Historia poszukiwań, eksploatacji i użytkowania bogactw mineralnych

Łatwa obróbka kamienia oraz jego wszechobecnoœć w przyrodzie spowodowały, że stał się on głównym surowcem, używanym przez człowieka pierwotnego. Narzędzia kamienne miały jeszcze jeden, znaczšcy walor - były bardzo trwałe. Tak trwałe, że ich fragmenty zachowały się do dziœ.Najpierw kamienie zbierano w okolicach siedlisk ludzkich, póŸniej, gdy tam ich zabrakło, ludzie zapuszczali się w tereny górzyste lub niezamieszkane. Był to tak zwany “etap zbieractwa”, który rozpowszechnił się głównie na Niżu Europejskim, również na terenach nizin polskich. Tutaj w paeolicie poszukiwano głównie krzemieni. Z czasem, w neolicie, obiektem zainteresowań prehistorycznych zbieraczy stały się także inne skały: magmowe i metamorficzne takie jak: bazalty, granitoidy, diabazy, gnejsy, amfibolity, kwarcyty, itp.Rozwijało się więc zbieractwo połšczone z wydobyciem skał, znajdujšcych się pod powierzchniš ziemi oraz eksploatacja surowców ze zboczy górskich, co dało poczštek górnictwu. Równoczeœnie ludzie zaczęli odbywać podróże w celu znalezienia surowca i wykorzystania go do swoich celów.Szczególnš popularnoœciš, mimo upływu czasu i zwiększania się możliwoœci wydobycia innych surowców, cieszył się krzemień. Metodš “prób i błędów” ludzkoœć nauczyła się go eksploatowaći niemal doskonale obrabiać. Jego trwałoœć, charakterystyczny przełam, nie spotykany u innych skał i ostre krawędzie dawały możliwoœć wytwarzania narzędzi o różnych kształtach i przeznaczeniu.Pierwsze przypadkowe odkrycia, obserwacje i eksploatacja potwierdzały przekonanie, że surowiec pochodzšcy ze skały jest o wiele lepszy od zbieranego z powierzchni ziemi. Wydobycie surowców, w tym krzemienia, zależne było od głębokoœci występowania. Zbieranie materiału z powierzchni, przy zwiększonym zapotrzebowaniu, stawało się coraz mniej opłacalne. Równoczeœnie rozwijało się górnictwo usytuowane w jamach wybierzyskowych z korytarzami wykutymi często w litej skale i szybami wydobywczymi. Najstarsze œlady wydobywania kamienia na terenach Polski pochodzš ze schyłku paeolitu i mezolitu. Na większš skalę górnictwo rozwinęło się w neolicie, czyli młodszej epoce kamienia. W zwišzku z pojawieniem się na terenie Europy rolników i hodowców gwałtownie wzrosło wtedy zapotrzebowanie na narzędzia kamienne, które robione były nadal głównie z krzemienia. W wielu państwach Europy znaleziono œlady pradawnego górnictwa. Występujš one głównie w Europie Zachodniej w takich krajach jak: Belgia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Holandia, ale również w Europie Œrodkowej Węgry, Polska. Właœnie w Polsce, w Krzemionkach koło Ostrowca Œwiętokrzyskiego (woj. Œwiętokrzyskie), Stefan Krukowski, Jan Samsonowicz i Zygmunt Schmidt odkryli największš pradawnš kopalnię na kontynencie europejskim, która wydobywała krzemień pasiasty. Była eksploatowana w III tysišcleciu i pierwszej połowie II tysišclecia p.n.e. przez ludnoœć kultury amfor kulistych, pucharów lejkowatych, a we wczesnym okresie epoki bršzu przez ludnoœć kultury mierzanowickiej. Została zgłoszona na Listę Œwiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Kopalnia ta (rezerwat archeologiczny) od 1958 roku jest udostępniona turystom. Œwietnie zachowało się tutaj pole górnicze, które stanowiš zaklęœnięcia po zasypanych szybach i hałdy wydobytego z podziemigruzu skał wapiennych. Kształt pola górniczego w Krzemionkach jest zbliżony do paraboli o długoœci około 5 km, a szerokoœci od 130m do 180m. Krzemień występował tutaj na różnych głębokoœciach, najczęœciej od 2m do 8m. Wydobywano go przy pomocy ponad 3000 szybów, a prace odbywały się nawet na głębokoœci 11m. Z każdego szybu wychodziły po dwa chodniki o wysokoœci dochodzšcej do metra i długoœci kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. Chodniki poszerzano w przypadku, gdy natrafiono na bogate złoża krzemienia. Powstawał w ten sposób system komór podziemnych z licznymi filarami chronišcymi przed zasypaniem. System ten sprawdzał się jeszcze przez kilkadziesišt następnych stuleci. Kopalnie podobne do tej odkryto także w okolicach Cissbury (Wielka Brytania) i Jutlandii, jednak miały one dużo mniejszy zasięg.Krzemień występuje w postaci konkrecji, czyli w skupieniu mineralnym o kształcie kulistym, soczewkowatym itp. w skale osadowej, głównie węglanowej. Przy eksploatacji posługiwano się prymitywnymi narzędziami oskardami z rogów jelenich (znaleziono je w kopalni) i kopaczkami z koœci bydlęcych oraz różnymi narzędziami kamiennymi. Œwiatło dawały lampy kaganki, wyciosane z wapienia, wyposażone w knoty z mchu, a kosze pełne surowca wycišgano na powierzchnię za pomocš łykowych lin. Wydobywanie krzemienia jest prawdopodobnie najstarszš gałęziš górnictwa. Jego poczštki sięgajš 12000 lat p.n.e. Mimo, iż na większoœci ziem europejskich ludzie aż do 2000 p.n.e. żyli w stadium społeczeństwa pierwotnego, eksploatacja krzemienia i sposób jego obróbki wskazujš już na poczštki organizacji pracy i specjalizacji. Krzemień przestano wydobywać wraz z poczštkiem epoki bršzu.Oprócz krzemienia w neolicie do tworzenia narzędzi, głównie grotów, strzał, siekier i młotów używano również nefrytu (grec. Lapis naphros kamień leczšcy nerki). Narzędzia takie znajdowano w prehistorycznych osiedlach palowych u brzegów Morza Karaibskiego, Jeziora Bodeńskiego, Bajkału i Angary (prawy dopływ Jeniseju, wypływa z jeziora Bajkał) oraz na Nowej Zelandii. Obecnoœć przedmiotów z nefrytu w tak odległych punktach kuli ziemskiej zrodziło teorię popularnš u schyłku XIX wieku, która głosiła, że surowiec ten sprowadzano do Szwajcarii aż z Dalekiego Wschodu. Odkrycie nefytu w Alpach i na Dolnym Œlšsku (w okolicach Jordanowa; znalazł go w 1885 roku H. Traube) zweryfikowało tę hipotezę. Dzisiaj najważniejszym oœrodkiem wydobycia nefrytu jest Turkiestan (Uzbekistan, Tadżykistan, Kirgistan, Kazachstan, Turkmenistan, częœć Rosji i Chin). Oprócz narzędzi człowiek używał wszelkiego rodzaju minerałów w celach zdobniczych. Często sprowadzano je z bardzo daleka, były bowiem dowodem zamożnoœci. Tak działo się m.in. w starożytnym Egipcie, w którym ulubiony kamień lapis lazuli (lazuryt), którego renesans nastšpił w XVII wiecznej Europie, sprowadzono prawdopodobnie aż z Afganistanu. Faraonowie przez dwadzieœcia wieków wysyłali specjalne ekspedycje handlowe w celu zdobycia tego surowca. Ekspedycje wysyłano również na Półwysep Synaj, gdzie znajdowały się kopalnie eksploatujšce złoża turkusu, którego używano do ozdabiania broni i uprzęży (w XVII i XVIII wieku rozpowszechnił się w Polsce). Prym w jego wydobywaniu wiedli Persowie. W ich wierzeniach były to kamienie dajšce błogosławieństwo, szczęœcie i powodzenie, symbol boga niebios. Największym miejscem eksploatacji były okolice Niszapur (północno wschodni Iran).Oprócz lazurytu i turkusu Egipcjanie do ozdoby stosowali również granaty, kryształy górskie, ametysty, karneole i szmaragdy. Wszystkie te kamienie znajdowano w egipskich grobowcach. Szmaragdy przez 4000 lat wydobywano u wybrzeży Morza Czerwonego. Niektóre z kopalń w tym regionie miały po 200m głębokoœci. Wydobywanie i handel kamieniami szlachetnymi i półszlachetnymi w starożytnoœci kwitł. Prawdopodobnie popyt przewyższał podaż, a kamienie te osišgały niebagatelne ceny. Nawet szaty duchownych żydowskich zdobiono drogocennymi granatami, ametystami, rubinami, szafirami, topazami, onyksami, agatami i wieloma innymi. Na dalekim wschodzie najcenniejsze nadal pozostawały diamenty i rubiny. Trochę mniej płacono za szmaragdy, topazy i szafiry. Do dziœ w krajach arabskich istnieje stały popyt na turkusy.Również wydobywanie i handlowanie pierwszym metalem z jakim zetknšł się człowiek - ze złotem (aurum) - wydawało się nader opłacalne. Było ono podstawš systemu pieniężnego starożytnego Egiptu i Mezopotamii. Za przykładem tych państw poszły inne pomiędzy Zatokš Perskš a Morzem Œródziemnym. Już w księgach z okresu panowania faraona Menesa Menera (4000 lat p.n.e.) ustalono stosunek wartoœci złota do innych kruszców np. do srebra w stosunku 1,0 do 2,5. Zanim zaczęto bić z niego monety złoto było cennym towarem wymiennym, głównie w basenie Morza Œródziemnego. Faraoni sprowadzali je z gór Nubii, leżšcych na terenie obecnego Sudanu. Do pracy w znajdujšcych się tam kopalniach wykorzystywano niewolników, którymi byli głównie rdzenni mieszkańcy tych terenów Nubijczycy. W miejscowoœci Fadi Fenahir odkryto kopalnię złota, którš eksploatowano już w 14 wieków p.n.e. To właœnie z Egiptu pochodzi najstarsza na œwiecie górnicza mapa œwiata. Złoto ceniły także inne ludy Morza Œródziemnego, największy rozkwit złotnictwa greckiego przypada na okres hellenistyczny (IV II wiek p.n.e.).Złoto występuje w przyrodzie w stanie rodzimym w postaci drobnych ziaren piasku lub jako żyły w skałach krystalicznych. Czyste złoto otrzymywano w dwojaki sposób: przewiewania lub przemywania. Mimo to samo złoto było zbyt miękkie do produkcji narzędzi czy broni, a nawet niektórych artystycznych elementów zdobniczych.Dlatego często stosowano stopy. Najczęœciej stosowano “fuzje” z platynš, srebrem lub miedziš. Grecy wynaleŸli i powszechnie stosowali stop nazywany elektronem (elektrum), który zawierał 75% złota i 25% srebra. To właœnie z niego w VII wieku p.n.e. w Lidii (ob. w Turcji) bito pierwsze złote monety. Aurum wydobywano z zajmo-wanych przez Fenicjan złóż w Tracji i płuczek na wyspie Tasos. W póŸniej-szym okresie powstały kopalnie w Macedonii oraz na wyspach Sifnos i Kinyra, zarzšdzane przez Ateńczyków. Czasem złoto importowano z Etiopii, a nawet z Indii. Kopalnie w Azji cišgnęły się na przestrzeni 800km od gór Karanganu tag na zachodzie do Łob-nor (słone jezioro w Indiach). Były one badane i penetrowane przez wybitnego polskiego geologa Karola Bohdanowicza (1864-1947), który zbadał również kopalnie nefrytu na stokach Kunlun w Kaszgarii (kotlina w Chinach). W œredniowiecznej Europie wydobycie złota było bardzo małe i koncentrowało się głównie w Alpach, na Œlšsku i w dolinie Renu. Dlatego musiano je sprowadzać głównie z Afryki. W tym celu wyprawiano ekspedycje handlowe, które przypadkowo dokonały wielu znaczšcych odkryć geograficznych. Od czasów Krzysztofa Kolumba większoœć złota œwiatowego pochodzi z Ameryki Łacińskiej. PóŸniej wydobywano je również w Rosji i Ameryce Północnej (tzw.: “goršczka złota), a od lat 50 tych XX wieku n.e. również w Australii. Obecnie najwięcej złota eksploatuje się w RPA. Prace górnicze były tu jednak utrudnione ze względu na duże zawodnienie terenu.Pola złotu nie oddawał drugi pod względem wartoœci kruszec srebro (argentum). Występuje ono w postaci rodzimej lub jako składnik minerałów takich jak argentyt, pirargiryt czy proustyt. Poszukiwania srebra, rtęci i rudy antymonu, które jako barwniki służyły również celom kultowym, prowadzono za pomocš prymitywnych, krzemiennych narzędzi. Œlady jakie pozostawili po sobie starożytni górnicy, eksploatujšcy kopalnię srebra Cassandra w Grecji w latach 2500 356 p.n.e. œwiadczš o rozwiniętej technice (m.in. wentylacja używana już w 2000 roku) wydobywczej i ogromnej znajomoœci złoża. W tym okresie istniało już wiele kopalń rud srebra, głównie w Azji Mniejszej. Na przełomie VII i VI wieku p.n.e. powstały one również w Grecji, w górach Laurion. Większoœć odpadów z greckich hut nie przetrwała do naszych czasów. Stało się tak, ponieważ Rzymianie dzięki użyciu wydajniejszego procesu technologicznego ponownie je przetopili otrzymujšc resztki zawartego w nich kruszcu. W Polsce kopalnie srebra rozwinęły się w XII, XIII i XIV wieku n.e. Najważniejsze znajdowały się w Bytomiu, Tarnowskich Górach i Olkuszu. Duże nawodnienie terenu powodowało jednak ogromne utrudnienia w wydobywaniu. Dopiero w odrodzeniu nastšpił znaczšcy postęp w technice górniczej. Wtedy zaczęto odprowadzać wodę za pomocš specjalnie wykopanych sztolni i narzędzi mechanicznych takich jak pompy.Najstarsze przedmioty wykonane ze srebra pochodzš z IV wieku p.n.e. Rozpowszechniło się ono najpierw w Egipcie w okresie wczesnodynastycznym (ok. 3200 lat p.n.e.), póŸniej w Mezopotamii, Grecji i Rzymie. W Memfis rozwinšł się jeden z najstarszych oœrodków wytapiania i przetwarzania srebra, którym kierowali miejscowi kapłani. Znane sš również srebrne ozdoby pochodzenia indyjskiego, z których większoœć należy do najstarszych na œwiecie.MiedŸ (cuprum) znano w Egipcie już 12000 lat temu. Wczeœniej, w okresie neolitu sporzšdzano z niej ostrza noży, oszczepy i groty strzał. W czasach starożytnych największe kopalnie tego metalu znajdowały się na półwyspie Synaj. Występuje tutaj zasadowy węglan miedzi zwany malachitem, który oprócz pozyskiwania miedzi służył jako kamień ozdobny oraz do uzyskiwania zielonych barwników. Z innych zwišzków miedzi uzyskiwano niebieskš farbę i używano ich do malowania szkliw ceramicznych (fajanse), szkieł i emalii. Poczštkowo aby pozyskać miedŸ górnicy nagrzewali górotwór (skały, w których prowadzone sš roboty górnicze), po czym polewali go zimna wodš, wskutek czego pękał. Spękany i podzielony łatwo było urobić. Czyniono to zwykle za pomocš kołyszšcych się na cedrowych dršgach granitowych bloków. Metoda ta pozostawała w powszechnym użyciu aż do wprowadzenia robót strzelniczych. W starożytnoœci głównymi oœrodkami eksploatacji miedzi był wspomniany juz półwysep Synaj, tereny Turcji, Hiszpanii oraz wyspy: Cypr, Eubea, Tasos i Rodos. Z miedzi wytwarzano głównie przedmioty nie dajšce się zrobić z kamienia. Czasami używano jej także do celów zdobniczych, rzadko do produkcji broni. Gwałtowny wzrost zapotrzebowania na miedŸ nastšpił, gdy odkryto charakteryzujšce się lepszymi wartoœciami użytkowymi stopy bršz, czyli stop cuprum z innymi metalami z wyjštkiem niklu i cynku oraz mosišdz stop miedzi i cynku. To właœnie bršz i mosišdz ostatecznie wyparły kamień jako tworzywo broni i narzędzi codziennego użytku. Aby uzyskać bršz miedŸ łšczono najczęœciej z cynš w stosunku: 90% miedzi i 10% cyny. Cynš handlowali przeważnie Fenicjanie i Etruskowie sprowadzajšcy jš z Cypru i Hiszpanii. Pierwsze kopalnie i piece pochodzš jednak nie z Europy czy Afryki, lecz dalekiej Japonii i Chin. Na Starym Kontynencie na œlady najstarszego wydobycia pochodzšcego z IX wieku p.n.e. natrafiono w Kornwalii (Wielka Brytania). Z poczštku zadowalano się rudami cyny (najczęœciej występujšcš w przyrodzie rudš cyny jest kasyteryt), w póŸniejszym okresie wraz z wynalezieniem procesu przeróbki czystym metalem. Chociaż rudy cyny i miedzi występujš często obok siebie, cena bršzu była wysoka, a metal jako podstawowe tworzywo upowszechnił się po pojawieniu się żelaza. Poszukiwanie tych surowców było dawniej mało opłacalne, dlatego większoœć złóż znaleziono przypadkowo.Cynk srebrzystoniebieski metal odporny na czynniki atmosferyczne, który wraz z miedziš tworzy mosišdz znaleziono pierwszy raz w Indiach i Chinach. W Europie wytwarzano go dopiero na przełomie XVI i XVII wieku n.e. prażšc rudy siarczanowe i redukujšc wydzielany tlenek. Przełomowym wydarzeniem w dziejach ludzkoœci stało się odkrycie i obróbka żelaza. Było ono materiałem, który ostatecznie wyeliminował kamień jako tworzywo różnego rodzaju narzędzi. Żelazo (ferrum) stanowišce 45% całkowitej wagi Ziemi i jest jednym z najpospolitszych składników skorupy ziemskiej. Jako tańszy i bardziej ekonomiczny materiał zastšpiło bršz i stało się kolejnym szczeblem cywilizacyjnym człowieka. Na jego podstawie wydzielono nowy okres w dziejach homo sapiens epokę żelaza, która w Polsce rozpoczęła się w ostatnim stuleciu p.n.e. w Górach Œwiętokrzyskich. Wytapiano tam żelazo z rud hematytowych. Również w Biskupicach koło Brwinowa (woj. mazowieckie) odkryto kilkaset pieców do wytapiania żelaza, nor służšcych za jego magazyn, kilka pieców do wypalania i studni do wyprażania. Wszystkie pochodzš z I wieku p.n.e. Jednak najstarsze znaleziska pochodzšce z IV i II wieku p.n.e. œwiadczš o tym, że na innych terenach globu zaczęła się ona nieco wczeœniej. Prawdopodobnie pierwsi żelazo odkryli mieszkańcy starożytnego Wschodu. Do wyrobu narzędzi i przedmiotów codziennego użytku pierwsi żelazo zastosowali Sumerowie, Egipcjanie, Hetyci, Kreteńczycy i Babilończycy. To właœnie na terenach zamieszkiwanych przez te ludy znaleziono najstarsze œlady dużej obecnoœci żelaza w ludzkich siedzibach. Żelazo to, ze względu na dużš zawartoœć niklu, pochodziło prawdopodobnie z meteorytów. Kolejnym dowodem œwiadczšcym o prawdziwoœci tej hipotezy jest kreteńskie okreœlenie żelaza sidis gwiazda. Wczeœniej ludzie również stykali się z tym metalem, jednak ze względu na brak umiejętnoœci wytapiania żelaza z rud był to niezwykle cenny materiał. W Europie jego obróbkę pierwsza zastosowała kultura kreteńsko mykeńska, póŸniej stosowano jš również na terenach Macedonii oraz Półwyspu Apenińskiego. W centralnej częœci kontynentu pionierem w tej dziedzinie była ludnoœć społeczeństw alpejsko dunajskich. Była ona oparta na niskoprocentowych bagiennych rudach darniowych. Żelazo, ze względu na małš głębokoœć występowania nie sprzyjało rozwojowi kopalnictwa i górnictwa. Tym bardziej warta opisania jest kopalnia w Rudkach (Góry Œwiętokrzyskie). Poczštek eksploatacji tamtejszych złóż datowany jest na okres wpływów Cesarstwa Rzymskiego. Prace górnicze były wykonywane w głębokich sztolniach i szybach oraz w dršżonych chodnikach obudowanych drewnem. Za narzędzia służyły kilofy, motyki i łopaty, a do transportu wykorzystywano prawdopodobnie wały obrotowe z korbš, czyli kołowrotowce. Kopalnia ta jest dowodem jak wielki wpływ na historię górnictwa i kopalnictwa wywarli Słowianie i jak dobrze rozwinięta była ich technika wydobywcza. Już w VI wieku p.n.e. na terenach obecnych Czech eksploatowano złoża różnego rodzaju minerałów. Żelazo wydobywało się w Zagłębiu Staropolskim (Kieleckim do 1971r), Częstochowskim (do 1982r).Wœród licznych znanych w starożytnoœci skał i tworzšcych je pierwiastków istniały również takie, które uważano za œwięte. Jednym z nich była siarka (sulphur), występujšca w stanie rodzimym lub w zwišzkach siarczkach, siarkowodorach, siarczanach i białkach organicznych. siarkę za œwiętš uważali mieszkańcy dawnego Egiptu, Asyrii i Grecji. Powszechne zastosowanie jako œrodek owadobójczy i dezynfekujšcy znalazła dopiero w połowie drugiego tysišclecia p.n.e. Na dużš skalę produkcję siarki uruchomiono w XV wieku n.e. Obecnie w Polsce znajduje się jedne z największych złóż siarki na œwiecie w Tarnobrzeskim Okręgu Siarkowym. Siarkę wydobywa się stšd metodš wytapiania lub odkrywkowš. Wczeœniej niewielkie złoża były eksploatowane w Górach Œwiętokrzyskich, we wsi Czarkowy oraz w Swoszowicach w województwie małopolskim.Kolejnš skałš, która już od czasów starożytnych była wydobywana jest sól kamienna. Używana od epoki kamiennej przede wszystkim jako œrodek konserwujšcy (głównie żywnoœć) i konsumpcyjny. Z poczštku była pozyskiwana przez odparowywanie słonej wody morskiej lub kontynentalnej. Zaczęto jš eksploatować metodš górniczš dopiero w X wieku p.n.e. Wkrótce rozwinęły się duże i bogate miasta górnicze takie jak Durnberg, Hallstatt i Salzburg. Prawdopodobnie już 700 lat p.n.e. istniał tutaj prężny oœrodek wydobywczy. Mimo tak dużego rozwoju eksploatacji soli w Europie, prym wiedli Chińczycy. Przyjmuje się, że 2600 lat temu opracowali sposób wiercenia metodš udarowš, co pozwalało im dostać się na głębokoœć 500m. Europejczykom udało się osišgnšć takš głębokoœć dopiero w XIX wieku n.e.W Polsce sól zaczęto wydobywać dopiero w XI wieku n.e. , choć niektóre œlady wskazujš na dużo wczeœniejszš eksploatację w rejonie Krakowa. Najstarsze stanowisko warzelnicze znajduje się w Baryczy koło Wieliczki, gdzie najstarsze znalezione zabytki pochodzš z epoki bršzu. W Karpatach oraz okolicach Rabki istniały również Ÿródła słone, z których pozyskiwano sól. W Małopolsce powstały dwie największe kopalnie soli kamiennej w Polsce Wieliczka i Bochnia. Wieliczka została wpisana w 1978 roku na listę œwiatowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO. Zawdzięcza to głównie malowniczym komorom i galeryjkom posiadajšcym rzeŸby œwiętych i innych osób wykute w soli. Do zwiedzania oddano trasę prowadzšcš m.in. przez urokliwe podziemne kaplice, chodniki, jeziora i przepiękne sale, w których sól stworzyła niezwykle fantazyjne twory. Dawniej kopalnia ta była jednym z największych zakładów w Polsce, a możliwoœć sprawowania funkcji żupnika krakowskiego zarzšdzajšcego Wieliczkš i Bochniš była odbierana jako wielkie wyróżnienie i możliwoœć zarobienia ogromnych pieniędzy. Obecnie sól kamiennš wydobywa się w Polsce w Zagłębiu Kłodawskim i Kujawskim. Sól potasowš eksploatować by można w Zagłębiu Puckim. Paliwa energetyczne sš dziœ jednym z najczęœciej wykorzystywanych i wydobywanych surowców. Zalicza się do nich: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny oraz torf. Choć znano je już od bardzo dawna jednak wzrost ich zapotrzebowania przypada dopiero na okres rewolucji technicznej przypadajšcej na XVIII wiek n.e., kiedy to rozwój handlu i nowych œrodków transportu wymagał dużej iloœci paliwa. W drugiej połowie XX wieku n.e. zaczęto zmniejszać wydobycie węgla na rzecz ropy naftowej. Dawniej ropę naftowš uważano za lek, wykorzystywano do sporzšdzania ogni greckich oraz stosowano do sygnalizacji œwietlnej. W starożytnym Egipcie używano jej jako œrodka konserwujšcego, którym balsamowano ciała zmarłych. Polskie złoża ropy naftowej sš niewielkie, koncentrujš się w granicach Zagłębia Karpackiego, Zagłębia Pomorskiego i Puckiego. Mimo dużej iloœci odwiertów krajowe wydobycie pokrywa zaledwie około 2% zapotrzebowania. Podobnie dzieje się z gazem ziemnym wydobywanym w Zagłębiu Przdgórskim, Przedsudeckim i Wielkopolskim, chociaż wydobycie pokrywa już 60-70% krajowego zapotrzebowania. Inne kopaliny energetyczne także były znane już przed wiekami np. torf, którego wykorzystywanie przez ludy zamieszkujšce basen Morza Œródziemnego opisuje historyk rzymski Pliniusz Starszy (23-79 n.e). Dzięki wydobyciu surowców energetyczny, górnictwo uległo szybkiemu rozwojowi. Charakteryzuje to głębokoœć szybów. Do połowy XIX wieku n.e. ich głębokoœć nie przekraczała 200 m. Przyczynš tego były wody gruntowe, które przy braku urzšdzeń odwadniajšcych, na stałe zamontowanych w kopalniach, po prostu je zalewały. Niemal wszystkie urzšdzenia były niezwykle prymitywne, wprawiane w ruch za pomocš zwierzšt pocišgowych lub mięsni człowieka. Dopiero wynalezienie pierwszych maszyn parowych pozwoliło na zwiększenie głębokoœci kopalń do dzisiejszych 3800m. W pierwszej połowie XX wieku najgłębsze były kopalnie węgla kamiennego i złota, których zasoby szybko się wyczerpywały. Najgłębsza kopalnia soli potasowej stworzona w 1909 roku Volkenroda w Niemczech osišga 1100m. Przedsiębiorstwa węglowe dorównywały kopalniom soli najgłębsze szyby poczštku XX wieku to Morgensern z 1082m i Radbod w zagłębiu Ruhry z 1116 m. W póŸniejszym okresie Niemców przeœcignęli Amerykanie budujšc Red Jacket, która “wbijała” się w Ziemię na 1490m i Tamarec o głębokoœci 1620m. Magiczny próg 2000m pierwsza przekroczyła brazylijska kopalnia złota Marro Velke. NIedługo po tym, w 1930 roku kopalnia złota Crown Deep koło Johanesburga pobiła ten rekord budujšc szyb o głębokoœci 2600 m. Obecny rekord również należy do RPA poniżej 3800m w kopalni złota Western Deep Levels. Liczby te nie równajš się oczywiœcie z głębokoœciami wierceń na kontynentach, z których najgłębsze na Półwyspie Kolskim maja około 13 500m. W Polsce najgłębsza jest kopalnia Halemba na Górnym Œlšsku, w Rudzie Œlšskiej gdzie eksploatuje się węgiel kamienny na głębokoœci 1050m. najgłębszy szyb wydobywczy wywiercono natomiast w Zabrzu, w kopalni “Pstrowski”. Przyszłoœć wykorzystywania bogactw mineralnych leży niewštpliwie w poszukiwaniach kopalin bogatych w pierwiastki promieniotwórcze, a także jak wynika z naszych działań w poszukiwaniach, dokumentacji, eksploatacji i umiejętnym wykorzystywaniu surowców skalnych, czyli kamienia.