Świat Kamienia Czytelnia Świat Kamienia rocznik 2002 Świat Kamienia nr4 (17) Lipiec 2002„Na początku był... 'wielki szacunek do pracy w kamieniu, zwłaszcza do rycia liter'.- Te słowa, które napisałem na papierze, można różnie wykorzystać, a spróbujcie zrobić to samo ze słowami, które wyryłem na płycie nagrobnej” - odgraża się Jan Himilisbach. Nawet nie próbuję, ale to, co napisał na papierze z chęcią wykorzystam.
Narodziny artysty
Bez żadnej przesady można go nazwać człowiekiem renesansu, był aktorem, pisarzem, pracował w tysiącu miejsc, obracał się w podejrzanych środowiskach np. arystokratów, złodziei. W trakcie swojej dziejowej włóczęgi pracował również u kamieniarza. Po (a może w trakcie) pracy pisał wiersze, śląc je później do „Ekspresu Wieczornego”. Poradzono mu, aby popracował nad ortografią i zapewne w tym celu odesłano do Związku Literatów Polskich. Himilsbach pracował wtedy w kamieniu, blisko domu ZLP, także droga - od kamieniarza do pisarza nie zmęczyła go. Wyprawa okazała się pożyteczna ze wszech miar: kamieniarz został przyjęty do związku, a od Alfreda Słuckiego dostał przepustkę do świata literatury w postaci koszuli, butów i garnituru z Taszkientu. Później na krajowym Parnasie pojawiła się powieść prawie autobiograficzna „Przepychanka”. „Przepychanka” nie ma nic wspólnego z literackim przepychem warsztat powieściopisarski Himilsbacha na pewno nie był najlepszym z warsztatów, jakim dysponował (o wiele bardziej interesujące są jego kreacje aktorskie). Podczas lektury można odnieść wrażenie, że czyta się pamiętniki robotnika rozpisującego pióro przed klasówką w szkole wieczorowej. Są w tej książce jednak momenty - i to wcale nierzadkie - dzięki którym można zorientować się, że autor był obdarzony ponadprzeciętną osobowością.
Druga matka i muza
Najciekawszym rozdziałem tej książki jest ten opatrzony całkowicie nie proroczym tytułem „Partanina”, opisujący pracę u anonimowego kamieniarza określanego jako „Majster”. Z człowiekiem tym związało Himilsbacha wspólne dobro materialne i uczucie podobne do tego, jakie wywiązuje się między matką i jej dziećmi. Majster niejednokrotnie wygrażał i straszył swoich ludzi: twierdził że z roboty pijaków powyrzuca, jednak kiedy pracownik marnotrawny „poszedł w cug” Majster niczym pies tropiący bezbłędnie odnajdywał go w danej melinie, płacił długi i odtransportowy-wał delikwenta (a raczej już prawie denata) do zakładu. Miłość majstra nie była jednak miłością całkowicie macierzyńską, była nieco interesowna, bowiem majster chociaż kilkakrotnie silniejszy od każdego ze swoich pracowników nie był w stanie sam dźwignąć „kamienia”. Dzięki temu grupa była tak ze sobą zżyta, że „gdyby co” (czyli np. milicja albo inny urząd podatkowy), to wszyscy „milczeliby jak jeden”, nawet jeśliby komu przyszło „biksować po celi nawet dziesięć Wojtków”. Czy dzisiejsze udogodnienia techniczne w postaci wózków widłowych oraz bezrobocie nie powodują rozkładu pożycia między pracodawcą a pracownikiem? Metody wychowawcze stosowane przez majstra zasadzały się na werbalnym pobudzaniu wyobraźni pracowników: tłumaczył im cierpliwie, że gdyby nie on, to by już dawno z głodu - i pragnienia - pod płotem jak psy pozdychali. Być może również wizja zatrudnienia w państwowej hodowli zarodowej bydła w charakterze reproduktora umotywowała artystę do pracy nad sobą.
Ogłady i życiowej mądrości pracownicy nabywali podczas delegacji; jedną takich wypraw po złote runo Himilsbach dokładnie zrelacjonował w „Partaninie”. W nieznane dwójka pracownicza wyruszyła z błogosławieństwem Majstra („nie opierdalać mi się przy robocie...), narzędziami i materiałem. Na starego forda o nośności 900 kg załadowano trzy tony kamienia poprzekładanego wioliną i spuszczono samochód z górki - nie zapalił. Doświadczony kierowca stanął na środku torów w oczekiwaniu na tramwaj wypełniony pasażerami, którzy klnąc pod nosem pomogli odpalić wóz. W drodze, jak w klasycznej powieści, kamieniarze poznają się wzajemnie z kierowcą-innowiercą, odkrywając różnorodność świata. Aby zjeść beczkę soli zatrzymali się nawet w gospodzie, gdzie Dudek, kolega Himilsbacha, dał lekcje savoir-vivre'u kierowcy, który nie poczęstował towarzyszy podróży alkoholem. Dudek-religioznawca stwierdził, że kalwinizm (którego wyznawcą był szofer) jest kiepską religią skoro „nie zabrania swojemu wyznawcy samemu pić wódki, zwłaszcza wtedy, gdy przy tym samym stoliku siedzi jeszcze dwóch pijących”. Co prawda kierowca przyznał po kłótni w końcu rację swoim kompanom podróży i nawet kupił im pół litra w ramach ekumenicznego pojednania, ale na katolicyzm nie przeszedł. Z tej życiowej lekcji wypływa ważna nauka, że porozumienie między wyznawcami różnych religii jest jednak możliwe, a to za sprawą spiritus movens... Z opisu stawiania nagrobka można wywnioskować iż Himilsbach był kamieniarską „fachurą”. Dwójka robotnicza dopasowywała do siebie poszczególne kawałki pomnika, podbijała je drewnianymi klinikami i podlewała od spodu rzadkim cementem trzysta pięćdziesiąt, żeby szybciej wiązało. Był to nagrobek nie lada, wykonany po mistrzowsku ze szwedzkiego granitu. Za jego cenę można było postawić mały domek z cegły lub kupić dwa nowe samochody, ale za to o ileż wzrastał prestiż denata! Zarówno na tym, jak i na tamtym świecie. Mieszkańcy miasteczka i okolicznych wsi ściągali na cmentarz, aby zobaczyć to cudo. Przeglądając się dyskretnie w wypolerowanym na szkło kamieniu nie podejrzewali nawet, że pomnik został wyszabrowany ze starego cmentarza. W warsztacie tablicę wpakowano pod maszynę, posypano grubo stalmasą i po dwóch godzinach znikło z niej nazwisko prawowitego właściciela. „Życiowa” postawa Himilsbacha pozwoliła mu wraz z kolegą dać się wynająć do „odwalenia fuchy”. Nowa praca, zlecona przez... przewodniczącego miejscowej rady narodowej, polegała na cichym „poprawieniu” dziewiętnastowiecznego grobowca miejscowego bohatera. Pomnik był ze skałką pośrodku wezgłowia i krzyżem stojącym na jej wierzchołku, paserowanym na kształt pnia z sękami. Przeprowadzona na miejscu ekspertyza wykazała konieczność kompleksowego remontu. Kiedy okazało się, że jest to grób Wysockiego, przywódcy Powstania Listopadowego, Dudek zaczął wietrzyć „jakąś prowokację”, lecz przewodniczący uspokoił robotników i sam poszedł stanąć na czatach. W nocy wyniesiono z katakumby trumnę, aby nie przeszkadzała w remoncie grobu i schowano ją pod płotem przykrywając starymi wiankami. Pro forma należy zaznaczyć, że po robocie kierownik zaprosił Himilsbacha i Dudka na suto zakrapianą kolację.
Nie wiem czy opis dalszych kolei tej przygody miał tak w zamierzeniu autora wyglądać, ale odnoszę wrażenie, że ma ona jakiś transcendentny - zamierzony lub nie - związek z opowieściami pewnej starożytnej księgi. Być może zabrzmi to jak trawestacja, w każdym bądź razie, kiedy cała trójka siedziała już w lokalu:
„Za oknem panowała ciemność. Słabe światło jednej żarówki, wiszącej u sufitu i upstrzonej przez muchy, z trudem przebijało się przez kłęby dymu [tytoniowego przyp. aut.] zbitego u góry...” Z tego chaosu wyłania się robotniczy świat. Kiedy do gości podeszła zmęczona kobieta w ciąży, przewodniczący zapytał ją, czy wie już, kto jest ojcem jej dziecka, na co ta odpowiedziała, że „cholera wie”, ponieważ „żaden się nie chce przyznać”. Po złożeniu zamówienia na schabowe z kapustą i pierwsze pół litra przewodniczący stwierdził, że kelnerka Zosia to porządna dziewczyna Himilsbach nie rozwija jednak tego wątku i jedynie można domniemywać, czy panna wydała na świat robotniczego wybawiciela, który wywalczył swoim bliźnim wolne szabasy... przepraszam - soboty. Kolacja mogła zakończyć się małym zgrzytem, ponieważ Dudka strasznie irytowały nieludzki wręcz możliwości przewodniczącego, który choć mały, to jednak wódkę „pił jak kefir”, ten jednak kąśliwe uwagi klasy pracującej puszczał mimo uszu. Przykro mi to powiedzieć, ale okazuje się, iż Himilsbach nie był zbyt dobrym maratończykiem: klasa pracująca na nocleg wróciła na „automatycznym pilocie”, ponieważ niewiadomo kiedy urwała jej się kronika filmowa. Himilsbach obudził się w środku nocy i w świetle gorejącego na czerwono serca Chrystusa z podświetlanego obrazu zobaczył ubierającego się Dudka - po fazie całkowitej utraty świadomości przyszedł czas na bytowanie między snem a jawą. Jak się okazało, dręczonemu przez demony Dudkowi włączył się moralniak, postanowił więc wrócić na cmentarz i złożyć trumnę na jej miejsce, tak aby ktoś przez przypadek nie wywiózł szczątków wodza na śmieci. Himilsbach stwierdził, że nawet gdyby ktoś trumnę wywiózł to:
- Założymy sklepienie i cześć pracy, był Wysocki i nie będzie Wysockiego.
Dudek nie dawał jednak za wygraną i zadał jak mu się zapewne wydawało pytanie zasadnicze:
- A jak kiedyś znowu otworzą mu grób i okaże się, że go tam nie ma, że jest tylko pusta katakumba?
Himilsbach odpowiedział wtedy bardzo przytomnie, jak na pijanego w sztok robotnika:
- To nas już wtedy tu nie będzie.
Dudek nie potrafiąc najwyraźniej zbić tak mocnego argumentu wlazł z powrotem pod pierzynę i w ten sposób zakończyła się ta nocna Polaków rozmowa.
Nad ranem nici z przędzy historii ponownie splotły się ze sobą za sprawą sióstr Mojr.
Podczas ostatnich prac wykończeniowych, do otwartej katakumby, w której siedzieli robotnicy, podeszła wycieczka prowadzona przez młodą dziewczynę. Przewodniczka, niczym Maria Magdalena przystanęła przy otwartym grobie i wskazując pustą katakumbę powiedziała:
- Proszę kolegów tu leży jeden z naszych najznakomitszych...
Co prawda Himilsbach w pierwszym odruchu chciał wyprowadzić towarzystwo z błędu, ale uprzytomnił sobie, że nie powinien wtrącać się do cudzej roboty - w tym przypadku, do pracy przewodniczki. Po tym jak wycieczka oddaliła się, pracownicy złożyli trumnę do katakumby.
„Zanim jednak nakryliśmy trumnę wiekiem pisze Himilsbach niby to niechcący uścisnąłem staremu [Piotrowi Wysockiemu przyp. aut] prawicę. I w ten sposób spełniły się moje marzenia. Dotknąłem własną ręką historii. Kogoś bardzo sławnego”. Komizm całej sytuacji zostaje stonowany przez pojawienie się tajemniczej starszej pani w czerni (być może Alegorii Narodowej), która odbyła wraz z nieboszczykiem jego drugą ostatnią drogę. Wyprawa po złote runo zakończyła się oczywiście słowiańskim happy enden przewodniczący zaprosił robotników na alkohol i po podpisaniu odpowiednich dokumentów wręczył im trzy tysiące złotych z „funduszu przeznaczonego na rozwój kultury, za reperację lastrykowych podestów przy wejściu do budynku Prezydium”. A później... Himilsbach żył długo i szczęśliwie... Piotr Kuncewicz wspomina, że „Jasiu” wpadł kiedyś do niego w środku nocy z półlitrem i sam zajmując się jedynie notowaniem kazał sobie opowiadać o zwyczajach grzebalnych być może ma to jakiś związek z Wysockim i starszą panią w czerni, którą zapamiętał do końca życia. Starsze panie również miały powody do tego, aby zapamiętać Himilsbacha; kiedyś zaproszony na warszawskie salony, po skorzystaniu z łazienki, struty Himilsbach oświadczył:
- Właśnie puściłem pawia...
Na co pani domu:
- Cóż za ekstrawagancja..., drogi panie, chodźmy zobaczyć tego przepięknego ptaka!
I to też jest ezoteryczna przypowieść.
Ludzie starożytni wznosili kopce zwane kurhanami; w jednych rejonach świata usypane były one wokół pni drzew, w innych wznoszono je z kamieni. Służyły najczęściej jako grobowce wybitnych osobistości, wojowników czy starszyzny plemiennej. W Azji, wraz z rozwojem filozofii buddyjskiej, funkcja tych grobowców została przekształcona przez rozbudowaną symbolikę, ukrytą w każdym fragmencie tej powoli ewoluującej budowli sakralnej. Stupa, bo o niej mowa, jest trójwymiarowym symbolem oświecenia. Przedstawia przekształcenie pięciu rodzajów emocji w pięć oświeconych mądrości. Jej symetryczna forma wypełniona jest zwykle relikwiami, mantrami, kosztownościami (złoto, klejnoty) oraz różnego rodzaju symbolami. Oprócz aspektu religijnego stupy stały się również manifestacją strefę wpływu. Były wszędzie tam, dokąd docierał buddyzm. Budowano je jako widoczny znak na zasadzie „dotąd dotarliśmy, tutaj rozpościeramy swoje energie”. Już około 300 roku p.n.e. cesarz Asioka w pierwszej połowie swego życia zjednoczył zbrojnie północne Indie, by w drugiej oddać się praktyce buddyjskiej i stać największym budowniczym stup (ufundował ich około 84 000). Na przestrzeni dziejów stupy ulegały ciągłym modyfikacjom i nie od razu przybrały formy, jakie znamy dzisiaj. Czas ich powstania daje się między innymi rozpoznać na podstawie zawartych w nich proporcji. Pierwotne miały bardzo szeroką podstawę i były niezbyt wysokie (np. stupa Sanczi w Indiach zbudowana przez cesarza Asiokę). Jeżeli stupa pochodzi z późniejszego okresu, ma dużo smuklejsze proporcje. Podstawa jej staje się coraz mniejsza, a całość wyższa. W III w. n.e. buddyzm dociera do Nepalu. Tutaj zostaje odbudowana starożytna stupa Swajambhu. W wieku VI-VII nauka Buddy wraz ze sztuką wznoszenia stup zostaje przeniesiona do Tybetu. Dopiero około XIV w. utrwalono na piśmie współczesne zasady budowania stup, które jeszcze uległy wielu modyfikacjom przybierając formy chińskiej pagody, cejlońskiej dagoby, birmańskiej pagadi czy tybetańskiego czortenu.Śledząc ewolucję form stupy trzeba również wspomnieć drogę, jaką przeszła na przestrzeni wieków filozofia buddyjska. Zrodzony w Indiach buddyzm, na przełomie III i IV wieku dotarł do Nepalu. Następnie przekroczył granice Himalajów i w VI, VII wieku opanował Tybet. Tutaj w prawie niezmienionej formie filozofia buddyjska przetrwała aż do połowy XX wieku, czyli do momentu zagarnięcia Tybetu przez armię chińską.Każdy z nas pragnie stworzyć coś, co jest niepowtarzalne. Każda nietypowa praca pociąga odważnych ludzi. Do realizacji budowy stupy w Polsce firmy kamieniarskie podchodziły z wielką rezerwą z uwagi na to, że nie miały pewności, czy potrafią sprostać takiemu zadaniu. W końcu jednak znalazła się
firma „Piramida” z Kostrzy koło Strzegomia, która bez żadnych obaw podjęła się wykonania najbardziej skomplikowanych elementów. O wykonaniu zadania zadecydowały szybkość i sprawność montażu. Cała budowla, jaką jest ta stupa, będzie realizowana od początku aż do całkowitego jej zmontowania i oddania całego obiektu. Wykonanie stupy należy do nietypowych, jest to rzecz technicznie bardzo ciekawa, lecz niełatwa. Ostatnie zbudowane w Europie stupy posiadają betonowy trzon, a na zewnątrz obłożone są solidnymi blokami z naturalnego kamienia. Kamień zapewnia im konieczną ochronę przed niszczącymi wpływami atmosferycznymi i sprawia, że stanowią imponujący widok.Zamawiającym jest Związek Buddyjski Karma Kagyu w Polsce, a stupa stanie w Ogólnopolskim Ośrodku Medytacyjnym w Kucharach (niedaleko Płocka). Obecnie w tym ośrodku znajduje się nieduża stupa, wykonana jedynie z betonu, która jest niezbyt inspirującą budowlą. Nowa stupa będzie budowlą o ogromnym znaczeniu ponadkulturowym. Będzie to piąty z wymienionych dalej typów stup, czyli Stupa Cudów (symboliczne jej znaczenie odnosi się do cudów, które sprawiają, że błędne poglądy zostają wyparte przez właściwe). Pod koniec lipca tego roku planowana jest uroczystość poświęcenia stupy, którą poprowadzi Lobpyn Tseczu Rinpocze, jeden z największych żyjących mistrzów buddyzmu Diamentowej Drogi. Na tę niecodzienną uroczystość przyjedzie według wstępnych szacunków około 2500 osób. Cała realizacja stupy polega na tym,iż nie można przerywać jej budowania. Jest to istotny obrzęd, który w swoich szczegółach będzie w pełni zachowany. Stupa jest swojego rodzaju relikwiarzem. Zostanie w niej umieszczonych sporo różnych skarbów, rozpoczynając od złota i srebra, po wszystkie aktywności świata zawarte w symbolach aktywności ludzkiej, (sztuka, broń, narzędzia), w figurkach zwierząt i w wielu innych ważnych obiektach buddyjskich. Stupa jest uznawana często za symboliczne centralne miejsce świata, dlatego w jej osi pionowej (do kanału centralnego) zostanie włożony ociosany pień drzewa zwany Drzewem Życia. Będzie on opisany i powleczony płótnami z malowanymi szafranem mantrami. Trzon tego drzewa umieszczony zostanie w sposób odwrotny niż był ścinany. Element ten ma symbolizować siłę, a stupa po włożeniu tego drzewa-symbolu zacznie według przekazów emanować energią oświecenia.Wnętrze stup w zależności od ich rozmiarów wygląda zawsze inaczej, lecz wszystkie zawierają wypełniane różnymi przedmiotami skarbce. Stupy nie powinny posiadać żadnych "pustych" ani użytkowych przestrzeni. W ten sposób podkreślony zostaje ich symboliczny, a nie użytkowy charakter.Znaczną część wypełnienia skarbców stanowią tzw. tsa-tsa. Są to małe wotywne stupy, ofiary składane naukom Buddy. Ich produkcja jest ceremonią samą w sobie. Jest bardzo wiele różnych form tsa-tsa. Każda z nich powinna posiadać otwór, do którego wkładany jest zwitek z wypisaną mantrą. Dla przykładu, w Stupie Kalaczakry w Hiszpanii jest złożonych 14 000 tsa-tsa. Stupa Cudów ma inspirować, nastrajać ludzi do tego, żeby zaczęli myśleć przede wszystkim o innych, inaczej postępować, żeby mogli dążyć do samodoskonalenia się. Do wykonania stupy wydobyto dwa ogromne bloki granitowe. Pierwszy z nich waży ponad 33 tony, drugi około 32. Dopilnowano, żeby nie było w nich żadnych pęknięć, czy jakichkolwiek poważniejszych rys. Technologia wykonania polegała na tym, iż na samym wstępie wykonano dwa cięcia piłą linową, uzyskując kształt plastra, aby wykonać cały charakterystyczny element zwany „bumpą”. Najpierw wykonano krąg, otrzymując formę walca. Następnie nadano mu charakterystyczny skos. Wiercąc ręcznie otwór przy otworze, a potem ręcznie zeszlakowując, groszkując i wygładzając, doprowadzono do planowanej formy. „Bumpa” po tybetańsku znaczy dokładnie „waza” i przypomina odwrócony dzwon, inaczej rozumiany jako serce Stupy. Całość bumpy wykonywało zaledwie dwóch 
kamieniarzy. Wykonywali tę pracę, wymagającą ostrożności i ogromnej precyzji, przez ponad sześć tygodni. Oprócz bumpy, równocześnie wykonuje się wiele innych, równie istotnych elementów, łącznie ze wszystkimi stopniami i okładzinami. Całkowita wysokość Stupy, po zamontowaniu wszystkich elementów, wyniesie 7,5 metra. Kolejny etap realizacji, to tabernakulum, czyli dokładnie "wejście" do bumpy. Aby sprostać terminowi, wykonano kopię tego elementu ze zwykłej blachy imitującej oryginał. Element ten musi być idealnie dopasowany. Kopia jest perfekcyjnie wykonana i specjalnie przygotowana do ostatecznego wykończenia całej bumpy. Wysokość bumpy wynosi 130 cm, a średnica 231 cm. Wewnątrz waza ta będzie obłożona aksamitem. Jest to najbardziej nietypowy, a jednocześnie bardzo charakterystyczny element całej budowli.Najbardziej stresujące dla wykonawców było to, że został wyznaczony dokładny termin i nie starczyłoby czasu na ewentualne wykonanie drugiego identycznego elementu. Dlatego nie można było ryzykować uszkodzenia, bowiem realizacja ta wymagała wyjątkowego wysiłku i długiego czasu. Precyzję, a zarazem delikatność obróbki zapewnić mogła jedynie ręczna robota (oprócz początkowej obróbki kamienia). Ze względu na krótki czas realizacji kamieniarze z firmy Piramida pracowali na zmiany po osiem godzin. Często też pracowali wspólnie, razem obrysowując kamień.
***
Spoglądając na stupę od dołu do góry widzimy symboliczną drogę do oświecenia. Tutaj każdy schodek oddaje inny niezbędny dla rozwoju element - Buddę, Naukę, wspólnotę praktykujących (Sangę), oświeconą postawę i radość jako fundament i pierwsze schodki. Kolejne "rogi" fundamentu symbolizują konieczne nam do rozwoju nieograniczoną miłość, współczucie, radość i nieograniczone zrównoważenie. Posiadając właściwy fundament możemy zacząć gromadzić zasługę. Aby w przyszłości móc coś otrzymać, musimy teraz coś zainwestować, zgromadzić. Tak, więc gromadzimy pozytywne wrażenia. Ukierunkowani właściwym poglądem, niczym waza stupy stajemy się właściwym "naczyniem" o wystarczającej percepcji i koncentracji, aby móc skutecznie medytować.Najbardziej niezwykłą stupą na świecie jest stupa Swajambhu, wzniesiona na wzgórzu o tej samej nazwie, w stolicy Nepalu, Katmandu. Według legendy stupa ta istnieje od niepamiętnych czasów. Obecna stupa Swajambhu wykorzystuje wzgórze, na którym stoi, jako część swojej struktury. Na płaskowyżu, na który można się wspiąć po 365 stopniach, otaczają ją liczne towarzyszące stupy wotywne. Swajambhu oddaje jedną z buddyjskich symbolik wszechświata, który składa się z podstawowej skały - wzgórza stanowiącego podstawę stupy. Ono jest również częścią budowli, która symbolizuje embrion, początek życia. To wszystko jest spajane przez oś Wszechświata - centralny pień Drzewa Życia opierający się na skale. Pierwsza europejska stupa powstała z inspiracji mistrza buddyjskiego Tseczu Rinpocze i zbudowano ją w Hiszpanii, w buddyjskim ośrodku Karma Guen w 1994 roku. Jest to trzynastometrowa stupa Kalaczakry, która według Tseczu Rinpocze jest "Stupą Matką" dla pozostałych siedemnastu do tej pory wzniesionych.Należą do nich stupy w Niemczech w Auen Buettel, Wuppertalu i w Schwarzenbergu, w Graz w Austrii, w Zurychu i innych miastach Szwajcarii, stupa w Eliście u podnóża Kaukazu i na końcu największa z nich wszystkich, trzydziestotrzymetrowa, budowana obecnie stupa Oświecenia w Benalmadena, w Hiszpanii.
***
Przekonanie, że robi się rzecz całkowicie inną niż te ogólnie nam znane, jest potężnym wyzwaniem. Wykonanie pierwszej w Polsce tego rodzaju budowli jest dla wielu osób ogromnym przedsięwzięciem. W realizację projektu zostały zaangażowane setki osób.
”Stupa ta będzie nie tylko modelem uniwersalnego oświecenia, ale również symbolem naszej polskiej drogi do wolności, naszego cudu” mówią polscy buddyści.
„Stupa przynosi pożytek całemu światu. Wiatr przenosi jej błogosławieństwo na wszystkie czujące istoty i oczyszcza wiele negatywności. Ktokolwiek wzniesie stupę z wielkim oddaniem dla Nauki i Buddy, na pewno osiągnie oświecenie. Kto zaangażuje się w jej budowę, zgromadzi ogromną zasługę i zasieje w swoim umyśle nasiona mądrości”.
(Lobpyn Tseczu Rinpocze)
Jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji turystycznych w Stanach Zjednoczonych jest Park Góry Kamiennej w Georgii. Co roku odwiedza go ponad 6 milionów ludzi. Tym różni się od zwykłych parków, że na jego terenie znajduje się jeden z cudów świata Góra Kamienna. Pojawiła się ona prawie 300 milionów lat temu. Jest to ogromny kamień narzutowy, jaki wynurzył się z morza; podobne do niego kamienie są porozrzucane na bardzo dużym obszarze - na południu Alabamy, w Georgii, Carolinie i Virginii. Powierzchnia góry zajmuje 583 akry, jest wysoka na około 2000 stóp n.p.m. Na szczyt góry można dostać się kolejką linową, skąd rozlega się zapierający dech w piersiach widok. Jednak turystów z różnych stron świata przyciąga głównie to, że jest to największa na świecie góra z wykutymi w granicie rzeźbami.Barwna historia góry przeplata się z losami pierwotnych mieszkańców Ameryki Indianami, z historią, z konfederacją podczas wojny domowej. W 1915 roku Zjednoczone Córy Konfederacji, głównie pani Helen C. Plane, zdecydowały się na wybudowanie historycznej pamiątki, która miałaby przetrwać wieki. Rezultatem tego jest ogromna (90 na 190 stóp) rzeźba, którą ukończono dopiero około 1970 roku. Przedstawia ona trzech południowoamerykańskich bohaterów wojny domowej prezydenta Jeffersona Davisa, generała Roberta E. Lee, oraz Thomasa J. Jackson „Stonewall”.J. Davis po secesji Południa od 1861 r. sprawował urząd tymczasowego prezydenta. W 1862 wybrany został na prezydenta skonfederowanych stanów Ameryki. Rządy jego powodowały konflikty zarówno z ludnością cywilną, jak i wojskiem. Po upadku konfederacji więziono go do 1867 r. Generał Robert E. Lee w czasie wojny secesyjnej walczył w siłach zbrojnych konfederacji. Od lutego do kwietnia 1865 r., to jest do momentu kapitulacji pod Appomattox, pełnił obowiązki naczelnego wodza. Należał do najbardziej utalentowanych dowódców armii Południa. T. J. Jackson był bohaterem konfederacji w czasie wojny secesyjnej, posiadał tytuł profesorski, był prawą ręką gen. Lee.Przez XIX i XX wiek eksploatowano granit z Góry Kamiennej. Jej fragmenty znajdują się w różnych zakątkach, nie tylko Ameryki, ale i świata: w śluzach Kanału Panamskiego, w schodach wschodniego skrzydła capitolu, w budynku magazynu w Forcie Knox. Także wiele innych gmachów zawiera fragmenty granitowe, pochodzące z parku w Georgii. Cała powierzchnia parku zajmuje 3200 akrów. Można tam spędzić czas, nie tylko podziwiając Górę Kamienną i jej rzeźby, ale także czynnie i aktywnie skorzystać z ofert parku. Może to być mecz na wielu kortach tenisowych, udział w klubie golfowym, wędkowanie, ogród zabaw dla dzieci, oraz odwiedzenie muzeum zabytkowych samochodów lub muzeum muzyki. Istnieje możliwość wzięcia udziału w rejsie po rzeczce w parku statkiem Scarlet O`Hara, co pozwala na obejrzenie góry z różnych perspektyw. Dla zainteresowanych historią powstało Muzeum Góry Kamiennej, gdzie można poznać i odkryć historię regionu od czasów starożytnych - turyści zaczynają swą podróż historyczną od roku 1020 p.n.e., a kończą ją na latach współczesnych. Jeśli komuś nie starczy dnia, by skorzystać z wielu atrakcji, jakie park oferuje, można przenocować w Zajeździe Góry Kamiennej. Jest on umiejscowiony w centrum parku, posiada restaurację w południowym stylu oraz możliwość organizowania bankietów i spotkań. Dla widocznego zainteresowania ze strony firm, jeśli chodzi o organizowanie konferencji, powstało centrum konferencyjne Evergreen, które szybko uplasowało się w pierwszej dziesiątce najlepszych centrów konferencyjnych w Stanach Zjednoczonych. W skład kompleksu konferencyjnego wchodzą: pływalnie, baseny, kort tenisowy, ścieżki do joggingu oraz klub fitness.
Redakcja dziękuje za udostepnienie materiałów panu B. Solimie.
W dniu 15.06.2002 roku firma Thumm & Co zorganizowała w Loitsche koło Magdeburga seminarium dla polskich kamieniarzy i firm zajmujących się kamieniarstwem budowlanym. Było to już trzecie seminarium z udziałem polskich przedsiębiorców. Tematem spotkania były zagadnienia związane z samonośnymi systemami schodowymi. Referował osobiście G. Thumm, szef firmy. Zaprezentowano europejskie przepisy i dopuszczenia producenta w zakresie samonośnych systemów schodowych, szczegółów i niuansów ich produkcji oraz problematykę montażu. Jak zapewnił referujący, firma 
oferuje swoim partnerom dwie możliwości dostaw:
- kompletnie zaprojektowane i wykonane zestawy do montażu na podstawie obmiaru klatki schodowej
- pełny asortyment wsporników i dodatków montażowych.
W drugim wariancie szczególną uwagę zwrócono na produkowane we własnym zakresie klejone płyty na stopnie schodowe (dwie płyty kamienne o grubości 30 mm sklejone żywicą epoksydową z wypełnieniem włókniną szklaną), aby całe schody spełniały wymagania bezpieczeństwa. W przypadku nabywania gotowych, sklejanych płyt, z naciskiem zwrócono uwagę na fakt, że na rynku europejskim dozwolone jest stosowanie tylko materiałów opatrzonych znakiem „Ü”. Znak ten nadawany jest przez uznane instytuty techniki budowlanej, do których zaliczyć należy uniwersytety w Darmstadt i Karlsruhe. Znak „Ü” musi być wraz z klasą gęstości materiału podawany przy zakupie klejonych płyt zarówno na liście załadunkowym, jak i na płytach. Znak ten posiadają między innymi firmy Magna i Quarella (dla klejonych płyt z konglomeratu). Referent dogłębnie wyjaśniał konieczność kontroli parametrów w celu stwierdzenia, czy wybrany na stopnie materiał jest odpowiedni, w jaki sposób ustala się grubość stopni, kiedy i w jakich sytuacjach stosuje się podpory przy montażu stopni. Następnym zagadnieniem był sam montaż schodów, co należy sprawdzić przed montażem kotew w ścianie. W czasie przerwy w seminarium zademonstrowano, jak zachowuje się klejony stopień z kamienia naturalnego pod całkowitym obciążeniem. Wszyscy uczestnicy byli zaskoczeni i w końcu przekonani, że klejone samonośne schody wytrzymują ekstremalne naprężenie. Dyskusja na temat cen, produkcji i czasu montażu przekonała wszystkich do tego, że samonośne schody z kamienia naturalnego będą się w przyszłości na polskim rynku dobrze sprzedawały. Uczestnicy seminarium byli zgodni, że ten nowy sposób konstruowania klatek schodowych będzie w przyszłości stanowił poważną szansę dla ich zakładów na rynku. Stąd zapewne wielu uczestników wyraziło zainteresowanie kolejnym seminarium, które ma się odbyć we wrześniu bieżącego roku w firmie Magna. Dotychczas w szkoleniach wzięły udział następujące firmy: Bagomar, Grygier Granit, PP+Z Popkowski, Jerzy Iskierka, Marmur E.Dulemba, FA. Gutowski, Kolpi, Nora Stone, Elbo B.Łoniewski, FA. Turmin, FQ. Lastrico, Bernard Knapik, Labradoryt, Stone Trade, Adamus, Wrimar, Rema, FA. Krzyżyk, Marmur Granit Jurkowski.
Zmiany społeczno-polityczne, jakie powstały po II wojnie światowej, a zwłaszcza nacjonalizacja przemysłu, spowodowały, że dotychczasowe formy organizacyjne działalności przemysłu stały się nieprzydatne w nowych warunkach. Do tej pory większość działających zakładów kamieniarskich była przedsiębiorstwami prywatnymi. Tylko niektóre, jak np. kamieniołomy kwarcytu w Wiśniówce k. Kielc czy łomy piaskowca w Kozach k. Kęt były upaństwowione. Prywatne zakłady najczęściej były spółkami, jak np. Kamieniołomy Miast Małopolskich Sp. z o.o., Kielecki Przemysł Marmurowy Sp. z o.o., czy Zakłady Przemysłowe „Sitkówka” S.A. Na ziemiach zachodnich zakłady przemysłu kamieniarskiego znajdowały się pod zarządem państwowym. Proces tworzenia nowych struktur organizacyjnych nie był więc łatwy, brak było odpowiednich wzorów. Dlatego też w pierwszym okresie zwłaszcza do 1952 r. zarządzanie przemysłem przechodziło częste reorganizacje, tym bardziej, że w tym czasie przeprowadzono także nacjonalizacje przedsiębiorstw prywatnych. Już pod koniec 1944 r. przy resorcie przemysłu PKWN powstał Departament Materiałów Budowlanych i Sprzętu, administrujący i organizujący prace przemysłu materiałów budowlanych. W styczniu 1945 r. powołano Zjednoczenie Przemysłu Materiałów Budowlanych w Warszawie z tymczasową siedzibą w Lublinie. Z dniem 1 czerwca 1945 r. Departament Przemysłu Materiałów Budowlanych i Sprzętu zreorganizowano i w jego miejsce utworzono Centralny Zarząd Przemysłu Materiałów Budowlanych, w ramach którego działało Zjednoczenie Przemysłu Wapienno-Kamieniarskiego z siedzibą w Warszawie przy ulicy Wilczej 69. Niezależnie od tego zjednoczenia utworzono Zjednoczenie Kamieniołomów Okręgu Zachodniego z siedzibą w Świdnicy, Zjednoczenie Kamieniołomów Okręgu Górnego Śląska z siedzibą w Katowicach i Zjednoczenie Kamieniołomów Okręgu Krakowskiego z siedzibą w Krakowie. Największe znaczenie dla przemysłu kamieniarskiego miały zmiany w organizacji zarządzania tym przemysłem na Dolnym Śląsku. Zjednoczenie Kamieniołomów Okręgu Zachodniego, przekształcone w 1949 r. w przedsiębiorstwo pod nazwą Kamieniołomy Śląskie z siedzibą w Świdnicy przejmowało stopniowo coraz więcej zakładów, położonych także poza obszarem Dolnego Śląska i stało się jednostką, na bazie której utworzono później tj. w 1951 r. Zarząd Przemysłu Kamienia Budowlanego. W 1946 r. powołano Centralę Zbytu Kamienia, została ona jednak już w listopadzie 1947 r. zlikwidowana, a jej agendy przejął Dział Handlu Zjednoczenia Kamieniołomów Okręgu Zachodniego w Świdnicy. Dystrybucja kamienia została następnie na mocy zarządzenia ministra przemysłu i handlu nr 25 z 1948 r. przekazana do Centrali Materiałów Budowlanych w Warszawie. W 1947 r. w miejsce Centralnego Zarządu Przemysłu Materiałów Budowlanych powstał Centralny Zarząd Przemysłu Mineralnego z siedzibą w Warszawie, któremu 13 stycznia 1949 r. podporządkowano utworzone w miejsce Zjednoczenia Kamieniołomów Okręgu Zachodniego w Świdnicy przedsiębiorstwo Kamieniołomy Śląskie. Zjednoczenie Kamieniołomów Okręgu Zachodniego zarządzało przemysłem kamieniarskim Dolnego Śląska za pośrednictwem sześciu inspektoratów, a to: lubańskiego z siedzibą w Księginkach, jeleniogórskiego z siedzibą w Szkarskiej Porębie, kłodzkiego z siedzibą w Głuszycy Górnej, strzegomsko-jaworskiego "z siedzibą w Grabinie Śląskiej, strzelińskiego z siedzibą w Strzelinie, Sobótkowskiego z siedzibą w Strzeblowie. Inspektorowie byli łącznikami pomiędzy dyrekcją zjednoczenia, a kierownikami kamieniołomów, którzy im podlegali. Zakładami czynnymi zarządzali kierownicy kamieniołomów, a nieczynnymi administratorowi. Na centralnych i południowych terenach Polski czynne były o czym już wspomniano jeszcze w latach 1945-1949 przedsiębiorstwa prywatne, z których należałoby wymienić: Kielecki Przemysł Marmurowy i Budowlany Sp. z o.o. w Kielcach, aleja 3 Maja 5, Kamieniołomy Miast Małopolskich w Krakowie Sp. z o.o., ul. Bracka 7, zarządzającego kamieniołomami w Lubiążu i w Miękini, Zakłady Kamieniarskie Kazimierz Autecki i S-ka w Szydłowcu, „Litozyt” Wytwórnia Wypraw Fasadowych i Sztucznego Kamienia w Krzeszowicach, ul. Krakowska 49. W 1951 r. przeprowadzona została zarządzeniem ministra przemysłu lekkiego reorganizacja przemysłu kamieniarskiego. Powołano Zarząd Przemysłu Kamienia Budowlanego z siedzibą w Krakowie przy ul. Kopernika 1, a jednocześnie Ministerstwo Komunikacji zorganizowa-ło Zarząd Kamieniołomów i Klinkierni Drogowych z siedzibą we Wrocławiu przy ul. Powstańców Śląskich. Zarządzenie Ministra Przemysłu Lekkiego weszło w życie z dniem 1 stycznia 1951 r. Zarządowi Przemysłu Kamienia Budowlanego podporządkowano następujące przedsiębiorstwa: Bolesławieckie Zakłady Piaskowca w Bolesławcu, Kieleckie Zakłady Marmurów w Kielcach, Kłodzkie Zakłady Piaskowca w Radkowie, Krakowskie Zakłady Kamienia Budowlanego w Krakowie, Piławskie Zakłady Kamienia Budowlanego w Piławie Górnej, Sławniowieckie Zakłady Marmurów w Sławniowicach, Strzegomskie Zakłady Granitów w Strzegomiu, Szydłowiecko-Kunowskie Zakłady Piaskowca w Radomiu. W 1952 powstało Ministerstwo Przemysłu Materiałów Budowlanych. Podporządkowano mu Zarząd Przemysłu Kamienia Budowlanego, który przekształcono w Centralny Zarząd Przemysłu Kamienia Budowlanego. W 1958 r. z CZPKB przekształcono w Zjednoczenie Przemysłu Kamienia Budowlanego z siedzibą w Krakowie. Po tych zmianach organizacyjnych ukształtowała się struktura zarządzania przemysłem, która nie uległa zmianie przez 14 lat do czasu, kiedy w 1972 r. w miejsce Zjednoczenia Przemysłu Kamienia Budowlanego utworzono Kombinat Kamienia Budowlanego z siedzibą w Krakowie podporządko-wany Zjednoczeniu Przemysłu Kruszyw i Surowców Mineralnych w Warszawie. W skład Kombinatu Kamienia Budowlanego wchodziły następujące zakłady: Bystrzyckie Zakłady Kamienia Budowlanego w Stroniu Śląskim, Kłodzkie Zakłady Kamienia Budowlanego w Radkowie, Krakowskie Zakłady Kamienia Budowlanego w Krzeszowicach, Nowotarskie Zakłady Kamienia Budowlanego w Szaflarach, Pińczowskie Zakłady Kamienia Budowlanego w Pińczowie, Piławskie Zakłady Kamienia Budowlanego w Piławie Górnej, Sławniowickie Zakłady Kamienia Budowlanego w Sławniowicach, Strzegomskiego Zakłady Kamienia Budowlanego w Strzegomiu, Szydłowieckie Zakłady Kamienia Budowlanego w Szydłowcu, Warszawskie Zakłady Kamienia Budowlanego w Warszawie, Wrocławskie Zakłady Kamienia Budowlanego we Wrocławiu, Pracownia Projektowa Kamieniarska w Krakowie, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy PKOKAM w Krakowie. Według stanu na dzień 31 XII 1974 r. zatrudnienie w kombinacie łączenie z zapleczem badawczo-rozwojowym wynosiło 4760 pracowników. Dyrektorami kombinatu byli od 1975 r. do 1986 r. mgr inż. Zbigniew Domosławski, a w latach 1986 - 1990 - do czasu likwidacji organizacji inż. Edward Frankiewicz. W okresie zamian gospodarczych jakie dokonały się w naszym kraju w latach 1990 -1995, struktury organizacyjne charakteryzujące się centralnym kierowaniem w zakresie planowania i rozwoju produkcji przemysłu kamieniarskiego uległy likwidacji. W zakładach produkcyjnych nastąpiły przekształcenia odpowiadające współczesnym wymaganiom gospodarki rynkowej.
Równolegle z organizacją przemysłu kamieniarskiego już od lat pięćdziesiątych prowadzono intensywne prace geologiczno-poszukiwawcze nad dokumentowaniem złóż niezbędnych do rozwoju produkcji kamienia budowlanego. Stan udokumentowanych złóż i wielkości wydobycia w 1983 r. ilustruje poniższa tabela.
Tablica. Zestawienie udokumentowanych zasobów surowca i wielkość wydobycia w przemyśle kamienia budowlanego w 1983 roku.
Dolny Śląsk
Eksploatowane są marmury występujące w Górach Kaczawskich na północny zachód od Jeleniej Góry, w Górach Bystrzyckich i w paśmie Krowiarek w Kotlinie Kłodzkiej oraz w Górach Opawskich na południe od Głuchołaz, gdzie znajduje się znane już od średniowiecza złoże marmuru Sławniowice. Czynne są tu kamieniołomy, gdzie występują marmury o różnym zabarwieniu zależnym od zawartości minerałów krzemiankowych. Są to odmiany: biała, jasnożółta, jasnoszaro-niebieska, szare z odcieniem czarnym. Charakterystyczną cechą tych marmurów jest ich barwne uławicenie w formie smug o różnej szerokości. W rejonie Śnieżki w Kotlinie Kłodzkiej występują marmury w formie soczew, wśród łupków łyszczykowych. Najliczniej występują one między Stroniem Śląskim a Żelaznem. Są to wapienie krystaliczne odmiany zdolomityzowanej. Eksploatowane są w Stroniu Śląskim w kamieniołomach Biała Marianna, Biała Julianna, Zielona Marianna oraz Rogóżka. Występują tu głównie marmury białe z odcieniami sinawo-niebieskimi i jasnobrunatnymi pochodzącymi od drobnych wkładek łupków krystalicznych. Rzadsze jest zabarwienie zielonkawe lub różowe. Odmiana Zielona Marianna to marmury krystaliczne barwy szarozielonej z różowymi smugami. Granity stanowiące materiał dekoracyjny przydatny do produkcji kamiennych elementów budowlanych i do produkcji elementów nagrobkowych, występują głównie w masywach: Strzegom Sobótka, Strzelin Nadziejów i Karkonosze. Granity masywu Strzegom Sobótka stanowią odmiany jasnoszarawe, średnioziarniste, biotytowe. Eksploatacja tych granitów w rejonie Strzegomia datuje się już od XIII w. Odpady oraz partie stropowe złoża, nie nadające się do wykorzystania na bloki, przeznaczane są do produkcji kruszywa łamanego dla budownictwa i drogownictwa. W masywie Karkonoszy występują głównie granity o strukturze porfirowej, gdzie w średnioziarnistej masie skalnej tkwią różnych rozmiarów prakryształy różowego skalenia. Granit ten jest materiałem bardzo dekoracyjnym występującym w dwóch złożach, z których jedno kamieniołom Michałowice od dawna było eksploatowane w celu uzyskania bloków. (Niemcy w czasie drugiej wojny światowej z tego granity przygotowali w zakładach kamieniarskich w Piławie Górnej kilkaset m3 bloków w obróbce ręcznej do budowy pomnika zwycięstwa.)W masywie Strzelin - Nadziejów występuje granit drobnoziarnisty, biotytowy, barwy szaroniebieskiej. Po wypolerowaniu jest jednym z najefektywniejszych granitów w kraju. Również w rejonie Dolnego Śląska występuje jedyne w Polsce złoża sjenitów. Wydobycie skoncentrowane jest w rejonie Niemczy, gdzie w kamieniołomach Przedborowa i Kośmin eksploatowane są odmiany sjenodiorytów. W kamieniołomie Przedborowa występuje sjenit drobnoziarnisty o barwie od ciemnoszarej do czarnej z równomiernie rozmieszczonymi ziarnami białego skalenia. W kamieniołomie Kośmin natomiast występuje sjenit barwy ciemnoszarej, średnioziarnisty, o strukturze porfirowej, kierunkowymi teksturami podkreślonymi większymi ziarnami białych skaleni. Obszar Dolnego Śląska obfituje również w piaskowce. Były już one eksploatowane od średniowiecza jako doskonały materiał budowlany. Złoże udokumentowane w Dolinie Kłodzkiej reprezentują piaskowce permskie. Są to kamieniołomy Radków i Szczytna, gdzie występują piaskowce różnoziarniste, o spoiwie krzemionkowym, barwy białej (Szczytna) oraz barwy ciemnożółtej i sinej (Radków). Rejonem, gdzie znajdują się również czynne kamieniołomy, jest rejon Bolesławca Śląskiego. Eksploatowane są tutaj złoża piaskowców kredowych barwy żółtej, niekiedy białej, o spoiwie krzemionkowo-ilastym. Surowiec tych złóż jest cennym materiałem kamieniarskim dla budownictwa i jest poszukiwanym materiałem eksportowym szczególnie w Niemczech.
Złoża bloczne skał węglanowych występują w północnym i południowym obszarze Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej. W okolicach Działoszyna udokumentowane są złoża zbitych wapieni jurajskich. W rejonie tym eksploatowany jest wyłącznie trawertyn. Jest to specyficzny rodzaj surowca wapiennego, częściowo przekrystalizowany z kawernami o ładnej, złocistej barwie, dający się polerować. Znacznie bogatszy jest obszar rozciągający się pomiędzy Chrzanowem a Krzeszowicami. Udokumentowane są tu złoża wapieni dewońskich. Wśród nich znajduje się kamieniołom Dębnik, gdzie eksploatuje się od dawna czarny marmur z białymi żyłkami kalcytu. W rejonie południowym udokumentowano również złoża dolomitów triasowych wydobycie bloków prowadzi kamieniołom w Libiążu.
Możliwości uzyskania materiału blocznego w Karpatach związane są ze złożami piaskowca, wapieni i andezytu. Andezyty występują w obrębie złóż położonych w Pienińskim Pasie Skałkowym. Z uwagi na ochronę środowiska oraz trudne warunki górniczo-geologiczne eksploatacja została zaniechana. W rejonie karpackim, przemysłowe znaczenie mają złoża piaskowca udokumentowane w warstwach godulskich i krośnieńskich. Są to zielone i szare piaskowce z rejonu Brennej, eksploatowane w kamieniołomach Głębiec i Tokarżówka oraz Mucharz, Skawce i Barcice.
Obszar ten jest bogaty w bloczne złoża skał węglanowych i piaskowców. Największa liczba złóż reprezentowana jest przez wapienie zbite i dolomity dewonu. Zbite wapienie jurajskie są udokumentowane w dwóch złożach. Wapienie zbite zwane potocznie „marmurami kieleckimi” są materiałem dającym się łatwo polerować. Ze złóż dewońskich znane są odmiany z kamieniołomów Bolechowice, barwy ciemnokawowej, i Łabędziów, barwy jasnobrązowej z użyleniem białym i różowym. Wapienie jurajskie eksploatowane są w kamieniołomach Wola Morawicka a cechsztyńskie zlepieńce zygmuntowskie w kamieniołomie Zygmuntówka. W rejonie świętokrzyskim z licznych udokumentowanych złóż piaskowca eksploatowane są piaskowce o barwie białej w kamieniołomie Śmiłów i o brawie czerwonej w kamieniołomie Kopulak oraz różowe w kamieniołomie Włochy. Tak w ogólnych zarysach przedstawiała się baza surowca złóż blocznych w 1983 r. , które stanowiły podstawę rozwoju przemysłu kamieniarskiego.
| 45-837 Opole, ul. Wspólna 26 Woj. Opolskie Tel. +48 77 402 41 70 Tel. +48 77 402 81 22 Advertising: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.">This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. Office: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.">This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. |
