Kruszywa w Polsce. Zarys terminologii i klasyfikacji kruszyw

Kruszywa są to ziarniste materiały budowlane pochodzenia mineralnego, otrzymywane przez rozdrobnienie skał lub uzyskiwane sztucznie, jako produkt pochodny odpowiednich procesów przemysłowych.

Kruszywa mineralne skalne („naturalne” kruszywa) zgodnie z normą PN-87/B-01100 (Tab. 1.) dzielimy je na grupy, podgrupy, rodzaje, typy.

Zależnie od surowca skalnego i sposobu produkcji, kruszywa dzieli się na grupy:

- kruszywa naturalne, które powstały na drodze naturalnego - rozdrobnienia skał

kruszywa łamane, otrzymywane w wyniku mechanicznego rozdrobnienia skał.

W zależności od sposobu i stopnia obróbki kruszywa naturalne i łamane dzieli się na odpowiednie podgrupy, i tak

kruszywa naturalne dzielą się na:

kruszywa naturalne niekruszone,

kruszywa naturalne kruszone, otrzymywane w wyniku kruszenia luźnego surowca skalnego, odznaczające się obecnością ostrokrawędzistych ziaren o szorstkich powierzchniach. Kruszywa łamane dzielimy na:

-kruszywa łamane zwykłe, uzyskiwane w wyniku co najmniej jednokrotnego przekruszenia skał litych, odznaczające się ostrokrawędzistymi ziarnami

o nieforemnych kształtach,

- kruszywa łamane granulowane, gdzie kruszywa zwykłe zostają poddane dodatkowemu uszlachetnieniu

i charakteryzują się stępionymi krawędziami i narożami.

Podział kruszyw na rodzaje uzależniony jest od uziarnienia

i dzieli się na:

drobne - o wielkości

              ziarn do 4 mm,

grube -  o wielkości

              ziarn 4 - 63 mm,

bardzo grube - o wielkości

               ziarn 63 - 250 mm,

W zależności od gęstości objętościowej kruszywa dzielimy na typy:

kruszywa ciężkie - o gęstości objętościowej powyżej 3000 kg/m3,

kruszywa zwykłe - o gęstości objętościowej 1800 - 3000 kg/m3,

kruszywa lekkie - o gęstości objętościowej poniżej 1800 kg/m3.

Kruszywa w zależności od cech jakościowych dzielimy na asortymenty, odmiany, gatunki, klasy i marki wg wymagań zawartych w normach przedmiotowych.

Pojęcie kruszyw naturalnych nie obejmuje piasków wykorzystywanych do produkcji wyrobów z betonu komórkowego i cegły wapienno-piaskowej, piasków podsadzkowych oraz wyżej cenionych piasków formierskich i piasków do badania jakości betonu, które zaliczane są łącznie do grupy piasków przemysłowych, jak również do piasków szklarskich. Kruszywo naturalne w złożu dzieli się, w zależności od punktu piaskowego (zawartość frakcji piaskowej 0,05 - 2 mm), na kruszywa:

żwirowe (do 30% piasku), żwirowo-piaszczyste (30-50% piasku),piaszczysto-żwirowe (50-75% piasku), piaskowe (ponad 75% piasku).

W niektórych zastosowaniach substytutem kruszyw naturalnych są kruszywa łamane pozyskiwane ze skał litych. Zazwyczaj charakteryzują się one wyższą niż kruszywa naturalne jakością. Sztuczne kruszywa (wg normy PN-78/B-01101) uzyskiwane są z surowców mineralnych (keramzyt, glinoporyt) lub odpadów przemysłowych (gralit, pumeks hutniczy), których struktura uległa przemianom w wyniku obróbki termicznej. Również mamy do czynienia z kruszywami sztucznymi otrzymywanymi z odpadów przemysłowych nie poddawanych obróbce termicznej (elporyt, żużel paleniskowy). Do kruszyw sztucznych są zaliczane również kruszywa organiczne (kruszywa z tworzyw sztucznych).

Kruszywa naturalne w Polsce

Występujące w Polsce złoża kruszywa naturalnego są przeważnie wieku czwartorzędowego, a tylko nieliczne należą do starszych formacji geologicznych. Jakość kopaliny, a szczególnie jednorodność złóż zależą w znacznym stopniu od genetycznego typu złoża. W złożach czwartorzędowych wyróżnia się następujące typy genetyczne: lodowcowe, wodnolodowcowe i rzeczne oraz obserwuje się wyraźną strefowość ich występowania. W południowej części kraju, w strefie karpacko-sudeckiej, podstawową role odgrywają złoża genezy rzecznej. W sudeckiej części przeważają złoża piaszczysto-żwirowe wyższych terasów plejstoceńskich, w których dominują skały krystaliczne i piaskowce. Złoża w dolinach rzek sudeckich i na Przedgórzu Sudeckim charakteryzują się najwyższą jakością w kraju. Najbardziej znaczące w bilansie zasobów złoża związane z dolinami rzek to:

w dolinie Kaczawy: Dunino, Legnica-pole E, Szczytniki

w dolinie Nysy Kłodzkiej: Przyłęk-Pilce, Topola

w dolinie Odry: Siedlce, Lenartowice

w międzyrzeczu Bobrzycy i Skory: Okmiany

w dolinie Baryczy: zbiornik Sułów

W obszarze karpackim główną bazę surowcową stanowią złoża żwirowe i piaszczysto-żwirowe występujące w obrębie niskich terasów zalewowych i nadzalewowych, a w ich składzie dominują skały fliszowe.

Na podstawie składu petrograficznego nadfrakcji żwirowej kruszywa naturalne obszaru karpackiego można podzielić na dwie grupy:

najlepsze jakościowo żwiry z doliny Czarnego Dunajca, Białki, Dunajca i Popradu, zawierające głównie granity i kwarcyty oraz piaskowce, a na przedpolu Tatr i Pienin również wapienie, wapienie krzemionkowe i radiolaryty

żwiry rzek karpackich, takich jak: Olza, Wisła, Soła, Raba, Dunajec (poniżej zbiornika Rożnowskiego), Ropa, Wisłoka, Jasiołka, Wisłok oraz San

W Polsce północnej i centralnej - na Niżu Polskim najważniejsze są złoża o genezie lodowcowej i wodnolodowcowej oraz rzecznej. W północnej części tego obszaru znajdują się złoża żwirowo-piaszczyste zawierające głownie skały skandynawskie. W części centralnej i południowej znaczny udział w utworach wodnolodowcowych mają osady piaszczyste zawierające duże ilości skał lokalnych. Ogółem w Polsce udokumentowanych jest 3915 złóż kruszyw naturalnych o łącznych zasobach bilansowych 14.464 mln ton, z czego 1154 to złoża zakładów czynnych, a 978 złóż zaniechanych. Wydobycie kruszyw naturalnych w 1999 roku wyniosło 87,0 mln ton, co zaowocowało 20% wzrostem, w stosunku do roku poprzedniego. Rzeczywista wielkość wydobycia kruszyw naturalnych jest jednak większa, ze względu na fakt, iż w statystykach nie uwzględniono małych przedsiębiorstw, jak również na nielegalną eksploatację prowadzoną bez spełnienia wymaganych prawem warunków. W sumie wg “Minerals Yearbook of Poland 1995-1999” produkcja kruszyw naturalnych w Polsce w 1998 wynosiła 5759 mln ton i 72-74 mln ton w 1999 roku, natomiast według oficjalnych danych GUS-u na temat ich produkcji, były to wielkości rzędu 44,5 mln ton i 49,1 mln ton. Największe kopalnie kruszywa naturalnego zlokalizowane są w części południowej (województwo dolnośląskie, opolskie, śląskie, małopolskie, podkarpackie), północno-zachodniej (województwo lubuskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie), północno-wschodniej (województwo warmińsko-mazurskie, oraz północna część mazowieckiego i podlaskiego), przy braku większych kopalń w Polsce centralnej. Największe firmy eksploatujące kruszywa naturalne w kraju to głównie przedsiębiorstwa wielozakładowe, posiadające kilka lub kilkanaście kopalń (Tab. 2., Rys.1). Większość z nich została poddana komercjalizacji i prywatyzacji, a następnie przekształcono je w spółki akcyjne bądź z ograniczoną odpowiedzialnością. Część z nich pozyskała  inwestorów zagranicznych i wchodzi w skład międzynarodowych grup kapitałowych takich jak: irlandzki CRH Plc (Olsztyńskie KSM), francuski Lafarge (Koszalińskie KSM), niemiecki Heidelberg Cement (Zielonogórskie i Opolskie KSM), brytyjski Tarmac (Wrocławskie KSM i KSM "Kosmin" Łódź). WKSM S.A. to jedyny producent kruszywa budowlanego, którego akcje są notowane (od sierpnia 1997 roku) na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Jednak 27.06.2001 ZWZA Wrocławskich Kopalń Surowców Mineralnych zdecydowało o wycofaniu spółki z obrotu publicznego. Prywatyzacji pracowniczej poddano między innymi: Szczecińskie KSM S.A., „Kuszgeo” Wielkopolskie Kopalnie Sp. z o.o., PPKiUG „Kruszgeo” S.A. Rzeszów, Krakowskie ZEK „Kruszywo” S.A. Część firm jest nadal państwowymi przedsiębiorstwami lub jest w trakcie prywatyzacji, są to: Lubelskie KSM, Bydgoskie KSM, Suwalskie KSM. W celu zaspokojenia wysokich wymagań klientów oraz dużej konkurencji większość firm eksploatujących kruszywa dokonuje inwestycji mających na celu zwiększenie produkowanych asortymentów oraz poprawę ich jakości. Nakłady na inwestycje w latach 1995-97 w WKSM S.A. wyniosły ok. 11,9 mln zł, natomiast w roku 1998 przeznaczono na budżet inwestycyjny ok. 7,5 mln zł. Następstwem wprowadzenia automatyzacji i nowoczesnych maszyn do procesu produkcyjnego było zmniejszenie zatrudnienia w spółce z 782 osób w 1990 roku do ok. 320 pracowników w roku 1998. Nakłady inwestycyjne OKSM Sp. z o.o. i ZKSM S.A. w Opolu w roku 2000 wyniosły łącznie 12,7 mln zł. Najważniejsze inwestycje naszych Firm to przebudowa i modernizacja K.S.M. Wójcice, K.K. Szczytniki oraz K.K. Rakowice. Kruszywa naturalne służą głównie do produkcji różnego rodzaju betonów oraz wyrobów betonowych, zapraw budowlanych, suchych mieszanek i zapraw. Tylko niewielka część wykorzystywana jest w budownictwie drogowym do podbudowy dróg. Kruszywa naturalne w tym wypadku ustępują miejsca kruszywom łamanym.

Bibliografia:

„Kruszywa mineralne - Kruszywa skalne - Podział, nazwy i określenia”

„Bilans Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polski i Świata 1994-1998”

„Kruszywa sztuczne - Podział, nazwy i określenia”

„Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 1999 roku”

“Mapa dolin polskich Karpat fliszowych objętych degradacją wskutek ruchów masowych i eksploatacji kruszywa”

“Minerals Yearbook of Poland 1995-1999”

“Aktualny stan i perspektywy górnictwa surowców skalnych w Polsce”

“Minerals Yearbook of Poland 1995-1999”

Materiały pochodzą z serwisu internetowego http://bossa.pl/

Materiały pochodzą z serwisu internetowego http://money.pl

Raport o surowcach mineralnych, Rzeczpospolita 04.08.98 Nr 181

„Raport Roczny 2000” Górażdże Cement

„Bilans Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polski i Świata 1994-1998”

• « poprz.
• nast. »