefy publicznej o wiecznej trwałoci, tworzš wrażeniowš cišgłoć ulicy, a elementy o charakterze znaczeniowym powinny symbolizować treci zwišzane z miastem i jego tradycjš oraz funkcjami, które w ocenie społecznej sš charakterystyczne lub godne wyróżnienia. Zmiennoć funkcjonalna powstajšcych lokali użytkowych, z czasem może tylko prowadzić do dezinformacji lub koniecznoci prowadzenia prac remontowych. Inaczej na terenach prywatnych, gdzie tzw. logo firmy może się pojawić w sposób dowolny zgodnie z wolš Inwestora. Oprócz herbów, znaków i dat należy wyróżnić elementy dekoracyjne w formie pasów, ozdobnych ram i obrazów o znacznie większych rozmiarach, nie zawierajšce treci znaczeniowych poza efektem estetycznym. Takie kamienne dywany mogš mieć charakter przedstawiajšcy, operujšcy np. motywami rolinnymi, lub abstrakcyjny dotyczšcy kompozycji geometrycznych. Pewna niecisłoć założonego na wstępie podziału na mozaiki i desenie pojawia się rozpatrujšc większe kompozycje ozdobne - operujšce motywem powtarzalnym będšcym mozaikš. Sš one więc w myl definicji deseniami [fot. 31]; innym przykładem sš kompozycje wykorzystujšce podstawowe układy brukarskie jako wypełnienie powierzchni podziałów mozaiki. Prezentowane jednak w niniejszym artykule przykłady wybrano tak, aby nie były one charakterystyczne dla żadnego z klasycznych układów stanowišcych tematy odrębnych rozdziałów.
Spis ilustracji:
Fot. 1. herb Wrocławia
Fot. 2. i 3. deseń komponowany z kół
Fot. 4. herb Augustowa
Fot. 5. herb Polkowic
Fot. 6. herb przed bazylikš w. w. Piotra i Pawła w Strzegomiu
Fot. 7. znak jin-jang
Fot. 8 deseń wykonany przez powtórzenie elementów mozaiki
dr inż. arch. Tomasz Myczkowski
ul. Micińskiego 6a, 51-152 Wrocław
tel./fax. (0-71) 325-50-75
tel. kom. 0 602 53 84 36
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.
- PROJEKTOWANIE ARCHITEKTONICZNE
- PROJEKTOWANIE NAWIERZCHNI Z KAMIENIA NATURALNEGO
- SZKOLENIA W ZAKRESIE TRADYCYJNEJ SZTUKI BRUKARSKIEJ
Skorzystaj z naszej prenumeraty.
Zamów całoroczną prenumeratę Świata Kamienia!
45-837 Opole, ul. Wspólna 26 woj. Opolskie Tel. +48 77 402 41 70 Biuro reklamy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. Redakcja: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. |