Brukowane kamieniem, cz.Vl odwodnienie

W poprzednich rozdziałach omówione zostały podstawowe układy brukarskie wykonywane z kostki kamiennej. Poruszana problematyka dotyczyła przede wszystkim aspektu wizualnego (w ramach dokonanego podziału na mozaiki i desenie), zwišzanego z estetykš i kompozycjš nawierzchni w kontekœcie tradycyjnych zasad wykonawczych. Pominięto jednak sferę funkcjonalno-technicznš zwišzanš w sposób nierozłšczny z nawierzchniami, a z nawierzchniami kamiennymi w sposób szczególny, ponieważ jak nigdzie indziej ukształtowanie brukowanej powierzchni i sposób jej odwodnienia tworzš czytelny rysunek linii wyznaczajšcych podziały kompozycyjne.W historii dróg odwodnienie zawsze odgrywało podstawowš rolę jako czynnik wpływajšcy na trwałoœć konstrukcji jezdni oraz zapewniajšcy odpowiednie walory użytkowe podczas opadów atmosferycznych, a od czasów renesansu, jako konsekwencja przemian œwiatopoglšdowych dotyczšcych rozwoju nauk humanistycznych  nabrało wręcz wymowy ideowej. Brukowanie dotyczyło wówczas umożliwienia czyszczenia przestrzeni miejskiej i wynikało z koniecznoœci przebudowy urzšdzeń higieniczno-sanitarnych, ilustrujšc odwzorowanie wskazań teoretycznych. Trzeba przyznać, że rozwišzania te w swojej strukturze technicznej, materiałowej i technologiach wykonawczych do dnia dzisiejszego nie uległy szczególnym zmianom. Nieprzepuszczalny dla wody charakter nawierzchni utwardzonych zawsze wymaga specjalnego ukształtowania umożliwiajšcego jej odwodnienie. W terenie zabudowanym nachylenie terenu projektuje się w kierunku „od” budynków, aby chronić cokoły przed zawilgoceniem i nie dopuœcić do niszczenia wyższych partii elewacji przez kapilarne podcišganie wilgoci. Tradycyjny podział funkcjonalny ulicy na jezdnię i chodniki, przez zastosowanie zróżnicowania wysokoœciowego dzięki oddzielajšcym te przestrzenie krawężnikom, tworzy naturalne „rynny” odwadniajšce . Przy odpowiednim przekroju poprzecznym jezdni woda jest kierowana w najmniej użytkowanš częœć ulicy  wzdłuż krawężnika. W przypadku wšskich traktów o funkcji pieszej lub pieszo-jezdnej stosuje się często odwodnienie liniowe w osi drogi, gdzie sam œciek jest pretekstem do interesujšcych rozwišzań materiałowych.Odwodnienie nawierzchni kamiennych jest o tyle trudne, że ze względu na brak równoœci powierzchni (zagłębione fugi) wymaga stosowania większych niż np. dla asfaltu spadków. W przypadku ulic rzadko jest to problemem, na placach natomiast może być kłopotliwe, szczególnie że linie rynsztoków mocno odzwierciedlajš się w rysunku otwartej przestrzeni placu . Najlepiej, jeœli uda się, aby kompozycja podziałów nawierzchni odzwierciedlała rysunek podziałów posadzki lub same rynsztoki tworzyły efektowny wzór. Jest to o tyle ważne, że rynsztoki kamienne posadowione sš na ławie betonowej i fugowane zaprawš dla uzyskania szczelnoœci i zabezpieczenia przed wypłukiwaniem miału kamiennego z fug. Tworzš one trwały element umożliwiajšcy w wykonawstwie etapowanie prac brukarskich, mechaniczne zagęszczanie nawierzchni wykonanych fragmentów placu i stanowiš bazę dla prac niwelacyjnych.Na placach najczęœciej stosuje się rynsztoki w postaci trzech rzędów kostki kamiennej 18/20, z których œrodkowy jest zagłębiony, a boczne nachylone w jego kierunku. W przypadku ulic wystarczajšcy jest jeden rzšd zagłębionej kostki wzdłuż krawężnika, a kolejne tworzš płaszczyznę jezdni. Ulice o wyższej randze zyskiwały niegdyœ rynsztok z płyt kamiennych o szerokoœci ok. 25 - 30 cm lub w postaci wtopionego krawężnika, a niekiedy kamiennš wyżłobionš rynnę . W tym kontekœcie błędem wydajš się rynsztoki o nadmiernej szerokoœci, wykonywane dodatkowo z kostki drobnej, wzdłuż jezdni brukowanej kostkš większš  œciek z dziesięciu rzędów kostki (!)].Niezwykle interesujšco natomiast (mimo okazałych rozmiarów) wyglšdajš elementy odwadniajšce  stosowane wokół zabytkowych koœciołów. Były to najczęœciej systemy rynsztoków wykonanych z kamieni polnych, łšczšcych wyloty rur spustowych z rynien i rzygaczy z odwodnieniem placu przykoœcielnego w jeden system odprowadzajšcy wodę na zewnštrz. Obecnie elementy te najczęœciej zamieniane sš na współczesne formy odwodnienia z “nienaturalnie” płaskimi chodnikami, które pozbawiajš zabytkowy obiekt wizualnego poczucia zwišzku z podłożem. Relikty sztuki brukarskiej zachowane wokół obiektów zabytkowych bezwzględnie powinny podlegać ochronie na tych samych prawach co sam obiekt. Jest to nierozerwalna całoœć, sprawiajšca naturalne wrażenie wyrastania budynku z otoczenia.Problematykš zwišzanš z odwodnieniem nawierzchni, a raczej jego konsekwencjš, sš wszelkie elementy infrastruktury technicznej: wpusty, zawory, pokrywy studni... Wpusty kanalizacyjne powinny być dostosowane do kształtu rynsztoka . Niekiedy stosowano je w sposób wyrafinowany w postaci otworów w krawężniku nie eksponujšc ich w nawierzchni. Pokrywy studni kanalizacyjnych natomiast pojawiajš się zwykle w sposób przypadkowy i niezaplanowany w rysunku nawierzchni. Projektowanie wzorów ozdobnych w formie mozaiki, wymaga zawsze takiej lokalizacji, aby można było wykluczyć kolizję wystroju plastycznego z elementami technicznymi. Na nawierzchniach mniej eksponowanych ideałem jest wykonanie pokryw studni (np. telekomunikacyjnych, należšcych do największych, i kanalizacyjnych) z odwzorowaniem wzoru nawierzchni przez powtórzenie rysunku kostki na pokrywie. Rozwišzanie to jest pracochłonne, lecz technicznie możliwe. Dobre rezultaty otrzymuje się też przez wypełnienie ich powierzchni jakimkolwiek wzorem lub jednolitš powierzchnię płyty  wykonanymi bezwzględnie z naturalnego materiału kamiennego. Pokrywy studni w pasie drogowym wykonuje się najczęœciej w postaci odlewów żeliwnych ozdobionych motywem herbu miasta . Bardzo ważne jest wykonanie obramienia studni, co w przypadku pokrywy prostokštnej (pod warunkiem odpowiedniego usytuowania) może nie być kłopotliwe , jednak w przypadku najczęœciej stosowanych pokryw okršgłych wymaga dużej precyzji i starannoœci . Kostka kamienna tworzšca obsadzkę wokół studni powinna być specjalnie dobrana lub formowana, aby nie eksponować rozwartych fug, a opaska tworzyła regularny okršg. le wyglšdajš kostki tzw. z odzysku - z wypukłš „wypolerowanš” powierzchniš  cięte mechanicznie w kształcie trapezów. Stare bruki, nie powinny ujawniać œladów obróbki współczesnymi piłami mechanicznymi.