Wykorzystanie łupków dachówkowych w architekturze

Details

Published on Tuesday, 05 June 2007 09:26

 Łupki dachówkowe (z niem. Dachschiefern, franc. ardoises, schistes  ardoisičres, ang. roofing slates, czes. štipatelné břidlice) są określeniem technicznym, odnoszącym się do różnego rodzaju łupków używanych na pokrycia dachów. Odkrycia archeologiczne pod kościołem floriańskim w Koblencji dostarczyły dowodów na jego wykorzystanie w budownictwie już w czasach rzymskich, kiedy to pokrywano łupkiem wydobywa-nym ze złóż w Mayen niedaleko Koblencji  dachy i ściany rzymskich budowli. Łupki dachówkowe  wydobywane w Mayen,  o grubości 1,5  2,0 cm, mocowano na rzymskich budowlach gwoździami o płaskich główkach. Jednak dopiero z 1408 r. pochodzi dokument wzmiankujący o wydobywaniu łupka dachowego w Mayen. Być może zatem  Mayen jest najstarszą czynną kopalnią tego surowca. Także w północnej Walii tradycje eksploatacji łupku są bardzo odległe. Najstarsze udokumentowane przykłady wykorzystania łupku pochodzą z czasów rzymskich, powszechnie stosowano go w średniowieczu, a już  w XVI wieku był eksportowany. Popyt na łupek dachówkowy na przestrzeni wieków był bardzo zróżnicowany. Poszukiwany był w okresie baroku i secesji. Maksimum wydobycia przypadało na koniec ubiegłego wieku. W Encyklopedii Powszechnej z 1864 r. (Warszawa, t.14, s. 688-689) podkreśla się, że do nas sprowadzany był z Niemiec, głównie z gór Harcu. Wydobywano go w kopalniach w wielkich bryłach i ogromnych płytach... „które następnie dzielą na deseczki stosownej grubości, za pomocą dłut szerokich i cienkich, te w końcu rozbijają się na czworokątnych kowadełkach, na części stosowne i zaopatrują się przez dekarza stosownie umieszczonymi otworami". W cytowanej encyklopedii tak określa się własności łupka dachowego: „powinien łatwo się łupać na cienkie, wielkie i równe tabliczki, nie ma wciągać w siebie wielkie ilości wody, powinien być dostatecznie sprężystym i mocnym, tudzież wytrzymałym na działanie ognia". Łupek dachówkowy nie tylko pozwalał na dowolne artystyczne kształtowanie powierzchni dachu, ale także ścian bocznych budowli. W obfitujących w deszcze górskich regionach łupkiem okłada się także zachodnie ściany, wystawione na zacinające działania deszczu i wiatry. Obecnie następuje odrodzenie wydobycia i użytkowania łupków dachówkowych. Na obszarze występowania „in situ” łupków dachówkowych w Ardenach, hiszpańskiej Messecie, Masywie Centralnym, Lesie Turyńskim i na Morawach jest on w dalszym ciągu powszechnie użytkowany. Na Międzynarodowych Targach Poznańskich BUDMA wystawiono naturalne łupki dachówkowe importowane z Hiszpanii, Niemiec, Francji, Anglii, Czech, Brazylii i Indii. Oprócz czarnych i szarych w ofercie były łupki czerwone i zielone. W Polsce, zmniejsza się liczba unikalnych dachów pokrytych naturalnym łupkiem, zwłaszcza na terenie Opolszczyzny, gdzie dotychczas było ich najwięcej. Obecnie wzrasta jednak liczba inwestorów chcących pokryć dachy nowych budynków tym sprawdzonym od wieków materiałem. W okolicach Jarnołtówka łupek wydobywany był przed pierwszą wojną światową. Pozostałościami po tej produkcji jest kilka niewielkich łomików położonych w lesistej okolicy, na południe od wsi oraz ślady sztolni. Łupkiem dachówkowym nazwano w tym przypadku cienkolaminowy łupek fyllitowy o dobrej oddzielności płytowej, dający się łupać na płyty o grubości 3-4 mm i o powierzchni od kilku decymetrów kwadratowych do metra kwadratowego. Produkcja łupka dachówkowego w okresie międzywojennym została zastąpiona importem z Czechosłowacji. Obecnie łupek ten w budownictwie nie był stosowany,  a łomiki są opuszczone i w większości porośnięte krzewami oraz drzewami. Jednak w niewielkim zakresie górnodewońskie łupki fyllitowe  w okolicach Jarnołówka, w Pokrzywnej, na zachodnim brzegu Bystrego Potoku były eksploatowane, w licznych małych kamieniołomach jeszcze w okresie międzywojennym. Wyrabiano z nich dachówki użyte np. do pokrycia kościoła parafialnego i urzędu celnego w Nysie .Na ziemi lubuskiej łupkiem dachówkowym pokryte są XVIII wieczne wieże klasztoru w Paradyżu (fot. 1). W Poznaniu zachowała się pokryta łupkiem dzwonnica przy kościele św. Marcina (fot. 2), altanka w parku miejskim na Sołaczu kościół pw. Wszystkich Świętych na ul. Grobla. Z nowych inwestycji warta jest odnotowania pokryta łupkiem dachówkowym willa na ul. A. Skałkowskiego 13 na Osiedlu Różany Potok . Najlepiej poznane są zabytkowe budowle pokryte łupkiem dachówkowym na Pomorzu Środkowym. Pokrycie z łupka dachówkowego zachowało się w około 50  obiektach. Największą grupę  15 obiektów  stanowią kościoły zbudowane w drugiej połowie XIX w., potem budynki o funkcjach mieszkalnych. Warto zauważyć, że obecnie, w czasie licznych prac remontowych i budowlanych niszczy się cenne,  naturalne, łupkowe pokrycia dachów, zastępując je sztucznymi, współczesnymi materiałami, papą, blachą, eternitem lub dachówką. Nie wolno dopuścić do dalszego niszczenia  istniejących dachów z łupku. Tym bardziej, że materiał ten jest równie praktyczny, jeśli nie lepszy od współczesnych pokryć dachowych. Łupki dachówkowe mają więc nie tylko wspaniałą przeszłość ale i niemniej optymistyczną przyszłość, także i w Polsce.

Spis fotografii

Fot.1. Łupkowy hełm wieży klasztoru w Paradyżu.(wszystkie fotografie J.Skoczylas)

Fot.2. Łupkowy dach dzwonnicy przy kościele św. Marcina w Poznaniu.

• < Prev
• Next >