RZEŹBA: DOBRE NAUCZANIE

Ten artykuł chciałbym poświęcić zagadnieniu nauki rzeźby w kamieniu. Opisując proces przekazywania wiedzy, zilustruję ten artykuł przykładami i zdjęciami z pracowni rzeźby w kamieniu Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie prowadzonej przez prof. Wiesława Bielaka.

W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny rozwój technologii obróbki kamienia, na polski rynek wprowadzane są coraz droższe, doskonalsze maszyny do cięcia i szlifowania tego wymagającego materiału. Mamy okazję podziwiać kamienie z najdalszych i najbardziej egzotycznych zakątków świata, zaś materiały ścierne pozwalają wydobyć z surowca głębię i koloryt.
Kamienie stosowane do elewacji i niektóre okładziny kamienne są na europejskim poziomie. Brakuje jednak dobrej rzeźby, ręcznej obróbki czy detalu odpowiednio wkomponowanego we współczesną architekturę, a także całościowego projektowania, które łączyłoby zarówno surowiec, jak i metodę jego wykorzystania i wyeksponowania w jedną spójną całość. Przez zaniedbania dotyczące odpowiedniego przygotowania całego procesu, najlepszy nawet materiał nie jest odpowiednio wykorzystany. Wśród przyczyn tego stanu rzeczy, chciałbym wymienić dwie : niedostateczną współpracę firm z projektantami i artystami, brak dobrego szkolnictwa na poziomie szkół średnich i zawodowych.
Niedostatek specjalistów, skutkuje brakiem całościowej wizji, niewiele jest firm, które zapewniłyby dobrą współpracę na linii architekt- projektant- artysta- wykonawca. Ważnym elementem zapewniającym dobrą komunikację pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi jest edukacja na wysokim poziomie. Nie zapominajmy także o tym, że wszystkich łączy jedna idea- kamień, jednak wadą, która nie pozwala w pełni wykorzystać wszystkich jego własności jest trudność w porozumieniu, a także ustalenie co jest w tej sytuacji priorytetem.
Zastanawiając się nad właściwościami kamienia i istotą jego obróbki, przychodzą mi na myśl surowy piaskowiec romańskiego kościoła, doskonale rzeźbiony detal z gotyckiej świątyni czy dziewiętnastowieczne kamienne elementy harmonijnie wkomponowane w architekturę. Także całe nekropolie takie jak Pere-Lachaise czy Powązki, gdzie godzinami można podziwiać kunszt artystów i kamieniarzy, zatrzymując się niemal przy każdym nagrobku. Kamień, ujmujący surowym pięknem, ręczna obróbka i bogactwo faktur. Podobny efekt od wieków próbują uzyskać uczniowie i studenci, zaś kolejne pokolenia nauczycieli przekazują wiedzę jak osiągnąć taki wynik.
W pracowni kamienia akademii w Krakowie początek pracy jest standardowy i z pozoru łatwy: wybranie bloku i przygotowanie gipsowego modelu w skali. Każdy etap pracy jest wielokrotnie omówiony indywidualnie z każdym z autorów. Początkowo preferowane są abstrakcyjne, uproszczone formy, dające duże możliwości kształtowania płaszczyzn i wyszukiwania faktur. Jest to przede wszystkim próba znalezienia interesujących form poza treścią i znaczeniem. Potem mamy do czynienia z przekuwaniem odlewów gipsowych antycznych rzeźb, gdzie studenci mogą zetknąć się z klasyczną formą. Profesor Wiesław Bielak zaczynając uczyć, kładzie nacisk na najprostsze sposoby obróbki kamienia: „dłuto, szpic i medytacja z bryłą kamienia”.
Ten początkowy etap pracy daje możliwość zrozumienia kamienia i wydobycia ekspresji minimalistycznymi środkami. Nie jest łatwo tak drastycznie ograniczyć ilość narzędzi, pracować praktycznie jednym rodzajem dłuta, gdy mamy do dyspozycji szlifierki z dobrymi tarczami, które pozwalają łatwo wciąć się w kamień. Często można usłyszeć od profesora: „Pan rzeźbi jak w drewnie, proszę myśleć strukturą kamienia”. Zrozumienie tych prostych słów otwiera drogę do poznania technik rzeźby w kamieniu. Studenci często zostawiają nienaruszone, naturalne powierzchnie kamienia, wkomponowując je w formę przestrzenną. Razem z nauką technik obróbki, rodzi się świadomość różnorodnych możliwości materiału i wielości rozwiązań artystycznych.
Z upływem czasu i praktyką coraz lepiej poznajemy walory kamienia, widzimy wiele różnych sposobów kształtowania i wydobywamy, tzw. energię kamienia. Początkowe etapy i zmagania się z materiałem owocują częstokroć dobrymi rozwiązaniami, zwłaszcza istotnymi w rzeźbie figuratywnej czy portretowej.
Na zakończenie chciałbym zachęcić absolwentów uczelni do współpracy z firmami kamieniarskimi. Dla studentów będzie to możliwość wejścia na rynek, wykorzystania swej wiedzy w praktyce. Firmy skorzystają na tym w ten sposób, że w ich gronie pojawią się młode, kreatywne osoby, nie skażone sztampowością, pełne oryginalnych i ciekawych rozwiązań i pomysłów. Jednak najwięcej profitów otrzymamy z tego my- zwykli odbiorcy, przebywający w przestrzeni, skomponowanej także przez obecność kamienia, którym nie są obojętne wartości estetyczne.
Mam świadomość, że oba te światy są od siebie dalekie, ale wierzę, że połączenie
obu wartości może wnieść dużo do rozwoju firm i poziomu rzeźby. Wierzę, że będą pojawiać się coraz lepsze realizacje, całościowo łączące intrygujące projektowanie, piękny detal, szlachetne materiały i dobrą technologię.

Wit Pichurski

• Next >