Pomnik Lotników Polskich w Warszawie

W dniu 27 sierpnia 2003 roku w Warszawie prezydent Rzeczpospolitej Polskiej dokonał aktu odsłonięcia pomnika Ku Czci Lotników Polskich Poległych w Latach 1939-1945. Relacje z uroczystości przekazały ogólnopolskie media. Autorami artystyczno–architektonicznej koncepcji pomnika są architekci Mark Roger Dziewulski, mieszkający na stałe w Kalifornii, oraz mgr inż. Tadeusz A. Dziewulski z Wielkiej Brytanii. Koncepcja muru z nazwiskami poległych nawiązuje do pomnika Lotników Polskich na skraju lotniska Northolt pod Londynem, gdzie na tylnych półkolistych ścianach są wyryte nazwiska poległych na Zachodzie polskich lotników. Ostatecznie projekt pomnika wykonał Mark R. Dziewulski, autorem tekstu umieszczonego na pomniku jest Tadeusz A. Dziewulski, konsultantem w zakresie kwestii merytorycznych gen. bryg. w st. spocz. pilot dr Edward Hyra, a od strony historycznej konsultantem był płk. rezerwy mgr Zenon Krasowski.Realizacja idei pomnika możliwa była dzięki Fundacji Stowarzyszenia Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii, dowództwu wojsk lotniczych i obrony powietrznej oraz Komitetowi Budowy Pomnika Ku Czci Lotników Polskich Poległych w Latach 1939-1945.

Warszawski pomnik składa się również z długiego, półkolistego muru, wyłożonego płytami z granitu Kuru Grey oraz ustawionej przed nim metalowej rzeźby, przedstawiającej trzy przeplatające się samolotowe smugi, często widywane na niebie w czasie bitew powietrznych. Symbolizują one walkę powietrzną myśliwców, a jedna z nich wzbijająca się w górę, symbolizuje zwycięstwo lotnika polskiego nad nieprzyjacielem. Rzeźba została wykonana z nierdzewnej stali.

Przedpole pomnika stanowi plac przeznaczony dla kompanii honorowej, orkiestry oraz publiczności na okoliczność uroczystości rocznicowych. Schody z placu ceremonialnego prowadzą na granitową posadzkę podium pomnika, na której stoi rzeźba. Dwie brukowane pochylnie pozwalają na dostęp niepełnosprawnym, z boku muru pomnika strzelają w niebo  dwa maszty sztandarowe, całość po zapadnięciu zmroku oświetlają reflektory. Pomnik zbudowano na skraju Pola Mokotowskiego w parku im. Józefa Piłsudzkiego, blisko Trasy Łazienkowskiej po południowej stronie alei Armii Ludowej, w sąsiedztwie wschodniej granicy terenów Głównego Urzędu Statystycznego.Wybór Pola Mokotowskiego nie jest przypadkowy, jest ono bowiem powiązane historycznie z lotnictwem polskim. Tu przecież przed wojną znajdowało się lotnisko Mokotów, które było kolebką polskiego lotnictwa wojskowego, sportowego, wypoczynkowego i komunikacyjnego. Z tego miejsca startowali polscy lotnicy do wielu lotów wyczynowych, rekordowych przelotów i zwycięstw w międzynarodowych zawodach lotniczych oraz do lotów bojowych w pierwszych dniach wojny. Lokalizację pomnika wybrano zatem w miejscu szczególnym, wykorzystując jednocześnie tutejszy park jako piękną oprawę zieleni dla budowli upamiętniającej lotników polskich.Na wykonawcę pomnika wybrano warszawską firmę Kam, dawniej znaną pod nazwą Kambud Warszawa – Warszawskie Zakłady Kamienia Budowlanego, która w roku 1999 obchodziła pięćdziesięciolecie istnienia. Jako wykonawca robót kamieniarskich w wielu znanych w kraju obiektach (ambasady: amerykańska, kanadyjska, chińska, rosyjska; budynki ministerstw: Rolnictwa, Finansów, Handlu Zagranicznego; domy poselskie: URM; Centrum Zdrowia Dziecka; dworce: LOT, stacje metro, Dworzec Centralny, PKiN, mosty: Poniatowskiego, Grota Rowieckiego; plac Defilad, Grób Nieznanego Żołnierza, Zamkowy; pomniki; zamek Królewski) miała za sobą odpowiednie argumenty. Umowa dotycząca wykonania pomnika została podpisana 22 listopada 2002 roku z klauzulą dotyczącą rozszerzenia zakresu robót o budowę placu przed pomnikiem. Poprzedziły ją jednak długotrwałe rozmowy z komitetem budowy pomnika, których początek datuje się na sierpień 2002 roku. Wynikały one z różnych koncepcji jego wykonania, jednej płytowej i drugiej blokowej. Ostatecznie zdecydowano się na postawienie pomnika w wersji blokowej. Łączny ciężar elementów kamiennych wyniósł 147 ton, w tym największe ważyły ponad 8 ton. Montażu dokonano dźwigiem przy pomocy specjalnych kotew ze stali nierdzewnej. Rozpoczęcie prac przygotowawczych nastąpiło w styczniu br. i polegało na zamówieniu elementów kamiennych na pomnik. Były propozycje ze strony wykonawcy wyboru spośród kilkunastu rodzajów kamieni: „Staraliśmy się na początku wybrać kamień polski, ale udało się wykonać z niego tylko część pomnika z powodu jakości naszych złóż. Trzeba podziwiać Finów za dobór tego materiału przy tej wielkości elementów. To są naprawdę wielkie ściany, elementy blokowe. Finowie przysłali te elementy polerowane, tak abyśmy mogli od razu na przedniej ścianie wykonać napisy. A trzeba podkreślić, że poszczególne elementy nie są proste, tylko ze skosem, każdy inny. Jest to niemal idealny łuk, więc na każdym półmetrze jest skok. Uszczelniliśmy to silikonami firmy Mapei dobranymi specjalnie do tego kamienia, które nie przebarwiają” – wspomina kierownik przygotowania produkcji Kamu Stanisław Sarap. Z kilkunastu wersji wybrano fiński granit Kuru Grey koloru stalowoszarego, co było wynikiem przyjęcia założenia, że kolor kamienia powinien odpowiadać kolorowi munduru lotniczego. Poszczególne elementy kamienne udało się dobrać tak, że nie ma na nich skaz, większych przebarwień i tzw. myszek. Część z nich ze względu na wielkość została podzielona - łącznie jest ich sześćdziesiąt jeden, każdy wykonany w Finlandii. Oprócz elementów skrajnych, lewych, na których wymieniono dni kampanii, bitwy itd., wszystkie mają szerokość 51,5 m. W sumie długość ściany wynosi trzydzieści osiem metrów, a wysokość sięga pięciu i pół metra. Poszczególne elementy były geodezyjnie wytyczone i usytuowane we właściwym dla nich miejscu na łuku fundamentu. Przy budowie pomniku zastosowano różne technologie: są tam więc powierzchnie polerowana i płomieniowana, tak zresztą narzucał projekt architekta. Ściana czołowa polerowana maszynowo jest bardzo dobrej jakości. Górna część została także spolerowana (to wszystko wykonali Finowie), a warszawscy specjaliści dopolerowali łączenia elementów. Napisy zostały pomalowane specjalną farbą. Każdy szczegół był uzgodniony z architektem. Osobnym tematem wykonawczym jest kwestia tzw. napisówki. Umieszczone na granitowych płytach pomnika długie słupki nazwisk upamiętniają lotników poległych w walce  w latach 1939-1945 (zasadą było niewprowadzanie ofiar wypadków losowych). Oprócz tego na pierwszym segmencie ściany wyryto:

POLEGŁYM LOTNIKOM

1939-1945

Lotnicto Wojskowe – Kampania Wrześniowa 1939 r.

Brygada Pościgowa, Brygada Bombowa oraz Lotnictwo Armii: „Karpaty”, „Kraków”, „Łódź”, „Modlin”, „Pomorze”, „Poznań” oraz Grupa Operacyjna SGO „Narew”.

Polskie Siły Powietrzne we Francji 1939-1940.

Dywizjony myśliwskie: 1/145 Warszawski i 2/8 Krakowsko-Poznański.

Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii 1940-1945.

Dywizjony myśliwskie: 302 Poznański, 303 Kościuszkowski, 306 Toruński, 307 Lwowski, 308 Krakowski, 309 Ziemi Czerwińskiej, 315 Dębliński, 316 Warszawski, 317 Wileński i 318 Gdański.

Dywizjony bombowe: 300 Ziemi Mazowieckiej, 301 Ziemi Pomorskiej, 304 Ziemi Śląskiej i 305 Ziemi Wielkopolskiej.

Batalie: Bitwa o Wielką Brytanię, Bitwa o Atlantyk, Dieppe, Zachodnia Pustynia, Włochy, Francja, Belgia, Holandia, Niemcy, Inwazja aliantów w Europie i Powstanie Warszawskie.

Lotnictwo Polskie na Froncie Wschodnim 1943-1945:

1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”,

2 Pułk Nocnych Bombowców „Kraków”

3 Pułk Lotnictwa Szturmowego

Batalie: Warszawa, Wał Pomorski, Berlin.

Po lewej i prawej stronie segmentu znalazły się wyryte: lotnicza szachownica i orzeł lotniczy, na drugim segmencie ściany dwadzieścia dwie odznaki pułków i dywizjonów, na trzecim w porządku alfabetycznym i chronologicznym według kampanii, nazwiska poległych śmiercią lotnika. Wykaz rozpoczynają nazwiska poległych w kampanii wrześniowa 1939 r. Ogrom pracy wykonany przez literników firmy Kam przy wykorzystaniu piaskarki polskiego producenta, firmy Abra z Opola, to 30.015 liter, znaków graficznych i innych elementów! Dodać trzeba, że pewną trudność stanowiła konieczność dokonywania zmian w pisowni nazwisk lotników, ponieważ podobny pomnik stoi na cmentarzu w Norfolk w Anglii (znacznie jednak mniejszy) i gros nazwisk powtórzono. Konieczna była zgodność obu zapisów i stąd prowadzona była szczegółowa ich weryfikacja dotycząca również zgodności  stopni wojskowych. Sam proces wykonywania liter polegał na przygotowaniu wydruku w formacie 1:1 z nazwiskami na poszczególny blok kamienny pomnika i po zaakceptowaniu (literówki, przesunięcia) przez przedstawiciela Komitetu Budowy Pomnika oraz dwie osoby z Kamu możliwe było przygotowanie folii do piaskowania i rozpoczęcie całego procesu piaskowania. Głębokość piaskowania była uzgodniona i wynosiła 5 mm. Gwarancją jej uzyskania było wykorzystanie do piaskowania folii Hard oraz piaskarki Snadmaster Pro. „W dość krótkim czasie musieliśmy wypiaskować ogromną ilość liter, wstępne założenia zakładały, iż ich wykonanie zajmie pół roku. Konieczność i jakość zastosowanego urządzenia pozwoliły zmieścić się w niecałych trzech miesiącach. Pracowaliśmy non stop” – powiedział Stanisław Sarap.

Ekipa montażowa do stawiania bloków składała się z pięciu osób, ponadto w pracach przygotowawczych brali udział pracownicy z hali produkcyjnej, w sumie zaangażowanych było jedenaście osób. Prace zakończono 31 lipca 2003 roku.