Sjenity z Przedborowej

 Skały nazywane potocznie sjenitami niem-czańskimi, odsłaniają się w pasie o 16-kilometrowej długości ciągnącym się od Gościeradowa na północy przez Niemczę do Przedborowej k. Ząbkowic Śląskich na południu. Występują one w postaci żył pokładowych o miąższości 50 - 300 m, przecinających łupki metamorficzne lub gnejsy. Ich wiek określany jest na 300  270 mln lat, co odpowiada górnemu karbonowi i dolnemu permowi.Sjenity niemczańskie stanowią skały zróżnicowane pod względem składu chemicznego i mineralogicznego. Zgodnie z klasyfikacjami petrograficznymi, nazwa „sjenity” jest w tym przypadku nieścisła, lecz  zastosowana przez geologów niemieckich przyjęła się i tradycyjnie jest używana. Najważniejszymi miejscami wydobycia sjenitów są kopalnie w Kośminie i Przedborowej k. Ząbkowic Śląskich. W Przedborowej tworzą żyłę pokładową o miąższości 100 m, przecinającą gnejsy sowiogórskie. Skały te, pod względem petrograficznym, są granodiorytami. Ich składnikami są równomiernie rozmieszczone białawe skalenie, ciemnozielona hornblenda, ciemnobrunatny biotyt i w ilościach podrzędnych szarawy kwarc. Struktura skały jest drobnoziarnista, a rozmieszczenie składników nie wykazuje kierunkowości. Jej barwa na świeżym przełamie jest niebieskoszara, na powierzchni polerowanej lub szlifowanej  ciemnoszara lub prawie czarna.Sjenity z Przedborowej cechują się bardzo dobrymi parametrami technicznymi. Charakterystyczną ich cechą jest wysoka odporność na duże zmiany temperatury. Według różnych źródeł, badana w stanie powietrzno-suchym wytrzymałość skały jest bardzo duża (powyżej 200 MPA) lub duża (120-200 MPA). Ścieralność oznaczana na tarczy Boehmego jest bardzo mała (poniżej 0,25 cm), podobnie jak nasiąkliwość (poniżej 0,5 %). Wysoka gęstość objętościowa (powyżej 2,6 g/cm3) pozwala zaliczyć sjenity z Przedborowej do skał bardzo ciężkich.Skały te zostały udokumentowane jako surowiec do produkcji bloków (na elementy budowlane) i kruszywa łamanego. Stanowią one cenny materiał kamieniarski, dający się dobrze szlifować i polerować, chociaż trudniejszy w obróbce od granitów ze względu na znaczną twardość. W budownictwie nadaje się on na okładziny zewnętrzne, cokoły, schody i posadzki. Powszechnie stosowany jest do wyrobu pomników i nagrobków. Bardzo korzystne cechy wytrzyma-łościowe szczególnie predestynują je do użycia na elementy posadzkowe w obiektach o dużym natężeniu ruchu takich, jak dworce kolejowe, metro, duże centra handlowe itp. Tam też powszechnie  sjenity są stosowane. Udokumentowane w 1973 roku zasoby złoża „Przedborowa” wyniosły 4994 tys. ton. Po trzydziestu latach zasoby zmniejszyły się o 19,3 % i wynoszą obecnie 4034 tys. ton (stan na 31.12.2001 r.). Eksploatacja w latach przedwojennych prowadzona była przez znaną niemiecką firmę W. Thust Gross Kumendorf. Od lipca 1950 roku wydobycie rozpoczęły Piławskie Zakłady Kamienia Budowlanego. Urabianie odbywało się materiałami wybuchowymi, co miało niewątpliwie negatywny wpływ na górniczą bloczność złoża. W bezpośrednim sąsiedztwie kopalni mieścił się zakład przeróbczy kruszyw, natomiast zakład obróbki bloków znajdował się w odległej o 13 km Piławie Górnej. W latach 70-tych ubiegłego stulecia duże zapotrzebowanie na materiały budowlane doprowadziło do znacznego rozwoju eksploatacji, która przykładowo w roku 1972 wyniosła 52,8 tys. ton kamienia łamanego i 1,4 tys. ton bloków (uzysk bloków wyniósł 2,7 %). Maksymalna wielkość bloków wynosiła wówczas 180x100x70 cm. Dla korzystniejszego udziału bloków zaczęto stosować zasadę maksymalnego wykorzystania surowca, co pozwoliło w połowie lat 80-tych uzyskać ponad pięcioprocentowy uzysk bloków.W czasie, gdy wszystkie zakłady wydobywcze kamieni budowlanych podlegały Kombinatowi Kamienia Budowlanego „KAMBUD” w Krakowie, Przedborowa stanowiła część Piławskiego Zakładu Kamienia Budowlanego w Piławie Górnej. Na początku lat 90-tych, na fali ogólnokrajowych zmian własnościowych, użytkownikiem złóż „Przedborowa” i „Kośmin” stało się Górnicze Przedsiębiorstwo Eksploatacji i Przeróbki Kamienia „SJENIT” S.A. z siedzibą w Piławie Górnej. Prowadziło ono eksploatację w kopalni „Przedborowa” do 2000 roku. Roczna wielkość wydobycia wahała się w tym okresie od 35,04 tys. ton (1994 r.) do 4,4 tys.ton (1999). Duże zamówienia związane były między innymi z wykonywaniem kamieniarki na stacjach metra warszawskiego budowanych w latach dziewięćdziesiątych. Kruszywa łamane obejmowały około 95 % całości produkcji. W udziale poszczególnych asortymentów kruszywa największą część stanowiły kruszywa drogowe - 85 %, pozostałe to kruszywa budowlane (10 %) oraz przeznaczone do budownictwa hydrotechnicznego (5 %). Udział materiału blocznego w  produkcji kamienia wynosił około 5 % . Na terenie kopalni prowadzono wstępną obróbkę mechaniczną surowca tj. kruszenie, cięcie na bloki odpowiednich wymiarów.W 2000 roku kopalnia „Przedborowa” została sprzedana i wyodrębniła się jako samodzielny podmiot gospodarczy tak, że obecnym użytkownikiem złoża jest Kopalnia Sjenitu „Przedborowa” Sp. z o.o. z Przedborowej. Od czasu zmiany właściciela po chwilę obecną wydobycie jest wstrzymane. Powodem takiego stanu są następstwa zmian własnościowych (uzyskanie nowej koncesji na eksploatację i dokumentów koniecznych do jej uruchomienia), jak również wprowadzone zmiany przepisów górniczych. W maju bieżącego roku wydobycie ma być wreszcie wznowione. Prowadzone będzie trzema poziomami, przy użyciu materiałów wybuchowych: prochu i amonitu skalnego 62, metodą krótkich otworów. Nowi właściciele przewidują maksymalizację wydobycia na bloki, a bloczność górniczą oceniają na maksymalnie 10 %.Należy mieć nadzieję, że brak sjenitu z Przedborowej rychło się skończy, tym niemniej w czasach ogromnej ekspansji kamienia importowanego jest „niepolitycznie”, zniknąć produktowi na trzy lata z rynku, bo może być trudno na niego wrócić. Szczęściem, w skali kraju to jedyny eksploatowany obecnie kamień łączący wysoką jakość, poszukiwaną ciemną barwę i niemałą tradycję w kamieniarstwie, co zapewne w tym przypadku będzie miało znaczenie.

Materiały wykorzystane:

Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. 2002 r., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

Natkaniec-Nowak L., Heflik W., 2000  Kamienie szlachetne i ozdobne Polski. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków

Pinińska J., 1996  Właściwości wytrzymałościowe i odkształceniowe skał. Zakład Geomechaniki Instytutu Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa

Praca zbiorowa, 1979 - Surowce mineralne dolnego Śląska. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław

• « poprz.
• nast. »