Omfalos  pępek starożytnego świata

Pindar, starożytny pisarz grecki, pisze, że władca bogów Zeus wypuścił kiedyś z przeciwległych krańców Ziemi dwa orły. W Delfach, w miejscu, w którym ptaki się spotkały, ustalono środek cywilizowanego świata. Metoda pomiaru nie budziła zastrzeżeń, gdyż orły poruszały się z tą samą prędkością – były przecież bliźniakami jednojajowymi.

 

Aby oznaczyć dokładnie centrum świata ustawiono w miejscu spotkania boskich wysłanników omfalos (z greckiego „pępek”) – obrobiony kamień w kształcie zaokrąglonej góry, z okolicznościowym reliefem przedstawiającym dwa orły. Ostatnim, który widział delficki omfalos był wódz fokijski Filomelos – kamień zrobił na nim takie wrażenie, że kazał go wywieźć z Delf (połowa IV w. p.n.e.).

Według innego mitu omfalos był nagrobkiem Pythona, węża, który strzegł świątyni Gai, pożerającego ludzi i zwierzęta wieszczka. Zabił go olimpijczyk Apollo, a na miejscu przybytku Gai ustanowił swą własną świątynię. 

W sanktuarium delfickim omfalos był chyba największą ze świętości, wiele (m.in. powyższy mit) wskazuje na to, że był to również najstarszy przedmiot kultu w tym kompleksie świątynnym. Przed adoptowaniem go do kultu Apollona pełnił zapewne funkcję betyla – „domu boga”.

Omfalos znajdował się w audytonie – podziemnej, ukrytej części świątyni Apollona, w której zasiadłszy na trójnogu wieszczeniu oddawała się Pytia. O omfalosie, zazwyczaj traktowanym jako środek Ziemi, piszą: Eurypides, Pindar i Platon, zaś Pauzaniasz pisze o nim jako o kawałku białego marmuru, według Delfijczyków stanowiącym centrum całej Ziemi.

W Ajschylosowych „Eumenidach” Orestes przypada do omfalosa, szukając azylu przed ścigającymi go eryniami, boginiami zemsty.

Jeśli chodzi o pochodzenie, znaczenie i symbolikę omphalosa istnieje jeszcze jedna bardzo ciekawa teoria. Jak podaje w swoich „Mitach greckich” Robert Graves, omfalos jest starożytnym anikonicznym wizerunkiem Wielkiej Bogini, bóstwa czasu matriarchatu, starszego od czasów homerowych i ciemnych wieków Grecji. Wizerunek Wielkiej Bogini stanowić miał stos żarzącego się węgla drzewnego, dla podtrzymania ciepła przykrytego białym popiołem. Takie ognisko domowe, najważniejszy „element” domostwa, stanowiło naturalny ośrodek zebrań rodzinnych i klanowych. W Delfach stos węgla drzewnego, do użytku poza domem, umieszczano w wapniu i tego rodzaju ognisko symbolizować miał omfalos. W takim ognisku miano palić substancje odurzające, pod wpływem których Pytia zaczynała wieszczyć. Lecz wydaje się, że omfalos delficki tak naprawdę przede wszystkim był materialną manifestacją faktu, iż to Delfy były centrum-pępkiem całego greckiego świata. To tutaj przecież odbywały się olimpiady panhelleńskie podtrzymujące poczucie więzi kulturowej greckich państewek, u tutejszej wieszczki Pytii porad zasięgali królowie i filozofowie całej Hellady. Na przykład Likurg, przed ustanowieniem praw mających rządzić Spartą o radę prosił wyrocznię delficką, a dwóch sprawujących jednocześnie władzę spartańskich królów posiadało swoich osobistych łączników z wyrocznią. W końcu to na frontonie delfickiej świątyni widniał napis – ponadczasowe zalecenie - „Poznaj samego siebie”.

Zacznij od początku. Od pępka.     

 

 

Omfalos (gr. omphalos – pępek) w wielu kulturach symbol środka świata, gdzie zaczęło się stworzenie Ziemi. Najbardziej znany pępek świata znajdował się w wyroczni Apollina  w Delfach.

Także w Eleuzis, centrum kultu bogini płodności Demeter, gdzie odbywały się wielkie misteria ku jej czci, miał znajdować się omfalos.

W Rzymie kamienny pępek świata (umbilicus urbis Romae) znajdował się na Forum.

W fundamentach świątyni jerozolimskiej, pod ołtarzem ofiarnym znajdować się miał blok skalny, który uważano za miejsce stworzenia świata i idealny środek Ziemi.