Historia tych ziem sięga epoki paleolitu, z którego to okresu w kilku grotach odnaleziono ślady osadnictwa. Następnie ziemie te kolejno kolonizowali Fenicjanie, Kartagińczycy, Rzymianie, Wandalowie i Wizygoci, którzy panowali w Andaluzji do podboju arabskiego w roku 711. W XIII w. Andaluzja objęta została postępującą rekonkwistą, w toku której stopniowo włączano do Królestwa Kastylii kolejne miasta. W 1492 r. zdobyta została Grenada, co poprzedziło ostateczne wyparcie Maurów z Półwyspu Iberyjskiego.

Po blisko ośmiuset latach pobytu Maurów w Andaluzji zostało po nich wiele wspaniałych budowli, które także w naszych czasach zachwycają wielkością, architekturą i kunsztem wykonania. Jedną z nich jest bez wątpienia Alhambra.

CZERWONA TWIERDZA
Alhambra to warowny zespół pałacowy w Grenadzie zbudowany w latach 1232–1273 i rozbudowywany do XIV wieku przez władców z arabskiej dynastii Nasrydów. Nazwa tego obiektu pochodzi od arabskiego słowa al hamra (czerwony), co odpowiada rzeczywistemu wyglądowi, zwłaszcza w promieniach zachodzącego słońca.Po opuszczeniu Alhambry przez Maurów twierdza przez długi czas służyła za więzienie i popadała w ruinę, toteż do dziś zachowały się tylko fragmenty z XIV wieku, restaurowane w XIX i XX w. z zachowaniem pierwotnego stylu. Obecnie Alhambra obok pałaców skrywa labirynt cienistych dziedzińców o doskonałych proporcjach, filigranowych galerii i rozświetlonych słońcem podwórców i arkad.
Fot. Alhambra – czerwona twierdza (fragment)

Głównym wejściem do Alhambry jest Brama Sprawiedliwości, wzniesiona w 1348 r. Wyryta nad podkowiastym łukiem bramy dłoń z pięcioma palcami skierowanymi ku górze oznacza pięć podstawowych reguł Koranu: wiara w jedynego Boga, modlitwa, post, jałmużna i pielgrzymka do Mekki. Od bramy cyprysową aleją i dalej mostem nad fosą dochodzi się do twierdzy Alkazaba. Z jej fortyfikacji zachowały się trzy wieże: Złamana (tak została nazwana po zawaleniu się), Hołdu i Czuwania, z której nadawano sygnał do nawadniania pól. Obecnie dzwon z tej wieży można usłyszeć tylko przy specjalnych okazjach.

PAŁACE NASRYDÓW
Pieczołowicie odrestaurowany jest zespół pałacowy Nasrydów, w którym wyodrębniono trzy części: Mexuar – który służył sprawowaniu władzy państwowej i sądowniczej, Serallo – tu władca przyjmował poselstwa i oficjalnych gości – oraz Harem, w skład którego wchodził zespół pałaców, ogrodów i dziedzińców, stanowiących prywatne apartamenty władcy.

Wspaniała Sala Przyjęć Mexuaru łączy się ze Złotym Pokojem, który Karol V kazał udekorować herbami i swym cesarskim emblematem „Plus ultra”.

Architekci Alhambry, po mistrzowsku operujący przestrzenią i światłem, zaprojektowali marmurowe baseny oraz posadzki, które miały odbijać każdy promień jasnego andaluzyjskiego słońca, zalewając dziedzińce pałacu zmieniającą się stale złocistą poświatą.

Maurów, którzy wywodzą się z plemion zamieszkujących pustynie, zawsze fascynowała woda, toteż przy każdej okazji stosowali ją w swoich budowlach. Umieszczali w nich tchnące spokojem sadzawki, w których odbijają się łuki i galerie o pięknych proporcjach, albo szemrzące fontanny, które niosą ochłodę w upalne dni. Toteż nic dziwnego, że w zespole pałacowym Nasrydów wybudowano wielki basen, obrzeżony szpalerami mirtów, którego lustro wody odbija marmurowe kolumny i wsparte na nich rzeźbione w stiuku koronkowe różowe łuki.

DZIEDZINIEC MIRTÓW

Ten wyłożony marmurem plac z basenem nazwano Dziedzińcem Mirtów.

Piętrząca się na końcu basenu Wieża Witraży (45 m wysokości) mieści kwadratową Salę Ambasadorów – największe pomieszczenie pałacu, którego sklepienie wznosi się 18 metrów nad posadzką. To tutaj zagraniczni dygnitarze przychodzili pokłonić się sułtanowi, który zasiadał na tronie w niszy naprzeciw wejścia. Przed wejściem do sali tronowej goście gromadzili się w Sali Błogosławieństw, w której rzeźbiony strop przypomina odwrócony kadłub okrętu. Salę Ambasadorów oświetla 20 górnych okien i 8 dolnych okien z balkonami, z których roztacza się rozległy widok na okoliczne budowle. Ściany pomieszczenia zdobią nisze, stiuki, polichromie i okładziny z płytek azulejos. W tym pomieszczeniu podpisana została kapitulacja Granady, a królowa Izabela I ofiarowała swe klejnoty Krzysztofowi Kolumbowi na jego pierwszą wyprawę.


Fot. Koronkowe łuki na Dziedzińcu Mirtów

DZIEDZINIEC LWÓW

Z Dziedzińca Mirtów przez Salę Mozarabów wychodzi się na prostokątny Dziedziniec Lwów, otoczony portykami Pałacu Lwów. Dwunastoboczną marmurową misę o średnicy 3 m dźwiga 12 kamiennych lwów. Z pyska każdego z nich wypływa strużka wody, która wpływa do kanału okalającego fontannę. Cztery niewielkie kanaliki wyżłobione w kamiennej posadzce umożliwiają przepływ wody do płytkich basenów fontann, ukrytych w sąsiednich pomieszczeniach. Kunszt połączenia marmuru z wodą sprawia, że trudno zauważyć granicę między nimi.


Fot. Fontanna na Dziedzińcu Lwów

Dłuższe boki Dziedzińca Lwów tworzą 6-metrowej wysokości galerie, złożone ze 128 delikatnych marmurowych kolumn z rzeźbionymi kapitelami, podtrzymującymi koronkowe łuki. Portyki prowadzą do pawilonów przykrytych półkopułami, podtrzymywanymi przez las kolumn. Ściany tych pomieszczeń zdobią ślepe arkadki, dekoracyjne nisze i stiukowe rzeźbienia. Pośrodku pawilonów są dziedzińce z fontannami, otoczone rzędami galeryjek, za którymi kryją się bogato dekorowane komnaty. Ta część Pałacu Nasrydów to właśnie harem, prywatne pomieszczenia sułtana i jego rodziny.

Jednym z pawilonów przylegających do Dziedzińca Lwów jest słynna Sala Dwóch Sióstr, zwana tak z powodu dwóch jednakowych płyt marmurowych w podłodze.

SALA SPRAWIEDLIWOŚCI

W części wschodniej Dziedzińca Lwów znajduje się Sala Sprawiedliwości, z zadziwiającym sklepieniem, pokrytym malowidłami na kurdybanie (rodzaj skóry), przedstawiającymi sułtanów Granady, sceny polowań i z życia dworskiego. Pozostaje zagadką, dlaczego wbrew zasadom Koranu namalowano w tej sali postacie ludzi i zwierząt.

Warta wspomnienia jest Sala Abenceragów, uważana za najpiękniejszą ze wszystkich komnat Alhambry. Sala ta ma złą sławę, gdyż w niej dokonano mordu na wszystkich (36 osób) rycerzach i urzędnikach noszących nazwisko Abenceragi. Piastujący najwyższe stanowiska na dworze królewskim ludzie o tym nazwisku przyczynili się swego czasu do upadku królestwa Grenady.

Uważa się, że szesnastoboczne sklepienie ze stalaktytami tej wspaniałej sali wykonali arabscy artyści zainspirowani tezą twierdzenia Pitagorasa.

Fot. Posadzka w Sali Abenceragów

Zamiłowanie Maurów do bogatych dekoracji połączonych z matematyczną symetrią nigdzie nie przejawia się wyraźniej niż w Alhambrze, której ornamenty charakteryzuje plątanina płynnych krzywizn i zachodzących na siebie pod różnym kątem pasm. Inspirację dla tych złożonych, abstrakcyjnych wzorów, występujących w mozaikach, na kaflach i tynkowanych reliefach, artyści czerpali zapewne z kwiatów i winorośli, gdyż islam wyraźnie zabrania przedstawiania w sztuce postaci ludzi i zwierząt. Również efektowne kafelki azulejos zdobiące ściany sal, galerii i królewskich łaźni pysznią się żywymi odcieniami czerwieni, błękitu i zieleni. Także tynki i powierzchnie kamienne były kiedyś malowane na te kolory.

PAŁAC KAROLA V

O zdobyciu Alhambry marzyli królowie kastylijscy i aragońscy. Toteż nic dziwnego, że po jej zdobyciu w 1492 roku zaznaczyli tam swoją obecność, budując w jej środku pałac we włoskim stylu renesansowym. Dokonał tego Karol V, a projektantem był uczeń Michała Anioła. Portale w kształcie rzymskich łuków tryumfalnych, z mnóstwem posągów i płaskorzeźb, stanowią wejścia w dwóch głównych fasadach. Pośrodku pałacu znajduje się koliste patio, obrzeżone dwupoziomową galerią wspartą na marmurowych kolumnach, z których górne są w stylu jońskim, a dolne w stylu doryckim. Obecnie w pałacu znajduje się Muzeum Sztuk Pięknych Granady i Muzeum Alhambry.
Fot. Koliste patio w Pałacu Karola V

GENERALIFE

Tuż za murami Alhambry znajduje się rozległy obiekt zwany Generalife, którego arabską nazwę można przetłumaczyć jako „rajski ogród architekta”. Obiekt ten składa się z labiryntu alejek, ogrodów i dziedzińców z wodotryskami i fontannami, tarasów i kaskad, a wszystko to służyło władcom i ich rodzinom do przyjemnego spędzania czasu, zwłaszcza w okresie letnich upałów.

Fot. Jedna z licznych fontann w Generalife

15 września 1890 r. w Alhambrze wybuchł trzeci, a zarazem największy w historii pałacu pożar, ale obecnie ślady po nim są niewidoczne. Na koniec wspomnijmy, że twierdza Alhambra została w 1984 roku wpisana na Listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Fot. K. A.