Niederraunau to niewielka miejscowoć położona niedaleko Stuttgartu w Niemczech. Znajduje się tam jedna z najważniejszych fabryk w kraju produkujšcych maszyny do wydobycia, cięcia i obróbki kamienia - Spielvogel. Została założona w 1918 roku w regionie, który obecnie należy do Republiki Czeskiej - wtedy jednak wchodził w skład państwa niemieckiego. Po ostatniej wojnie wiatowej, w roku 1948, rodzina Spielvogel przeniosła się do miejscowoci Niederraunau i od tego momentu firma kojarzona jest z tym włanie miejscem. Zakład zajmuje ogólnš powierzchnię szeć tysięcy metrów kwadratowych, jego ostatnia hala produkcyjna była dobudowana w 1990 roku. Prezesem Spielvogel jest Helmut Brodka, który szefuje czterdziestoosobowej załodze od roku 1999 wraz z Christianem Wagnerem wspomnianych maszyn i urzšdzeń firma zajmuje się wytwarzaniem elementów stalowych do systemów osuszania na potrzeby przemysłu ceramicznego oraz specjalnych stalowych drzwi. Zakład dysponuje wszystkimi urzšdzeniami potrzebnymi do wykonania każdego elementu maszyny, dzięki czemu nawet do tych z czterdziestoletnim stażem z łatwociš można uzyskać częci zamienne. Każda częć wchodzšca w skład produkowanych maszyn jest bardzo dokładnie dopracowywana, aż do stworzenia integralnego komponentu. Wszystko podlega procedurze testowania. Firma wykonuje różne rodzaje stołów obrotowych, m.in. do obrabiarek, które umożliwiajš polerowanie krawędzi. Montuje się tu także własnego patentu silniki o nazwie spielvogel MX. Przekładnia umieszczona jest w tylnej częci silnika, co pozwala uzyskać odpowiedniš prędkoć w zależnoci od wielkoci stosowanych pił. Wyposażony jest on również w zmiennik częstotliwoci. Przywišzanie do jakoci oraz innowacyjnoci od ponad osiemdziesięciu pięciu lat charakteryzuje firmę Spielvogel. Główny nacisk kładzie się tu na projektowanie maszyn do cięcia kamienia naturalnego, czyli zarówno proste frezarki mostowe, cyrkularki z piłami do rednicy 3500 mm, jak również bardzo stabilne urzšdzenia do cięcia linš diamentowš. W ostatnich latach zdecydowanie poszerzono ofertę pił mostowych oraz lin diamentowych. Frezarki nowej generacji produkowane sš z piłami tarczowymi diamentowymi o rednicy od 400 do 2000 mm. Jest to ptasia seria - w celu ich łatwiejszej identyfikacji nadano im nazwy ptaków, najmniejsza z nich została nazwana colibri, w wersjach star orazmegastar. Wszystkie modele można wyposażyć w odpowiednie systemy sterujšce. Zakres oprzyrzšdowania został dostosowany do przewidywanych potrzeb, od prostej i taniej linii simplex line po skomputeryzowane maszyny oznaczone NC. colibri wyposażona w piłę o rednicy do 800 mm i obliczona na głębokoć cięcia 320 mm najbardziej nadaje się do stosowania w małych oraz rednich zakładach kamieniarskich. Piła linowa konturowa zwana DWS 2001 python należy do grona urzšdzeń nowo produkowanych i zaprojektowanych do cięcia bloków o długociach do 3,5 m oraz głębokoci cięcia do 1,8 m. Kontroler NC oraz regulowane prowadnice pozwalajš na wycinanie skomplikowanych elementów z bloku. Stacjonarna piła linowa DWS 2001 boa została wyposażona w suport. Jednš z najnowszych maszyn niemieckiego producenta jest urzšdzenie zwane pelican HP 500. Ta sterowana ręcznie maszyna wyposażona jest w stół roboczy z możliwociš obrotu 5 oraz podnonik obrotowy, tak aby obrabiany materiał można było ustawić w odpowiedniej pozycji. Może być stosowana jako frezarka, wiertarka, polerka oraz obrabiarka różnych powierzchni, łuków, profili. Wyposażono jš w silnik o mocy 7,5 kW. Ofertę Spielvogla wzbogacajš jeszcze frezarka mostowa z cięciem sekwencyjnym oraz duże piły do cięcia granitowych bloków na płyty różnej gruboci. Niemiecki producent dopracował się również piły wielolinowej.Elementem wyróżniajšcym maszyny firmy Spielvogel jest specjalna konstrukcja stalowa, wypełniana betonem w celu redukcji drgań i wibracji podczas pracy. Dzięki niej następuje wolniejsze zużywanie narzędzi diamentowych. Na rynku dostępne sš trzy rodzaje mostów, ale tylko my stosujemy wypełnianie cementem. O skutecznoci tego rozwišzania niech wiadczy stwierdzenie hiszpańskiego producenta, który pracuje na naszej maszynie, iż dzięki niej potrzebuje teraz o 30% mniej narzędzi diamentowych- informuje Brodka. Najczęciej kupowanymi maszynami sš te z dyskami do 800 mm. Pozwalajš one na cięcie do głębokoci 3200 mm, dzięki czemu można produkować elementy nagrobkowe i blaty kuchenne. Nic dziwnego, że kupujš je przeważnie firmy małe i rednie. Prace maszyn wspomagajš różne systemy kontroli, istnieje możliwoć instalowania kontrolera tylko na cięcie sekwencyjne lub obracanie stołu roboczego, jak również pełne CNC. Firmowy magazyn z częciami zamiennymi zarzšdzany jest przez specjalny system, który lokalizuje potrzebnš częć łatwo i pewnie na terenie magazynu. Spielvogel jest w stanie dostarczyć prawie sto procent częci zamiennych w cišgu doby od momentu złożenia zamówienia przez klienta. Składowane w magazynie częci zamienne oraz elementy do produkcji warte sš blisko dwa miliony euro. Kupujšc maszynę trzeba liczyć się z koniecznociš szybkiej wymiany jakich jej częci, a nie każda firma prowadzi magazyn częci zamiennych. Niemiecki producent z Niederraunau uwzględnił na szczęcie tę sytuację i zabezpieczył swoich klientów. Zakład dysponuje własnš pracowniš elektrycznš, gdzie montowane sš elementy elektryczne paneli sterowania. Głównie urzšdzenia elektryczne bazujš na podzespołach Siemensa. Dla silników stosowane sš również podzespoły firmy SCW. Maszyny ze znakiem Spielvogel sprzedawane sš na całym wiecie: w USA, Kanadzie, Australii i oczywicie w Europie. Firma ma klientów również w Afryce i Ameryce Południowej. Rynek amerykański poczštkowo kupował tanie maszyny, ale sytuacja zmieniała się wraz z ich eksploatowaniem i dzi właciciele firm obróbczych powrócili do zasady dobra jakoć za odpowiedniš cenę. Ogólna sprzedaż firmy Spielvogel kształtuje się na poziomie 60 - 80 maszyn rocznie. Warto zaznaczyć, że niemieckie maszyny cieszš się sporym zainteresowaniem w Polsce, szczególnie te używane do cięcia granitu. Dlatego na terenie naszego kraju działa trzech poredników niemieckiego producenta.
Do wydobywania kamiennych bloków w kopalniach kamienia budowlanego stosowane sš różne metody. Jedna z nich polega na wykorzystaniu wysokocinieniowej strugi wody. Od wielu lat badamy możliwoci pozyskiwania bloków za pomocš wysokocinieniowej strugi wody - mówi Helmut Brodka, właciciel znanej na wiecie firmy Spielvogel z miejscowoci Niederraunau niedaleko Stuttgartu. Stosujšc cišgle udoskonalanš metodę jestemy w stanie wydobywać dzi praktycznie każdy rodzaj materiału: piaskowiec, granit, marmur, trawertyn - dodaje. Metoda ta pozwala na wydajne eksploatowanie złoża kamienia naturalnego przy zachowaniu dobrych wyników ekonomicznych. Urzšdzenie firmy Spielvogel nazywa się quarry shark. Jednš z jego zalet jest możliwoć stosowania go nie tylko w kopalniach odkrywkowych, ale też w kopalniach podziemnych. W tym przypadku należy jedynie zastosować silnik napędzany gazem. We francuskim Rothbach urzšdzenie to stosowane jest już od dziesięciu lat pozyskujšc bloki w tamtejszym kamieniołomie czerwonego piaskowca. W ubiegłym roku urzšdzenie do cięcia przy użyciu wysokocinieniowej strugi wody firmy Spielvogel dostosowano również do pracy w kopalniach granitu i marmuru. Specjalne testy wykonywane sš dzi na różnych materiałach, wczeniej dowiadczenia firmy ograniczały się tylko do piaskowca. Urzšdzenie należy dostosowywać do każdego materiału, a najważniejszym parametrem jest cinienie wody. W przypadku piaskowca stosuje się cinienie 1200 barów (atm), w przypadku granitu od2200 do 2500 barów. W testach ustala się trzy parametry: cinienie, iloć wody (na przykład w przypadku kopalni piaskowca w Rothbach ustalono jej iloć na 100 l/min, w kopalniach granitu wynosi ona 50 l/min) i rodzaj dyszy. Prowadzone sš nieustannie próby cięcia przy użyciu różnych głowic. W ubiegłym roku przeprowadzono wiele dodatkowych testów, by jeszcze bardziej zoptymalizować dyszę, dzięki czemu dzi można już w zasadzie używać tej techniki do cięcia różnych a niekiedy wszystkich materiałów skalnych. Odmian dysz pod względem konstrukcyjnym dysz jest dużo, bo około, trzydziestu, ale dšżeniem producenta jest zredukowanie tej liczby do, dziesięciu, aby powstała standardowa ich liczba dla okrelonego rodzaju materiału skalnego. Na przykład po dopracowaniu dysz do cięcia piaskowca stosowane sš obecnie tylko dwa modele. Kształt głowicy z dyszš zależy od rodzaju ciętego materiału. Dysza wykonana jest ze stali uszlachetnionej wytrzymujšcej oddziaływanie odpryskujšcych elementów skalnych. Wielkoć szpary powstałej w wyniku cięcia wynosi około 4,5 do 8 cm w miejscu, gdzie cięcie jest wyrównywane.Na placu firmy w Niederraunau stoi prototyp kolejnego urzšdzenia do cięcia wysokocinieniowš strugš wody. Szef firmy pokazuje przykłady prób wykonywanych na różnych rodzajach materiału skalnego: pierwszy to marmur Carrara, (gruboć cięcia 5 - 6 cm), drugi w kolejnoci jest granit, w czterech odmianach, wród których daje się rozpoznać Barmoral, reszta pochodzi z Norwegii i Niemiec, jest także granodioryt. Następna próba przedstawia cięcie wykonane w mocnym wapieniu z Ulm. Wydajnoć cięcia, czyli pozyskiwania bloków zależna jest od rodzaju materiału i w przypadku piaskowca waha się od 5 do 8 m2/h. Dla granitu wydajnoć cięcia wynosi około 2 do 3 m2/h, choć prace nad udoskonaleniem dyszy wcišż trwajš. Podobne wyniki uzyskuje się w przypadku cięcia marmuru, dla którego według przewidywań można ulepszyć urzšdzenie do tego stopnia, aby można było uzyskać wydajnoć cięcia nawet 5 m2/h i więcej.Trzeba zaznaczyć, iż nad tego rodzaju urzšdzeniem badania prowadzono także poza granicami Niemiec. Amerykańskie orodki badawcze w Missouri-Rolla oraz Berkeley dopracowały się swojego prototypu, poza tym badania nad podobnym urzšdzeniem prowadził również jeden z kanadyjskich orodków naukowych w Ottawie, który wypracował model laboratoryjny z możliwociš jego zastosowania w warunkach przemysłowych. Mówiło się nawet o produkcji na skalę przemysłowš. Wydajnoć uzyskiwana przez to urzšdzenie przy pracy w granicie Muskoka wynosiła blisko czterech metrów kwadratowych na godzinę. rednie wydajnoci zazwyczaj oscylowały wokół dwóch, trzech metrów, przy czym należy podkrelić, iż osišgano je w warunkach laboratoryjnych, bez bezporedniego przełożenia na pracę konkretnego urzšdzenia w kopalni. Urzšdzenie Kanadyjczyków pracowało wykorzystujšc niższe cinienia.Urzšdzenie niemieckie Quarry Shark umożliwia cięcie pionowe od czoła złoża, wtedy jednak wydajnoć jest mniejsza; przy cięciu poziomym jest większa z racji uwarstwienia złoża. Ale za każdym razem, kiedy przychodzi zapytanie z kopalni dotyczšce możliwoci wykorzystania w niej urzšdzenia firmy Spielvogel wykonywane sš testy, majšce na celu dopasowanie wszystkich parametrów do kamienia w złożu. Na przykład dwa tygodnie przed przybyciem ekipy wiata Kamienia do Niederraunau fachowcy firmy Spielvogel dopasowali dyszę do urzšdzenia w kopalni granitu w miejscowoci Flossenberg, blisko granicy z Czechami. Dla kopalni granitu testy prowadzone były przez cały ubiegły rok, przy czym uwaga skoncentrowana była na uzyskaniu wydajnoci maszyny na poziomie minimum jeden m2/h, bo tylko wtedy zakup maszyny jest opłacalny. Obecnie maszyna jest w stanie cišć minimum 2 m2/h a jej szczytowa wydajnoć sięga 3 m2/h w granicie. Intensywne prace prowadzone sš w celu podniesienia wydajnoci urzšdzenia przy cięciu różnych rodzajów materiałów, czyli skał. Aktualnie najbardziej dopracowany model do pracy przy urabianiu piaskowca. Jest to wynik prac dla francuskiej kopalni odkrywkowej w Rothbach. Główna jednostka to wysokocinieniowa pompa zasilana silnikiem Diesla o mocy 500 KM 373 KW (Caterpillar C-16). Silnik napędza dwie pompy. Cylinder z wodš zamontowany jest na końcu każdej z pomp wytwarzajšc cinienie potrzebne dla prowadzenia cięcia. Pompy kontrolowane sš automatycznie, co zapewnia cišgły przepływ wody pod cinieniem 2200 barów. Poczštki wykorzystania takiego systemu hydraulicznego datuje firma Loegel, która stosowała jednostkę wytwarzajšcš cinienie 300 barów, co dawało wydajnoć tylko pół metra kwadratowego na godzinę. Póniej jednostka została udoskonalona do mocy 1200 barów, ale nadal nie spełniało to oczekiwań producentów, ponieważ nie była ona w stanie pracować przez całš dobę. Mimo że pierwsze prototypy funkcjonowały już dziesięć lat temu, dopiero niedawno, bo trzy lata temu zaczęto myleć nad udoskonaleniem tej technologii. Obecnie stosowana przez firmę Spielvogel pompa hydrauliczna może pracować całš dobę, a jednostka praktycznie nie zużywa się. Wystarczy zwyczajna kontrola pracy silnika Diesla oraz mocy zasilania pompy. Jedyne elementy podlegajšce wymianie to uszczelki, wymieniane co 500 1000 roboczogodzin oraz dysza, która w naturalny sposób też podlega zużyciu w wyniku oddziaływania materiału odpryskujšcego podczas pracy urzšdzenia (od 150 do 200 roboczogodzin). W procesie cięcia maszyna wykorzystuje jedynie wodę bez żadnych dodatków w postaci materiałów ciernych. Więc nie ma potrzeby, więc wymieniać narzędzi jak w przypadku stosowania narzędzi w postaci pił linowych diamentowych. Urzšdzenie wyposażone jest w zbiornik na wodę o pojemnoci 6 m3. Aby zachować czystš wodę zbiornik połšczony jest z systemem filtracji wody, dzięki czemu zużycie czystej wody maleje do około 20%. Do przepompowania brudnej wody przez filtr stosowana jest odpowiednia pompa. Filtr czyszczony jest sprężonym powietrzem. Czas oczyszczania waha się w zależnoci od stopnia zanieczyszczenia. Dla operatora urzšdzenia skonstruowano specjalnš kabinę, z której może on prowadzić bezpiecznie kontrolę pracy urzšdzenia.Charakterystycznym elementem urzšdzenia do cięcia przy użyciu wysokocinieniowej strugi wody jest maszt zamocowany na wózku poruszajšcym się po szynach. Ma około 8 metrów wysokoci. Po prowadnicy masztu porusza się ruchome ramię z zainstalowanym specjalnym podajnikiem wody do dyszy. Maszt może poruszać się poziomo lub pionowo w kierunku czoła złoża. Silnik hydrauliczny zamontowany na wózku steruje jego pracš oraz ruchem wysięgnika. Maksymalna długoć wysięgnika wnosi 5 m, co determinuje głębokoć dokonywanego cięcia a zatem też długoć wydobywanego bloku.Firma przeprowadziła odpowiednie porównania kosztów stosowania swojego urzšdzenia do cięcia wysokocinieniowš strugš wody do kosztów ponoszonych przy cięciu linš diamentowš. Wynik wypada różnie w zależnoci od kraju z uwagi na różnice w cenach oleju napędowego oraz koszt diamentu oraz właciwoci urabianej skały. Jak zapewnia szef firmy Spielvogel, Pan Helmut Brodka, przy wykorzystaniu urzšdzenia Quarry Shark koszt jest o około trzydziestu procent a w pewnych przypadkach nawet pięćdziesięciu procent niższy niż przy zastosowaniu technologii cięcia linš diamentowš. Jednoczenie dziewięćdziesišt osiem procent produkcji stanowi dobry materiał. Urzšdzenie może pracować przez dwadziecia lat bez żadnych problemów, trzeba jedynie pamiętać o wymianie oleju. Spielvogel posiada umowę z firmš Bosh Rexroth, która wypracowała system hydrauliczny na potrzeby konstrukcji Quarry Sharka. Wczeniejsze prototypy miały poczštkowo szeć pomp, ale takie rozwišzanie jako bardziej kosztowne poddano szczegółowej analizie i okazało się, że taka liczba pomp nie jest konieczna. Dwa lata temu podczas targów w Norymberdze maszyna została zaprezentowana szerokiej publicznoci. Ostatnio do współpracy z niemieckim producentem przymierzajš się Amerykanie, którzy co prawda posiadajš urzšdzenie, które tnie wysokocinieniowš strugš wodš, ale mimo tego istnieje zainteresowanie urzšdzeniem firmy Spielvogel. Mówi się już o testach, które majš być przeprowadzone w USA. Specjalnie dla kopalni w USA wykonano modyfikacje urzšdzenia, aby mogło pracować również pod ziemiš w kopalni granitu. Urzšdzenie Quarry Shark wzbudza zainteresowanie również na Bliskim Wschodzie. Na poczštku czerwca uczestniczyłem w targach kamieniarskich Iran Conmin w Iranie zorganizowanych w stolicy tego kraju Teheranie. Firmy niemieckie uczestniczšce w tej imprezie skorzystały z pomocy rzšdu, który docenił możliwoci, jakie tkwiš w tak ogromnym rynku granitu i marmuru. Zaprezentowalimy tam swojš maszynę, dzięki czemu również stamtšd mam zamówienia na maszynę opowiada, Helmut Brodka.
Dane techniczne urzšdzenia
Silnik Diesel Caterpillar C-16, zużycie oleju od 50 do 75l/h. Pojemnoć zbiornika to około 1800 litrów.
System hydrauliczny pompa hydrauliczna firmy Bosh Rexroth
Przepływ 540 l/min
Cinienie 330 bar
Zespół podawania wody
Cinienie 8 bar
Przepływ 40-90 l/min
Cinienie wyjciowe 2200 bar
System filtrujšcy
Czyszczenie filtra sprężonym powietrzem - 6 bar
Czas - 5 do 60 min
Wymiary
Zespół pomp wysokocinieniowych 4500x2200x2200mm
Kabina sterownicza 2500x1200x2300mm
Zbiornik wody 4500x1600x2200mm
Maszt 2200x1500x8000mm
Ramię wysięgnika 4200x40x100mm
Waga
Zespół pomp wysokocinieniowych 14000kg
Kabina sterownicza 600kg
Zbiornik wody 1000kg
Maszt 3800kg
Ciężar ramienia wysięgnika 100kg
Azja Mniejsza - teren dzisiejszej Turcji, kraina, od której pochodzi nazwa największego na kuli ziemskiej kontynentu, jest tuż obok Europy oddzielona jedynie wšskim przesmykiem wodnym Bosfor-Dardanele. I chociaż dzi przecišga się w czasie proces włšczenia Turcji, jako organizmu państwowego, do jednoczšcej się Europy, zwišzki tego kraju - pomostu między wschodem i zachodem - ze Starym Kontynentem, pozostajš niezwykle silne i różnorodne (znamiennym przykładem jest uczestnictwo Turcji w dorocznym Konkursie Piosenki Eurowizji i zdobycie I miejsca w jego ostatniej edycji).Nazwa Azja używana była już w starożytnoci dla krainy położonej w zachodniej częci dzisiejszej Turcji. Europš w wiecie starożytnym nazywano poczštkowo ziemie leżšce po drugiej stronie cienin łšczšcych Morze Egejskie z Morzem Czarnym, nad rzekš zwanš przez Greków Euros, a w dzisiejszej Bułgarii Marica.
Tereny Azji Mniejszej sš jednš z kolebek cywilizacji. To stšd znamy jedne z najstarszych ladów osadnictwa z epoki paleolitu, sprzed około 9000 lat. To przy granicy dzisiejszej Turcji z Armeniš znajduje się legendarna góra Ararat,
na której miała osišć Arka Noego po biblijnym potopie. To przez tereny dzisiejszej południowo-wschodniej Turcji, w górnej częci dorzecza Tygrysu i Eufratu, miała biec trasa wędrówki Abrahama z Ur do Ziemi Obiecanej. Na tych terenach były zakładane starożytne miasta i państwa, stanowišce obrzeża i utrzymujšce kontakty z wielkimi imperiami ówczesnego wiata Egiptem, Asyriš i Babilonem. Tutaj też, a w szczególnoci w zachodniej częci Azji Mniejszej, rozkwitała cywilizacja grecka i rzymska, stšd promieniowało, głównie za sprawš podróży misyjnych w. Pawła, chrzecijaństwo, dajšc poczštek rozwojowi dzisiejszej Europy.lady tysišcleci rozwoju cywilizacji w Azji Mniejszej spotyka się dzi niemal na każdym kroku. Sš one zapisane między innymi, a może przede wszystkim w kamieniu. Kamień jak wiemy był od zawsze elementem przyrody, wykorzystywanym przez człowieka do zaspokajania jego rozmaitych potrzeb: do urzšdzenia miejsca, w którym żył, wytwarzania narzędzi, wykonywania przedmiotów kultu, ozdób itd. Kamień, jako materiał odporny na niszczšce działanie czasu, przetrwał wieki i w nim między innymi odczytujemy lady naszej historii. Warunki naturalne, w tym zwłaszcza budowa geologiczna i łatwa dostępnoć skał na powierzchni terenu w Azji Mniejszej, stwarzały możliwoci powszechnego wykorzystywania kamieni przez człowieka od najdawniejszych czasów. Również dzi Turcja należy do wiatowej czołówki producentów i dystrybutorów kamieni, przede wszystkim wapieni, marmurów i trawertynów.Azja Mniejsza leży stosunkowo niedaleko Polski. Jest to teren niezwykle atrakcyjny turystycznie, a przy tym umożliwiajšcy turystykę ambitnš, która łšczy rekreację z poznawaniem przyrody, historii, kultury etc. Na łamach wiata Kamienia chcemy przybliżyć Czytelnikowi atrakcje, które może napotkać, wybierajšc się w podróż do Turcji, jeli chodzi o kamień i jego rolę w historii człowieka od zarania cywilizacji do czasów współczesnych. Pierwsza częć naszego serialu powięcona jest czasom najdawniejszym, poprzedzajšcym wiat Greków i Rzymian.Najstarszš z odkrytych osad ludzkich w Azji Mniejszej jest Catalhüyük, położony około 60 km na południowy wschód od Konyi . Osada została założona około 7000 lat przed Chrystusem, w epoce kamiennej. Zajmowała powierzchnię około 12,8 ha i była prawdopodobnie 3-4 razy większa od neolitycznego Jerycha. Zabudowania stanowiły kwadratowe zagrody z gliny, pozbawione okien i drzwi, z otworem w dachu służšcym do odprowadzania dymu z ogniska. Do dzi można oglšdać pozostałoci wykopalisk Catalhüyük, kopce i zagłębienia, w których nadal znajduje się fragmenty koci i resztki kamiennych narzędzi z obsydianu. W jednym z zagłębień mieciła się wištynia, gdzie znaleziono między innymi bawole rogi i fryzy, wystawione obecnie w Muzeum Cywilizacji w Ankarze. W jednej z głównych budowli położonych na zboczu wzgórza, odsłonięto aż 12 poziomów archeologicznych - od paleolitu, przez neolit do epoki miedzi i bršzu.Około 4000 lat przed Chrystusem, ludy zwane Protohetytami wybudowały w Anatolii (rodkowa częć dzisiejszej Turcji) pierwsze duże miasta: Kanisz i Alacahüyük. Najciekawszym obiektem w Alacahüyük jest dzisiaj zachowana w doć dobrym stanie kamienna brama, której ozdobš sš strzegšce wejcia sfinksy oraz piękne płaskorzeby na murach .W II tysišcleciu p.n.e. przybyli do Azji Mniejszej Hetyci (lud indoeuropejski) i całkowicie podbili ludy zamieszkujšce Anatolię. Pierwszš stolicš Hetytów na tym obszarze było Hattua, na wschód od Ankary (obecnie istniejšce miasteczko nosi nazwę Bogazkale, a wykopaliska Hattua i Yazilikaya objęto nazwš Bogazköy). Hattua to dzi teren wielkich wykopalisk archeologicznych, przez który wytyczono szlak dla zwiedzajšcych. Rozpoczyna się on od Wielkiej wištyni, w której wewnętrznych zarysach zwracajš uwagę olbrzymie gliniane stšgwie na wodę (jedna z nich ma pojemnoć 3000 litrów), oraz wielki, oszlifowany głaz z zielonego serpentynitu, pełnišcy być może rolę ołtarza (ryc. 5). Szlak prowadzi ze wištyni do twierdzy położonej na wzgórzu, z której widać całš panoramę wykopalisk - to, co już odsłonięto i miejsca, gdzie nadal prowadzi się prace archeologiczne. Widok jest imponujšcy - Hattua było naprawdę wielkim miastem. Położona w wyższej częci miasta twierdza pełniła rolę pałacu królewskiego, który spłonšł około 1200 lat przed Chrystusem, o czym wiadczš zachowane lady spalenizny na skałach. W ruinach spalonej twierdzy znaleziono bardzo liczne tabliczki z tekstami hetyckimi (pismo odczytano w 1915 r.), wród których odkryto m.in. tekst traktatu pokojowego zawartego między królem Hetytów Hattusilisem III, a faraonem Ramzesem II. Na mocy tego traktatu Ramzes II miał polubić jednš z córek Hattusilisa III, na znak zacienienia więzów przyjani między imperiami. Takich zapisanych tabliczek znaleziono w Hattua około 6000.Z twierdzy szlak prowadzi przez miejsca pokryte naskalnymi płaskorzebami (Güney Kale Południowa Cytadela, i hieroglificznymi inskrypcjami hetyckimi (Nisantas) wykonanymi na naturalnej, wygładzonej cianie skalnej , w kierunku odrestaurowanych murów otaczajšcych miasto. Mury zbudowane sš z wielkich bloków kamiennych, bardzo precyzyjnie dopasowanych. Zachowały się bramy wejciowe do miasta wykonane z kamiennych słupów. Były one zdobione rzebami, od których pochodzš ich dzisiejsze nazwy Brama Królewska, Brama Lwów , Brama Sfinksa. Jedna z bram (Yerkapi Brama Sfinksa) jest tunelem o długoci 71 m taka też jest gruboć murów w tym miejscu.Około 3 km na północ od Hattua leży Yazilikaya, to znaczy zapisana skała sanktuarium Hetytów, które jest wykute w skałach i ozdobione naskalnymi płaskorzebami, szokujšcymi precyzjš wykonania i stanem zachowania. Yazilikaya składa się z kilku sal, których ciany pokrywajš płaskorzeby przedstawiajšce bogów i boginie, maszerujšce wojska, sceny obyczajowe .Jak podkrela wielu badaczy, największym wiadectwem kultury Hetytów pozostajš ruiny ich stolicy (Hattua). Dawne miasto miało 6 km obwodu, było otoczone podwójnymi murami i regularnie rozstawionymi wieżami. W zachowanych dolnych częciach Bramy Lwów można obserwować sposób łšczenia wielkich kamieni zaprawš murarskš. Nowociš wprowadzonš przez Hetytów były tzw. mury cyklopowe, zbudowane z wielkich, nieregularnych bloków. Hetytom zawdzięczamy także koncepcję rozwoju architektury obronnej dostosowanej do warunków terenu. Miasta lokalizowano na wzgórzach i otaczano murami z wieżami. Budowle hetyckie charakteryzujš się asymetrycznymi planami i prostymi formami konstrukcyjnymi. Architektura wištyń, podobnie jak rzeba, powstawała pod wpływem sztuki sumeryjsko-babilońskiej. Była jednak cięższa, pełniejsza, demonstrujšca w bardziej zdecydowany sposób siłę i potęgę. Hetyci rzebili w skałach posšgi monarchów, groteskowych bogów, zwierzęta, sceny dworskie i wojenne, bez szukania precyzji wykończenia rysunku i formy. Krępe i grube postacie mogš nawet przypominać rzeby Azteków z Ameryki. Generalizujšc można zauważyć, że reliefy Hetytów cechowała surowoć wykonania i oszczędnoć kompozycji. Włanie monumentalne płaskorzeby w kamieniu, często w połšczeniu z pismem hieroglificznym, rzebione w masywnych blokach skalnych tworzšcych najniższy poziom frontowych cian pałaców i wištyń hetyckich lub co warte podkrelenia na odosobnionych cianach skalnych położonych w różnych punktach kraju, stanowiš przekonujšcy przejaw potęgi Hetytów. Przetrwały dzięki kamiennej architekturze do dzi.Upadek imperium Hetytów rozpoczęły, w XIII w p.n.e., dšżenia do niezależnoci miast-państw, takich jak Troja, a zakończyła inwazja Ludów Morza z wysp greckich położonych na Morzu Egejskim. O ich historii, również zapisanej w kamieniu, będzie mowa w następnym odcinku.
Warunki techniczne montażu okładzin z kamienia naturalnego mocowanych techniką montażu pośredniego na ruszcie stalowym oraz metodą montażu w technologii "na sucho" - zostały opisane w . Metoda montażu płyt okładzinowych na markach stalowych jest stosowana jako uzupełnienie powyższych metod w miejscach, w których typowe metody montażu nie pozwalają na skuteczną realizację zakotwienia okładziny.
Rodzaje marek stalowych Marki stalowe są wykonywane ze stali nierdzewnych w formie blach płaskich lub kątowników zimnogiętych (marki narożne) . Grubość blach stosowanych na marki stalowe waha się w granicach od 8 do 12 mm. Marki mogą być mocowane w wierconych otworach na zaprawie przez końcówki mocujące z przyspawanych płaskowników, formowanych podobnie jak kotwie płaskownikowe do montażu "na sucho" w sterfie zakotwienia . Ze względu na warunki kotwienia i pracochłonność wykonania węzłów kotwiących do mocowania na zaprawie, często stosowane są marki mocowane na stalowych kołkach rozporowych tzw. dyblach . Marki do mocowania w tej technologii mogą posiadać nawiercone otwory do montażu przelotowego łączników rozporowych. Dodatkowo w markach mocowanych dyblami dla zwiększenia powierzchni przekazywania obciążenia na podłoże oraz dla zabezpieczenia przed obrotem marki stosuje się spawane trzpienie mocowane w nawierconym otworze podłoża . Istnieje możliwość zastosowania marek stalowych osadzanych w betonie podczas betonowania elementów konstrukcyjnych budynku, wówczas na wewnętrznej stronie blachy marki przyspawane są osadzane w betonie pręty kotwiące (użebrowane lub zaopatrzone w haki) wykonane ze stali nierdzewnej.
Technologia montażu okładzin kamiennych na markach stalowych Współcześnie rzadko stosuje się marki mocowane prętami kotwiącymi, jest to spowodowane koniecznością ułożenia (wiązania do zbrojenia) marek przed wylaniem mieszanki betonowej w deskowaniu. Związane są z tym znaczne utrudnienia organizacyjne podczas wykonywania szalowania konstrukcji, wymaga to również dokładnego zaprojektowania położenia marek na etapie sporządzania dokumentacji technicznej budynku.Ze względów wytrzymałościowych ten sposób osadzania marek zapewnia najlepszą skuteczność zakotwienia marek stalowych.Marki mocowane metodą "na sucho" oraz mocowane systemem zakotwień dyblowych mogą być montowane do ścian murowanych z cegły pełnej lub do betonowych (żelbetowych) elementów konstrukcji budynku.Marki mogą stanowić element kotwiący elewacyjnych okładzin kamiennych mocowanych na ruszcie lub mocowanych metodą na sucho . W elewacjach montowanych na ruszcie marki stalowe mogą spełniać role zamocowania szyn rusztu do elementów konstrukcji budynku (np. wieńców stropów żelbetowych). Szyny rusztu spawa się bezpośrednio do wstępnie zamocowanych marek montowanych najczęściej za pomocą kołków rozprężnych. Rozstaw otworów, ilość łączników do mocowania oraz długość, rodzaj i grubość spoiny spawanej łączącej szynę rusztu z blachą marki należy wykonywać zgodnie z zaleceniami projektanta oraz producenta łączników dyblowych.W elewacjach montowanych metodą na sucho marki stalowe stosuje się najczęściej w tych fragmentach elewacji, gdzie nie jest możliwe stosowanie klasycznych metod mocowania płyt ze względu na duże zagęszczenie kotwienia, małą odległość od naroży podłoża konstrukcyjnego elewacji lub zbyt małej grubości warstwy konstrukcyjnej ścian (ściany żelbetowe). Przygotowane w warsztatach marki stalowe mocuje się najczęściej przed ułożeniem warstwy termoizolacji w miejscach mocowania płyt kamiennych. Elementy kotwiące do podłoża marek stalowych mocowanych analogicznie do zakotwień płaskownikowych powinny mieć rozstaw minimum 10 cm, natomiast odległość od narożnika podłoża od osi gniazda zakotwienia marki nie może być mniejsza od 8 cm (wymagania dla ścian żelbetowych). W przypadku mocowań marki łącznikami dyblowymi należy przestrzegać zaleceń producenta łączników.Po ułożeniu ocieplenia wycina się fragmenty płyt termoizolacyjnych w miejscach mocowania marek i spawa kotwie do montażu płyt, a następnie uzupełnia się pozostałe ubytki termoizolacji. Zasady montażu płyt kamiennych mocowanych na markach są analogiczne do techniki montażu płyt mocowanych metodą na sucho. Należy tak mocować marki, aby zapewniać łatwy dostęp podczas spawania kotew (pochylenie elektrody w stosunku do osi spoiny powinno wynosić 30o-60o). Kotwie łączy się z markami najczęściej za pomocą spoin pachwinowych. Podczas spawania kotwi do marek należy unikać krzyżowania się spoin. Grubość spoin zależy od grubości łączonych elementów, przy czym nie powinna ona być mniejsza niż 2,5 mm, a długość pojedynczej spoiny powinna wynosić co najmniej 25 mm . Z minimalnej długości spoiny nośnej wynika minimalna wysokość płaskownika kotwi mocowanej na marce, wynosząca co najmniej 25 mm, stosowanie mniejszej wysokości płaskownika jest możliwe przy zastosowaniu nakładek przedłużających długość spoiny . Przykłady rozwiązań spawania zakotwień do marek stalowych pokazano na .Zastosowanie okładzin mocowanych na markach stalowych Okładziny kamienne mocowane na markach stalowych występują praktycznie w każdej większej elewacji szczególnie w przypadkach okładzin budynków o skomplikowanym układzie architektonicznym. Są one stosowane do mocowania okładzin kamiennych w na filarkach międzyokiennych, słupach o małym przekroju poprzecznym warstwy konstrukcyjnej, do mocowania okładzin ościeży (otworów okiennych i drzwiowych) oraz stref narożnych elewacji (por. rys. 4). Ze względu na dużą nośność zamocowania, szczególnie przy stosowaniu zakotwień dyblowych pojedyncze marki stalowe mogą stanowić podłoże dla kilku kotew jednocześnie (por. rys. 5). Zastosowanie łączników klejonych (kotwi aktywnych), które mają mniejsze wymagania dotyczące podłoża w porównaniu z gniazdami zakotwień płaskownikowych zakotwień stalowych pozwala na stosowane marek w ścianach o mniejszej grubości w porównaniu z wymaganymi parametrami podłoża dla montażu płyt metodą na sucho. Marki stalowe są często stosowane w przypadku mocowania okładzin kamiennych po obu stronach ścian stanowiących podłoże dla okładziny. W takich przypadkach ze względów architektonicznych spoiny płyt a co za tym idzie gniazda kotwienia płyt często pokrywają się z obu stron okładziny (współosiowe gniazda zakotwień tworzą otwory na wylot w ścianie nośnej). W takich przypadkach zakotwienie metodą montażu na sucho może okazać się nieskuteczne, dlatego w celu mijania się mocowań płyt stosuje się tylko z jednej ze stron okładziny montaż na markach. Przykład rozwiązania mocowania okładzin filarków międzyokiennych na markach stalowych z częściowym mocowaniem płyt metodą na sucho.Ze względu na dużą koncentrację naprężeń w podłożu marek oraz duże obciążenie pojedynczej marki (stosowanie kilku kotew na jednej marce) zaleca się stosowanie tego typu zakotwień w oparciu o analizę wytrzymałościową marek i podłoża. Marki stalowe do montażu elewacji z kamienia naturalnego są produkowane przez wyspecjalizowanych producentów . Mogą być również produkowane warsztatowo w oparciu o odpowiednią dokumentację techniczną.
W poprzednich rozdziałach omówione zostały podstawowe układy brukarskie wykonywane z kostki kamiennej. Poruszana problematyka dotyczyła przede wszystkim aspektu wizualnego (w ramach dokonanego podziału na mozaiki i desenie), zwišzanego z estetykš i kompozycjš nawierzchni w kontekcie tradycyjnych zasad wykonawczych. Pominięto jednak sferę funkcjonalno-technicznš zwišzanš w sposób nierozłšczny z nawierzchniami, a z nawierzchniami kamiennymi w sposób szczególny, ponieważ jak nigdzie indziej ukształtowanie brukowanej powierzchni i sposób jej odwodnienia tworzš czytelny rysunek linii wyznaczajšcych podziały kompozycyjne.W historii dróg odwodnienie zawsze odgrywało podstawowš rolę jako czynnik wpływajšcy na trwałoć konstrukcji jezdni oraz zapewniajšcy odpowiednie walory użytkowe podczas opadów atmosferycznych, a od czasów renesansu, jako konsekwencja przemian wiatopoglšdowych dotyczšcych rozwoju nauk humanistycznych nabrało wręcz wymowy ideowej. Brukowanie dotyczyło wówczas umożliwienia czyszczenia przestrzeni miejskiej i wynikało z koniecznoci przebudowy urzšdzeń higieniczno-sanitarnych, ilustrujšc odwzorowanie wskazań teoretycznych. Trzeba przyznać, że rozwišzania te w swojej strukturze technicznej, materiałowej i technologiach wykonawczych do dnia dzisiejszego nie uległy szczególnym zmianom. Nieprzepuszczalny dla wody charakter nawierzchni utwardzonych zawsze wymaga specjalnego ukształtowania umożliwiajšcego jej odwodnienie. W terenie zabudowanym nachylenie terenu projektuje się w kierunku od budynków, aby chronić cokoły przed zawilgoceniem i nie dopucić do niszczenia wyższych partii elewacji przez kapilarne podcišganie wilgoci. Tradycyjny podział funkcjonalny ulicy na jezdnię i chodniki, przez zastosowanie zróżnicowania wysokociowego dzięki oddzielajšcym te przestrzenie krawężnikom, tworzy naturalne rynny odwadniajšce . Przy odpowiednim przekroju poprzecznym jezdni woda jest kierowana w najmniej użytkowanš częć ulicy wzdłuż krawężnika. W przypadku wšskich traktów o funkcji pieszej lub pieszo-jezdnej stosuje się często odwodnienie liniowe w osi drogi, gdzie sam ciek jest pretekstem do interesujšcych rozwišzań materiałowych.Odwodnienie nawierzchni kamiennych jest o tyle trudne, że ze względu na brak równoci powierzchni (zagłębione fugi) wymaga stosowania większych niż np. dla asfaltu spadków. W przypadku ulic rzadko jest to problemem, na placach natomiast może być kłopotliwe, szczególnie że linie rynsztoków mocno odzwierciedlajš się w rysunku otwartej przestrzeni placu . Najlepiej, jeli uda się, aby kompozycja podziałów nawierzchni odzwierciedlała rysunek podziałów posadzki lub same rynsztoki tworzyły efektowny wzór. Jest to o tyle ważne, że rynsztoki kamienne posadowione sš na ławie betonowej i fugowane zaprawš dla uzyskania szczelnoci i zabezpieczenia przed wypłukiwaniem miału kamiennego z fug. Tworzš one trwały element umożliwiajšcy w wykonawstwie etapowanie prac brukarskich, mechaniczne zagęszczanie nawierzchni wykonanych fragmentów placu i stanowiš bazę dla prac niwelacyjnych.Na placach najczęciej stosuje się rynsztoki w postaci trzech rzędów kostki kamiennej 18/20, z których rodkowy jest zagłębiony, a boczne nachylone w jego kierunku. W przypadku ulic wystarczajšcy jest jeden rzšd zagłębionej kostki wzdłuż krawężnika, a kolejne tworzš płaszczyznę jezdni. Ulice o wyższej randze zyskiwały niegdy rynsztok z płyt kamiennych o szerokoci ok. 25 - 30 cm lub w postaci wtopionego krawężnika, a niekiedy kamiennš wyżłobionš rynnę . W tym kontekcie błędem wydajš się rynsztoki o nadmiernej szerokoci, wykonywane dodatkowo z kostki drobnej, wzdłuż jezdni brukowanej kostkš większš ciek z dziesięciu rzędów kostki (!)].Niezwykle interesujšco natomiast (mimo okazałych rozmiarów) wyglšdajš elementy odwadniajšce stosowane wokół zabytkowych kociołów. Były to najczęciej systemy rynsztoków wykonanych z kamieni polnych, łšczšcych wyloty rur spustowych z rynien i rzygaczy z odwodnieniem placu przykocielnego w jeden system odprowadzajšcy wodę na zewnštrz. Obecnie elementy te najczęciej zamieniane sš na współczesne formy odwodnienia z nienaturalnie płaskimi chodnikami, które pozbawiajš zabytkowy obiekt wizualnego poczucia zwišzku z podłożem. Relikty sztuki brukarskiej zachowane wokół obiektów zabytkowych bezwzględnie powinny podlegać ochronie na tych samych prawach co sam obiekt. Jest to nierozerwalna całoć, sprawiajšca naturalne wrażenie wyrastania budynku z otoczenia.Problematykš zwišzanš z odwodnieniem nawierzchni, a raczej jego konsekwencjš, sš wszelkie elementy infrastruktury technicznej: wpusty, zawory, pokrywy studni... Wpusty kanalizacyjne powinny być dostosowane do kształtu rynsztoka . Niekiedy stosowano je w sposób wyrafinowany w postaci otworów w krawężniku nie eksponujšc ich w nawierzchni. Pokrywy studni kanalizacyjnych natomiast pojawiajš się zwykle w sposób przypadkowy i niezaplanowany w rysunku nawierzchni. Projektowanie wzorów ozdobnych w formie mozaiki, wymaga zawsze takiej lokalizacji, aby można było wykluczyć kolizję wystroju plastycznego z elementami technicznymi. Na nawierzchniach mniej eksponowanych ideałem jest wykonanie pokryw studni (np. telekomunikacyjnych, należšcych do największych, i kanalizacyjnych) z odwzorowaniem wzoru nawierzchni przez powtórzenie rysunku kostki na pokrywie. Rozwišzanie to jest pracochłonne, lecz technicznie możliwe. Dobre rezultaty otrzymuje się też przez wypełnienie ich powierzchni jakimkolwiek wzorem lub jednolitš powierzchnię płyty wykonanymi bezwzględnie z naturalnego materiału kamiennego. Pokrywy studni w pasie drogowym wykonuje się najczęciej w postaci odlewów żeliwnych ozdobionych motywem herbu miasta . Bardzo ważne jest wykonanie obramienia studni, co w przypadku pokrywy prostokštnej (pod warunkiem odpowiedniego usytuowania) może nie być kłopotliwe , jednak w przypadku najczęciej stosowanych pokryw okršgłych wymaga dużej precyzji i starannoci . Kostka kamienna tworzšca obsadzkę wokół studni powinna być specjalnie dobrana lub formowana, aby nie eksponować rozwartych fug, a opaska tworzyła regularny okršg. le wyglšdajš kostki tzw. z odzysku - z wypukłš wypolerowanš powierzchniš cięte mechanicznie w kształcie trapezów. Stare bruki, nie powinny ujawniać ladów obróbki współczesnymi piłami mechanicznymi.
Skorzystaj z naszej prenumeraty.
Zamów całoroczną prenumeratę Świata Kamienia!
45-837 Opole, ul. Wspólna 26 woj. Opolskie Tel. +48 77 402 41 70 Biuro reklamy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. Redakcja: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. |