Azja Mniejsza - teren dzisiejszej Turcji, kraina, od której pochodzi nazwa największego na kuli ziemskiej kontynentu, jest tuż obok Europy oddzielona jedynie wšskim przesmykiem wodnym Bosfor-Dardanele. I chociaż dzi przecišga się w czasie proces włšczenia Turcji, jako organizmu państwowego, do jednoczšcej się Europy, zwišzki tego kraju - pomostu między wschodem i zachodem - ze Starym Kontynentem, pozostajš niezwykle silne i różnorodne (znamiennym przykładem jest uczestnictwo Turcji w dorocznym Konkursie Piosenki Eurowizji i zdobycie I miejsca w jego ostatniej edycji).Nazwa Azja używana była już w starożytnoci dla krainy położonej w zachodniej częci dzisiejszej Turcji. Europš w wiecie starożytnym nazywano poczštkowo ziemie leżšce po drugiej stronie cienin łšczšcych Morze Egejskie z Morzem Czarnym, nad rzekš zwanš przez Greków Euros, a w dzisiejszej Bułgarii Marica.
Tereny Azji Mniejszej sš jednš z kolebek cywilizacji. To stšd znamy jedne z najstarszych ladów osadnictwa z epoki paleolitu, sprzed około 9000 lat. To przy granicy dzisiejszej Turcji z Armeniš znajduje się legendarna góra Ararat,
na której miała osišć Arka Noego po biblijnym potopie. To przez tereny dzisiejszej południowo-wschodniej Turcji, w górnej częci dorzecza Tygrysu i Eufratu, miała biec trasa wędrówki Abrahama z Ur do Ziemi Obiecanej. Na tych terenach były zakładane starożytne miasta i państwa, stanowišce obrzeża i utrzymujšce kontakty z wielkimi imperiami ówczesnego wiata Egiptem, Asyriš i Babilonem. Tutaj też, a w szczególnoci w zachodniej częci Azji Mniejszej, rozkwitała cywilizacja grecka i rzymska, stšd promieniowało, głównie za sprawš podróży misyjnych w. Pawła, chrzecijaństwo, dajšc poczštek rozwojowi dzisiejszej Europy.lady tysišcleci rozwoju cywilizacji w Azji Mniejszej spotyka się dzi niemal na każdym kroku. Sš one zapisane między innymi, a może przede wszystkim w kamieniu. Kamień jak wiemy był od zawsze elementem przyrody, wykorzystywanym przez człowieka do zaspokajania jego rozmaitych potrzeb: do urzšdzenia miejsca, w którym żył, wytwarzania narzędzi, wykonywania przedmiotów kultu, ozdób itd. Kamień, jako materiał odporny na niszczšce działanie czasu, przetrwał wieki i w nim między innymi odczytujemy lady naszej historii. Warunki naturalne, w tym zwłaszcza budowa geologiczna i łatwa dostępnoć skał na powierzchni terenu w Azji Mniejszej, stwarzały możliwoci powszechnego wykorzystywania kamieni przez człowieka od najdawniejszych czasów. Również dzi Turcja należy do wiatowej czołówki producentów i dystrybutorów kamieni, przede wszystkim wapieni, marmurów i trawertynów.Azja Mniejsza leży stosunkowo niedaleko Polski. Jest to teren niezwykle atrakcyjny turystycznie, a przy tym umożliwiajšcy turystykę ambitnš, która łšczy rekreację z poznawaniem przyrody, historii, kultury etc. Na łamach wiata Kamienia chcemy przybliżyć Czytelnikowi atrakcje, które może napotkać, wybierajšc się w podróż do Turcji, jeli chodzi o kamień i jego rolę w historii człowieka od zarania cywilizacji do czasów współczesnych. Pierwsza częć naszego serialu powięcona jest czasom najdawniejszym, poprzedzajšcym wiat Greków i Rzymian.Najstarszš z odkrytych osad ludzkich w Azji Mniejszej jest Catalhüyük, położony około 60 km na południowy wschód od Konyi . Osada została założona około 7000 lat przed Chrystusem, w epoce kamiennej. Zajmowała powierzchnię około 12,8 ha i była prawdopodobnie 3-4 razy większa od neolitycznego Jerycha. Zabudowania stanowiły kwadratowe zagrody z gliny, pozbawione okien i drzwi, z otworem w dachu służšcym do odprowadzania dymu z ogniska. Do dzi można oglšdać pozostałoci wykopalisk Catalhüyük, kopce i zagłębienia, w których nadal znajduje się fragmenty koci i resztki kamiennych narzędzi z obsydianu. W jednym z zagłębień mieciła się wištynia, gdzie znaleziono między innymi bawole rogi i fryzy, wystawione obecnie w Muzeum Cywilizacji w Ankarze. W jednej z głównych budowli położonych na zboczu wzgórza, odsłonięto aż 12 poziomów archeologicznych - od paleolitu, przez neolit do epoki miedzi i bršzu.Około 4000 lat przed Chrystusem, ludy zwane Protohetytami wybudowały w Anatolii (rodkowa częć dzisiejszej Turcji) pierwsze duże miasta: Kanisz i Alacahüyük. Najciekawszym obiektem w Alacahüyük jest dzisiaj zachowana w doć dobrym stanie kamienna brama, której ozdobš sš strzegšce wejcia sfinksy oraz piękne płaskorzeby na murach .W II tysišcleciu p.n.e. przybyli do Azji Mniejszej Hetyci (lud indoeuropejski) i całkowicie podbili ludy zamieszkujšce Anatolię. Pierwszš stolicš Hetytów na tym obszarze było Hattua, na wschód od Ankary (obecnie istniejšce miasteczko nosi nazwę Bogazkale, a wykopaliska Hattua i Yazilikaya objęto nazwš Bogazköy). Hattua to dzi teren wielkich wykopalisk archeologicznych, przez który wytyczono szlak dla zwiedzajšcych. Rozpoczyna się on od Wielkiej wištyni, w której wewnętrznych zarysach zwracajš uwagę olbrzymie gliniane stšgwie na wodę (jedna z nich ma pojemnoć 3000 litrów), oraz wielki, oszlifowany głaz z zielonego serpentynitu, pełnišcy być może rolę ołtarza (ryc. 5). Szlak prowadzi ze wištyni do twierdzy położonej na wzgórzu, z której widać całš panoramę wykopalisk - to, co już odsłonięto i miejsca, gdzie nadal prowadzi się prace archeologiczne. Widok jest imponujšcy - Hattua było naprawdę wielkim miastem. Położona w wyższej częci miasta twierdza pełniła rolę pałacu królewskiego, który spłonšł około 1200 lat przed Chrystusem, o czym wiadczš zachowane lady spalenizny na skałach. W ruinach spalonej twierdzy znaleziono bardzo liczne tabliczki z tekstami hetyckimi (pismo odczytano w 1915 r.), wród których odkryto m.in. tekst traktatu pokojowego zawartego między królem Hetytów Hattusilisem III, a faraonem Ramzesem II. Na mocy tego traktatu Ramzes II miał polubić jednš z córek Hattusilisa III, na znak zacienienia więzów przyjani między imperiami. Takich zapisanych tabliczek znaleziono w Hattua około 6000.Z twierdzy szlak prowadzi przez miejsca pokryte naskalnymi płaskorzebami (Güney Kale Południowa Cytadela, i hieroglificznymi inskrypcjami hetyckimi (Nisantas) wykonanymi na naturalnej, wygładzonej cianie skalnej , w kierunku odrestaurowanych murów otaczajšcych miasto. Mury zbudowane sš z wielkich bloków kamiennych, bardzo precyzyjnie dopasowanych. Zachowały się bramy wejciowe do miasta wykonane z kamiennych słupów. Były one zdobione rzebami, od których pochodzš ich dzisiejsze nazwy Brama Królewska, Brama Lwów , Brama Sfinksa. Jedna z bram (Yerkapi Brama Sfinksa) jest tunelem o długoci 71 m taka też jest gruboć murów w tym miejscu.Około 3 km na północ od Hattua leży Yazilikaya, to znaczy zapisana skała sanktuarium Hetytów, które jest wykute w skałach i ozdobione naskalnymi płaskorzebami, szokujšcymi precyzjš wykonania i stanem zachowania. Yazilikaya składa się z kilku sal, których ciany pokrywajš płaskorzeby przedstawiajšce bogów i boginie, maszerujšce wojska, sceny obyczajowe .Jak podkrela wielu badaczy, największym wiadectwem kultury Hetytów pozostajš ruiny ich stolicy (Hattua). Dawne miasto miało 6 km obwodu, było otoczone podwójnymi murami i regularnie rozstawionymi wieżami. W zachowanych dolnych częciach Bramy Lwów można obserwować sposób łšczenia wielkich kamieni zaprawš murarskš. Nowociš wprowadzonš przez Hetytów były tzw. mury cyklopowe, zbudowane z wielkich, nieregularnych bloków. Hetytom zawdzięczamy także koncepcję rozwoju architektury obronnej dostosowanej do warunków terenu. Miasta lokalizowano na wzgórzach i otaczano murami z wieżami. Budowle hetyckie charakteryzujš się asymetrycznymi planami i prostymi formami konstrukcyjnymi. Architektura wištyń, podobnie jak rzeba, powstawała pod wpływem sztuki sumeryjsko-babilońskiej. Była jednak cięższa, pełniejsza, demonstrujšca w bardziej zdecydowany sposób siłę i potęgę. Hetyci rzebili w skałach posšgi monarchów, groteskowych bogów, zwierzęta, sceny dworskie i wojenne, bez szukania precyzji wykończenia rysunku i formy. Krępe i grube postacie mogš nawet przypominać rzeby Azteków z Ameryki. Generalizujšc można zauważyć, że reliefy Hetytów cechowała surowoć wykonania i oszczędnoć kompozycji. Włanie monumentalne płaskorzeby w kamieniu, często w połšczeniu z pismem hieroglificznym, rzebione w masywnych blokach skalnych tworzšcych najniższy poziom frontowych cian pałaców i wištyń hetyckich lub co warte podkrelenia na odosobnionych cianach skalnych położonych w różnych punktach kraju, stanowiš przekonujšcy przejaw potęgi Hetytów. Przetrwały dzięki kamiennej architekturze do dzi.Upadek imperium Hetytów rozpoczęły, w XIII w p.n.e., dšżenia do niezależnoci miast-państw, takich jak Troja, a zakończyła inwazja Ludów Morza z wysp greckich położonych na Morzu Egejskim. O ich historii, również zapisanej w kamieniu, będzie mowa w następnym odcinku.
45-837 Opole, ul. Wspólna 26 Woj. Opolskie Tel. +48 77 402 41 70 Tel. +48 77 402 81 22 Advertising: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.">This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. Office: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.">This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. |