Szacuje się, że jest ich blisko 30 milionów (!). Te stalowe trwałe urządzenia o konstrukcji i wyposażeniu gwarantującym wielokrotne użycie stały się wystandaryzowanym sposobem transportu od 1956 roku. Z takich kontenerów (20- i 40 stopowych) korzystają także polscy przedsiębiorcy branży kamieniarskiej importujący kamień drogą morską, najczęściej z Indii, Brazylii, Chin, RPA oraz Finlandii.

Głównym bohaterem niniejszego tekstu jest rzeczony kontener (ang. shipping container) i nowa zaskakująca rola nadana mu w obliczu kryzysu ekonomicznego oraz idei zrównoważonego rozwoju. Otóż kontenery coraz częściej adaptowane są na cele mieszkaniowe. Początkowo wykorzystywano je zamiast tradycyjnej konstrukcji szkieletowej przy budowie obiektów usługowych (biur, pawilonów handlowych, punktów gastronomicznych itp.), natomiast obecnie coraz popularniejsza staje się idea domu-kontenera (ang. shipping container house).

Architektura kontenerowa (ang. „container architecture” lub „cargotecture”) na świecie rozwija się od lat 60. XX wieku. W Polsce niechęci do kontenerowego budownictwa mieszkaniowego należy upatrywać na dwóch płaszczyznach: w utrwalonym w społeczeństwie modelu polskiego dworku (którego reminiscencji próżno poszukiwać w bryle kontenera oraz w jego wnętrzu) oraz w roli, jaką kontener odgrywa w polityce socjalnej (kontener mieszkalny jako lokal zastępczy dla eksmitowanych mieszkańców). O tym, że idea domów z kontenerów odniesie sukces i stanowić będzie alternatywę dla budownictwa konwencjonalnego, świadczyć może badanie Centrum Badania Opinii Społecznej z 2005 roku. Jego wyniki ujawniły, że do najważniejszych cech branych przez Polaków pod uwagę przy wyborze nowego mieszkania zalicza się funkcjonalność budynku wewnątrz oraz niski koszt utrzymania – a tego domom z kontenerów odmówić nie można.

Warto zapoznać się z możliwościami, jakie stwarza ten typ kształtowania środowiska mieszkaniowego, i podjąć próbę odczarowania negatywnego wizerunku kontenera. Wszak kontener kontenerowi nierówny.

Artykuł przedstawia spektakularne transformacje zwyczajnych, nieużytecznych stalowych prostopadłościanów w oryginalne, dedykowane rodzinie, wypoczynkowi, wyciszeniu domy. A wszystko to osiągnięto dzięki wykorzystaniu kamienia – materiału, który pozwala „złamać” bryłę kontenera i nadać mu bardziej indywidualny charakter.

Kontenery coraz częściej adaptowane są na cele mieszkaniowe z uwagi na takie ich zalety jak: relatywnie niewysoki koszt budowy, łatwość transportu, szybkość montażu (skrócenie czasu budowy, a tym samym mniejsze zużycie surowców) oraz potencjał ekologiczny (wkład w ochronę środowiska naturalnego). Szczególnie istotny jest aspekt prośrodowiskowy i wpisywanie się w ogólnoświatowy kierunek kształtowania środowiska mieszkaniowego w harmonii z naturą.

Konwencjonalne budownictwo mieszkaniowe pochłania 1/6 zasobów słodkiej wody, odpowiada za 1/4 powierzchni wyrębów lasów, zużywa 2/5 zasobów paliw płynnych oraz produkowanych materiałów. Dzięki wykorzystaniu kontenerów te wysokie koszty, jakie ponosi środowisko, mogą zostać znacznie zredukowane. Jeden kontener 40-stopowy waży około 3,5 tony, więc adaptując go na cele mieszkaniowe, oszczędzamy stal oraz inne materiały, które byłyby niezbędne przy wznoszeniu konwencjonalnej konstrukcji budynku. Ponadto proste i szybkie w montażu domy kontenerowe świetnie sprawdzają się w miejscach nietypowych, np. na skarpach, brzegach jezior, a nawet na dachach innych budynków. W przypadku położenia inwestycji na terenie o szczególnych walorach krajobrazowych, przyrodniczych ważny jest program ekologiczny, który zaczyna się już na etapie montażu, umożliwiając ograniczenie do minimum ingerencję w zastany ekosystem.

We wstępie artykułu wspomniano o ogromnej liczbie pustych kontenerów. Wysyłanie rozładowanych „stalowych skrzyń” do ich miejsca pochodzenia jest kosztowne, w związku z tym często stoją nieużywane w portach. Zajmują teren i cierpliwie czekają na ich powtórne wykorzystanie. Nadanie kontenerowi o pierwotnej funkcji magazynowej i transportowej nowego przeznaczenia maksymalizuje wykorzystanie materiałów i minimalizuje nakłady na ich przetworzenie (recykling).

PARADYGMATY PROJEKTOWANIA

Przystępując do prac projektowych i budowlanych z wykorzystaniem kontenerów, należy mieć świadomość pionierskości przedsięwzięcia. Mimo wielu atutów kontenerów, związanych m.in. z ich wystandaryzowanymi rozmiarami (część z nich została już wymieniona powyżej), wznoszenie domów-kontenerów w Polsce jest wciąż działaniem pełnym wyzwań. To fakt, że odnotować można boom na rozwiązania modułowe i kontenerowe w kształtowaniu środowiska mieszkaniowego, ale w dalszym ciągu brakuje ekspertów – osób, które przebrnęły przez wszystkie procedury. Poniżej znajdują się najważniejsze zasady, z którymi należy się zapoznać, decydując o zainwestowaniu w dom-kontener.

W pierwszej kolejności należy zaznajomić się z wymogami technicznymi i regulacjami w kontekście budynków mieszkalnych (m.in. ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustawa Prawo budowlane). Według polskich przepisów budowlanych (art. 3 pkt 5 Prawa budowlanego) obiekt kontenerowy to tymczasowy obiekt budowlany zdefiniowany przez ustawodawcę jako obiekt przeznaczony do czasowego użytkowania w okresie krótszym od jego trwałości technicznej, niepołączony trwale z gruntem i przewidziany do rozbiórki lub przeniesienia w inne miejsce. Na postawienie kontenera, którego planowany okres użytkowania przekracza 120 dni od dnia rozpoczęcia budowy, wymagane jest uzyskanie pozwolenia na budowę (analogicznie, jeśli żywotność obiektu jest nie dłuższa niż 120 dni, wystarczy wystąpić do właściwego urzędu ze zgłoszeniem). Nowelizacja ustawy Prawo budowlane z 28 czerwca 2015 roku stworzyła inwestorom możliwość budowy bez konieczności przechodzenia przez skomplikowane i czasochłonne procedury. Otóż zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, pozwolenia na budowę nie wymaga m.in. budowa wolno stojących parterowych budynków gospodarczych lub budynków rekreacji indywidualnej (budynki przeznaczone do okresowego wypoczynku) o powierzchni zabudowy do 35 m2. Należy zweryfikować, czy polityka przestrzenna gminy, na której położona jest działka inwestycyjna, dopuszcza budowę tego typu obiektów (weryfikacja ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). Inwestycje te mogą być realizowane trybem zgłoszenia do wydziału administracji architektoniczno-budowlanej we właściwym starostwie powiatowym minimum 30 dni przed planowanym rozpoczęciem prac budowlanych. Jeśli w tym czasie urząd nie zajmie stanowiska w sprawie (nie zgłosi sprzeciwu w drodze decyzji) można przystąpić do realizacji inwestycji.

Istotnym paradygmatem przy budowaniu domu-kontenera jest uświadomienie sobie kontekstowości architektury. Budynki mieszkaniowe z kontenerów są dość agresywne, toporne w formie i w związku z tym nie nadają się do każdego miejsca. Dlatego też wykreować należy unikalność domu-kontenera poprzez detal, kolor, geometrię dachu dostosowane do uwarunkowań lokalnych. Do opracowania projektu budowlanego niezbędnego do uzyskania pozwolenia na budowę warto zaangażować pracownię, architektoniczną, która w swoim portfolio ma adaptacje kontenerów na cele mieszkalne. Optymizmem napawa fakt, że w Polsce domy z kontenerów zyskują coraz większą popularność. A w związku z tym na nasz rynek wkraczają firmy posiadające doświadczenie w budownictwie kontenerowym. Do tych firm należą między innymi: Touax, Trimo, Weldon, Gea Professional, Basster, MB-Solution „Syrek Group”, FlexiCube, Smart Mod, Box Life, Dom Dodo czy Grupa Buma. Ta ostatnia to firma architektoniczno-deweloperska, która wiosną 2009 roku w kamieniołomie w Rząsce pod Krakowem zorganizowała wystawę Domów Modułowych Bumati. W czasie jej trwania zaprezentowano w pełni wyposażone, luksusowe obiekty, których budowa trwała niecały tydzień. Wystawa ta była krokiem milowym na drodze do przełamywania stereotypów w zakresie kontenerowego budownictwa mieszkaniowego.

KONTENER I KAMIEŃ – DWA BRATANKI

Zwolennicy ekologii zmagają się z problemem powiązania trzech kwestii: przyjaznej środowisku technologii, oszczędności surowców i wartości estetycznych. Tylko współistnienie tych trzech komponentów gwarantuje powstanie prawdziwie trwałej, pięknej architektury. Jak dowiedzione zostało powyżej, dwa pierwsze warunki kontenery spełniają. A co z estetyką? Na pierwszy rzut oka trudno w tych „stalowych pudełkach” piętrzących się w morskich portach dostrzec piękno. I tylko dzięki chęciom i kreatywności inwestorów i/lub potencjalnych mieszkańców mogą przeistoczyć się w atrakcyjne i unikalne domy.

Zasadniczym warunkiem długowieczności architektury jest połączenie natury i sztuki. Idealną ilustrację stanowią włoskie miasta na wzgórzach z ich wspaniałą trzynastowieczną zabudową. Przyczyny ich długowieczności są proste. Te malownicze miasteczka zbudowano z dostępnych w okolicy materiałów. W związku z tym, aby uniknąć tworzenia rozwiązań stypizowanych i monotonnych, kontenerom w sukurs przychodzi… kamień.

Dzięki stosowaniu go w formie detalu, dekoracji, wykończenia elewacji bądź w otoczeniu budynku (mur oporowy, posadzka w ogrodzie) powstają zindywidualizowane projekty domów kontenerowych. I właśnie w takich wypadkach warto poddać pod rozwagę myśl Wisławy Szymborskiej: „Piękna jest taka pewność, ale niepewność piękniejsza”. Bo choć kontener sam w sobie jest toporny i urodą nie zachwyca, to dzięki połączeniu z kamieniem nabiera szlachetnego i unikalnego charakteru, czego namacalne dowody w postaci znamienitych realizacji domów – kontenerów zawarto poniżej.

Kamień może być wykorzystany w elewacji domu-kontenera, czego przykładami są Westcliff Pavilion House (RPA) autorstwa GASS Architecture Studio oraz dom państwa Bright (USA) zbudowany z pięciu kontenerów. Oczarowuje także bryła domu Rafaela i Any Borges (Brazylia) zaprojektowana przez architekta Jorge Siemsena. Jest to przykład architektury hybrydowej, gdzie pozostałości dawnych zabudowań działki obudowano dwoma kontenerami. Kamień jest motywem przewodnim i niejako ramą spinającą całą inwestycję.

Kamień jest także wykorzystany do wyodrębnienia posesji z otoczenia. Stanowi rustykalny, krajobrazowy kontrapunkt dla prostych kontenerów w stylistyce high-tech. Idealnym przykładem takiego działania jest Grillagh Water House (Irlandia Północna) autorstwa architekta i farmera Patricka Bradleya. Jest to pierwszy współczesny obiekt mieszkalny w Irlandii Północnej wykonany z kontenerów. Dom powstał w 2014 roku z połączenia czterech kontenerów morskich zaadaptowanych na cele mieszkalne. Strukturę domu tworzą dwa poziomy, które utworzyły skrzyżowane ze sobą w pionie kontenery. Taki układ nie tylko pozwolił spojrzeć na działkę z każdej strony, ale również wykorzystać potencjał skarpy (umocniono ją murkiem oporowym z kamienia polnego). Projekt został osadzony w krajobrazie wiejskim, nad brzegiem rzeki Grillagh. Aby nadać domowi unikalny charakter, dostosować do kontekstu otoczenia, wykorzystano stal kortenowską (tzw. korten) oraz kamień. Okna budynku zostały wykadrowane na piękno natury.

Innym ciekawym pomysłem na wykorzystanie kamienia w projekcie na wskroś nowoczesnym jest użycie go w roli fundamentu, podstawy dla domu-kontenera. Kamienna opaska (mur oporowy) lub niewysoka ściana stanowi bazę, na której niejako eksponowana jest współczesna, minimalistyczna bryła kontenera. W ten sposób powstaje interesujący kontrast: porowata struktura kamienia i prosta forma kontenera. W ten nurt wpisują się dwie realizacje: NG House w Santo Tirso (Portugalia) pracowni Arquitectos Anonimos oraz Casa Raul (Chile) autorstwa architekta Mathiasa Klotza.

Najważniejsze, by przełamywać niechęć i stereotypy. Pozostaje mieć nadzieję, że kontener, kojarzony dotąd z zamkniętym, ciemnym, pordzewiałym pudłem, za sprawą niniejszego tekstu zupełnie odmieni swoje oblicze. Że przedsiębiorcy branży kamieniarskiej ośmielą się nawiązywać współpracę z firmami budującymi, projektującymi domy kontenerowe, aby rozszerzyć ich ofertę np. o kamienne wykończenie elewacji, co złagodzi ich prefabrykowany, wystandaryzowany charakter i wpłynie na wzrost walorów estetycznych.