Tuż przy brzegach Pacyfiku, w połowie drogi między Los Angeles i San Francisco, w pobliżu miejscowości San Luis Obispo znajduje się „ranczo” San Simeon, należące niegdyś do najsłynniejszego amerykańskiego magnata prasowego Williama Randolpha Hearsta. Jego nazwisko znane jest do dzisiaj na całym świecie. Jeden jego telefon miał kiedyś zadecydować o tym, że Roosevelt wygrał wybory prezydenckie. Jego pomysłem jest metoda zwana „żółtym dziennikarstwem”, polegająca na zwiększaniu nakładu gazety poprzez „produkowanie” wiadomości opartych na plotkach i nierzetelnie zdobytych wiadomościach. Kochanką Hearsta była słynna aktorka Marion Davies, która związała się z nim także dlatego, że był właścicielem renomowanej wytwórni filmowej.

William Randolph odziedziczył swoje ukochane „ranczo” po matce, z którą w okresie młodzieńczym spędzał nad Pacyfikiem miłe chwile na biwakowaniu w namiocie i na piknikach wśród stepowych traw. Po jej śmierci postanowił zmienić nieco okoliczny krajobraz. Napisał więc w 1919 roku do zaprzyjaźnionej wcześniej z jego matką architekt Julii Morgan: „Chciałbym, by Pani wybudowała mi tam coś niewielkiego”. Od tego momentu do 1947 roku w San Simeon nieprzerwanie trwały prace budowlane, których wprawdzie nie udało się doprowadzić do szczęśliwego finału, lecz nawet w stanie nie ukończonym ich efektem stała się jedyna w swoim rodzaju rezydencja zwana Zaczarowane Wzgórze – La Cuesta Encantada.

Miłośnik kamieni może się tam poczuć jak w raju. W wartej miliony dolarów kolekcji dzieł sztuki w San Simeon zgromadzono wybitne dzieła z unikatowych kruszców, powstające od najdawniejszej starożytności aż po współczesność. Hearst najprawdopodobniej nie był wielkim znawcą sztuki, uwielbiał za to piękno i luksus. Wyposażył więc Morgan w stosowne środki finansowe, dzięki którym mogła ona sprowadzić nad Pacyfik prawdziwe cuda z egipskich świątyń, europejskich klasztorów i kościołów oraz kamienic i zamków, które oferowały swoje skarby za bezcen na rynku antykwarycznym we Włoszech, Francji i w Niemczech. W ten sposób do San Simeon przybyły średniowieczne stalle klasztorne, arrasy flamandzkie, antyczne wazy i urny, a nawet całe fragmenty konstrukcji architektonicznych, włącznie z renesansowym balkonem. Pani Morgan potrafiła zaspokoić wszelkie możliwe zachcianki swojego zleceniodawcy, nie tylko w zakresie materiałów budowlanych i dzieł sztuki stanowiących wystrój wnętrz jego gigantycznego zespołu pałacowego, lecz także w wielu innych aspektach. Sprowadziła tam na przykład specjalny gatunek mchu potrzebny jako pokarm przy zakładaniu parku z ogrodem zoologicznym, obfitującym w niezwykle wymagające z uwagi na wyrafinowaną dietę egzotyczne zwierzęta. Dla niej nie było rzeczy niemożliwych do zrobienia! Klient otrzymywał zawsze wszystko, czego zapragnął.

Julia Morgan była niezwykle ważną osobistością środowiska architektonicznego Kalifornii. Urodziła się w San Francisco w 1872 roku, studiowała inżynierię cywilną na uniwersytecie w Berkeley. Za namową tamtejszych profesorów wyjechała na studia architektoniczne do Paryża. Tam dwa lata podejmowała usilne starania o przyjęcie i wreszcie stała się pierwszą kobietą w historii Ecole Nationale et Speciale des Beaux-Arts, której przyznano status studentki. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych założyła własne biuro projektowe. Była świetną projektantką, potrafiła też doskonale zorganizować prace budowlane. Pomagała jej w tym wszechstronna wiedza zdobyta w Europie. To dzięki niej do San Simeon trafiały dzieła najwyższej klasy. Pani Morgan nie miała żadnych wątpliwości, gdy przyszło jej podejmować decyzje w sprawie budowy słynnych Łazienek (Indoor Bath oraz Outdoor Bath) na Zaczarowanym Wzgórzu. Bez chwili wahania użyła tam białego marmuru z dwóch najlepszych światowych złóż: Pietrasanta we Włoszech i Vermont w USA!

Złoża w Pietrasanta zostały rozpropagowane przez Michała Anioła jeszcze na początku XVI wieku. Są one usytuowane w paśmie górskim znacznie trudniej dostępnym od kararyjskiego. By zdobyć śnieżnobiały kamień do wyrzeźbienia słynnego Mojżesza, Buonarroti wytyczył do swojego kamieniołomu specjalną drogę, zwaną Altissima. Za nim do Pietrasanta przybyło wielu rzeźbiarzy i kamieniarzy. Nie używa się tam nigdy ładunków wybuchowych, gdyż one zniszczyłyby cenne złoże. Do cięcia tego kamienia stosuje się żelazne liny, które dzisiaj wprawia się w ruch za pomocą silników elektrycznych. Michał Anioł miał do dyspozycji jedynie urządzenia obsługiwane ręcznie. Jego dzieła rozsławiły kamieniołom w Pietrasanta. Nawet w XXI wieku wybitni twórcy osiedlają się w tym sąsiadującym ze Sieną toskańskim mieście, ponieważ chcą mieć nieograniczony dostęp do tego niezwykłego surowca. W 1930 roku właśnie w Pietrasanta, w warsztacie prowadzonym przez Carlo Fretera, wykonano osiem rzeźb, które ozdobiły Łaźnię Rzymską (zwaną Indoor Bath) w San Simeon. Ponieważ marmur z Pietrasanta ma niezwykle gładką strukturę, okazał się wyjątkowo wdzięcznym tworzywem do wykonania posągów naśladujących rzeźby antyczne. Jeden z nich jest wręcz kopią słynnej rzeźby Lizypa, nazwanej Apoxyomenos (atleta ze skrobaczką do pielęgnacji ciała), której oryginał znajduje się w muzeach Watykanu.

Łaźnia Rzymska na Zaczarowanym Wzgórzu zachwyca także mozaikami wykonanymi z ceramicznych płytek przez Camile Solon. Ta muralistka wzorowała się zarówno na antycznych mozaikach w łaźniach, jak też na Mauzoleum Galii Placydii. Uzyskany przez nią odcień koloru niebieskiego jest wyraźnie realizacją marzenia o tym, by barwa basenu w San Simeon wywoływała skojarzenia z tradycyjnym błękitem uzyskiwanym z kruszenia chińskiego lapis lazuli. Tajemnica wyjątkowego uroku kalifornijskiej rezydencji Hearsta tkwi właśnie w wielkim znawstwie Julii Morgan, która zatrudniała przy tej realizacji wybitnych specjalistów, znających się świetnie na materiałach budowlanych. Kolejnym tworzywem zachwycającym turystów przybywających do zamku prasowego magnata jest alabaster wykorzystany do wykonania latarni. Ich abażury, właśnie dlatego, że są misternie szlifowane w tym przezroczystym kamieniu, dają światło kojarzące się z blaskiem księżycowym.

Cennych kruszców nie zabrakło też w Łazienkach Neptuna (Outdoor Bath). Z białego marmuru francuski rzeźbiarz Charles Cassou wykonał tam postać Neptuna, Nereid i Wenus. Z kolei kolumnady przy basenie z fontanną Neptuna są zrobione z marmuru w Vermont. To także jedna z najbardziej szlachetnych odmian tego kamienia. W latach 80. XIX wieku Redfield Proctor założył w Vermont fabrykę marmuru, która w swym najlepszym okresie zatrudniała 5000 robotników. Z jego zakładów pochodziły kolumny do tak prestiżowych pomników jak Lincoln Memorial w Waszyngtonie. Niestety fabryka upadła w wyniku kryzysu w latach 90. XX wieku, chociaż do dzisiaj w Vermont działa największe w świecie muzeum marmuru, zajmujące się także doradztwem w zakresie ekspertyz związanych z tym szlachetnym tworzywem. Na stronie internetowej tego muzeum można przeczytać między innymi informacje o marmurach z Vermont przeznaczonych do słynnego zamku Hearsta.

Rezydencja Hearsta już w 1957 roku przekazana została przez rodzinę Williama Randolpha do użytku publicznego. San Simeon jest jednym z ulubionych miejsc wycieczkowych turystów podróżujących po Stanach Zjednoczonych. Jedni przyjeżdżają tam, by zobaczyć słynny pałac przypominający hiszpańskie kościoły barokowe, inni podziwiają trzy wille zwane Domem Słońca, Domem Morza i Domem Gór, a jeszcze inni jadą tam specjalnie po to, by obejrzeć kolekcję sztuki, zawierającą wybitne dzieła wykonane z granitu, marmuru i alabastru. Jeden z wybitnych specjalistów w dziedzinie rzeźby odkrył tam niedawno unikatową rzeźbę marmurową dłuta Antonia Canovy, która przez całe dziesięciolecia uchodziła za zaginioną. Niewątpliwie dodatkowym magnesem przyciągającym ludzi z całego świata do tego niewielkiego zakątka na kalifornijskim wybrzeżu jest także fakt, że William Hearst był prototypem postaci Kane’a w słynnym filmie Orsona Wellesa (Citizen Kane) i scenografia tego filmu bezpośrednio nawiązuje do legendy tego niezwykłego zamku, w którym kiedyś przebywały takie znakomitości jak Charlie Chaplin i Winston Churchill.

Zakład Historii Sztuki, Uniwersytet Śląski

Fot. Museum Hearst Castle